Είναι ολοφάνερο πλέον πως με την έλευση του κορωνοϊού, η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει την μεγαλύτερη κρίση της από το τέλος το Β’ Παγκόσμιου Πολέμου και μετά. Οι οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας και των αποφάσεων -των περισσότερων- να μπει μερικό ή ολικό «λουκέτο» στις οικονομικές και κοινωνικές δραστηριότητες ολόκληρων χωρών και κοινωνιών, ίσως μείνουν μαζί μας για αρκετό καιρό, όπως και οι συνέπειες στον άνθρωπο είτε από τον ιό, είτε από τις οικονομικές δυσκολίες που ενδέχεται να βρει μπροστά του, στη συνέχεια.
Ωστόσο, αυτό το άρθρο δεν θα ασχοληθεί ούτε με τους κινδύνους που αντιμετωπίζει η ανθρώπινη υγεία, ούτε με θέματα οικονομίας. Σε καταστάσεις κρίσης, είναι γνωστό πως ο ρόλος των μέσων ενημέρωσης και της δημοσιογραφίας γιγαντώνεται. Σε μία εποχή κατά την οποία όλη η ανθρωπότητα αναζητά πληροφορίες, αλλά και απαντήσεις για ζητήματα που αφορούν την υγεία αλλά και για τις μελλοντικές επιπτώσεις της τωρινής κρίσης, πιστεύω πως κανείς δεν θα διαφωνούσε ότι τα ΜΜΕ έχουν ιδιαίτερη ευθύνη να παρέχουν σωστή, τεκμηριωμένη πληροφόρηση χωρίς να κινδυνολογούν, χωρίς να παραπληροφορούν, χωρίς να μεγαλοποιούν (ή να αγνοούν) το κίνδυνο και χωρίς να διασπείρουν συλλογική ενοχή και να «ρίχνουν λάδι στην φωτιά», σε μία εποχή κατά την οποία η συναισθηματική και ψυχολογική υγεία πολλών συμπολιτών μας βρίσκεται σε πρωτοφανή δοκιμασία.
Θα επικεντρωθούμε, ειδικότερα, στην συλλογική ενοχή που διαχέεται από μεγάλη μερίδα των εγχώριων ΜΜΕ. Από τη στιγμή που ανακοινώθηκαν τα πρώτα μέτρα στην Ελλάδα για την αντιμετώπιση του ιού, πολλά μέσα προχώρησαν σε «ειδησεογραφία» που «έδειχνε» συγκεκριμένη μερίδα συμπολιτών μας, άτομα που προτίμησαν να πάνε για βόλτα στην παραλία, σε πάρκο, ή στην φύση όταν ακόμα δεν είχε εφαρμοστεί ρητή απαγόρευση αυτών των δραστηριοτήτων. Μεγάλος αριθμός μέσων χρησιμοποίησε ιδιαίτερα απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς για αυτούς τους συμπολίτες μας, με «ετικέτες» όπως «αδιόρθωτοι», «ηλίθιοι», και «ελληνάρες» που «δεν βάζουν μυαλό» να κυριαρχούν στις σελίδες των εφημερίδων και των ειδησεογραφικών πόρταλ.
Τα γνωστά στερεότυπα
Μπορεί, όντως, η στάση αυτών των πολιτών να ήταν ανεύθυνη, ωστόσο, μέχρι να ανακοινωθεί και να εφαρμοστεί καθολική καραντίνα, δεν ήταν παράνομη. Πέραν αυτού, όμως, τέτοιου είδους χαρακτηρισμοί, και, ιδίως αυτοί που αναπαράγουν γνωστά στερεότυπα και αυτο-στερεότυπα για τον λαό μας, ή για μερίδα των συμπολιτών μας, προκαλούν ακόμα μεγαλύτερη πόλωση στην κοινωνία. Ο διαχωρισμός ανάμεσα στους «μεν» και τους «δε», κάνει ζημιά στην όποια προσπάθεια δημιουργίας συνθηκών υγιούς, κοινής αντιμετώπισης της κρίσης. Δημιουργεί νοοτροπίες που διευρύνουν το ήδη μεγάλο κοινωνικό χάσμα. Οι δύο «πλευρές» βλέπουν με ακόμα περισσότερη καχυποψία η μία την άλλη και, κατ’ επέκταση, οποιαδήποτε «αντίθετη άποψη». Οι αλληλοκατηγορίες απομακρύνουν τους πολίτες σε μία εποχή που θα έπρεπε να υπάρχει κοινή αντιμετώπιση του «αόρατου εχθρού» για να βρεθούν λύσεις.
Δεν μπορούμε να μην αναφέρουμε και την αναπαραγωγή ψευδών ειδήσεων από μεγάλα ΜΜΕ κατά την διάρκεια της παρούσας κρίσης. Ήδη, τα παραδείγματα είναι πολυάριθμα. Υπήρξαν οι γνωστές φωτογραφίες με εκατοντάδες φέρετρα στην Ιταλία, που παρουσιάστηκαν ως τα φέρετρα θυμάτων του ιού αλλά, στην πραγματικότητα, ήταν από το 2013. Μετά εμφανίσθηκαν οι πραγματικές, οι σημερινές… Υπήρξαν οι ειδήσεις για «μαζική έξοδο» αυτοκινήτων, στη χώρα μας, που πέρασαν από τα διόδια των δύο εθνικών οδών φεύγοντας από την Αθήνα στις μέρες πριν την εφαρμογή της ολικής καραντίνας, ενώ τα στοιχεία έδειχναν, στην πραγματικότητα, μειωμένη κίνηση και οι ουρές στα διόδια σχηματίστηκαν εξαιτίας μειωμένου αριθμού προσωπικού. Έφυγαν αρκετοί προς την επαρχία, αλλά όχι με αυτήν την εικόνα του πανικού που προβλήθηκε, αναστατώνοντας ακόμη περισσότερο τους κατοίκους της υπαίθρου. Υπάρχει το βίντεο του «ιατρού» από την Ισπανία να περιγράφει συγκλονιστικές στιγμές από το νοσοκομείο όπου φερόταν ότι εργαζόταν -ενώ στην πραγματικότητα ο συγκεκριμένος άνθρωπος δεν είναι ιατρός, αλλά μέλος ενός ακροδεξιού πολιτικού κόμματος. Επίσης, από την Ισπανία, είχαμε και το παράδειγμα της «φωτογραφίας», που φέρεται να έδειχνε τον ηγέτη των Podemos, Πάμπλο Ιγκλέσιας, να προσεύχεται γονατιστός σε μία εκκλησία, ενώ στην πραγματικότητα έχει αποδειχθεί πως το άτομο που απεικονίζεται στην φωτογραφία δεν είναι ο γνωστός πολιτικός ηγέτης…
Προβολή των αρνητικών
Πολλά τα παραδείγματα με την «κακή» είδηση να αναπαράγεται ταχύτατα, και στον αντίποδα χαμηλή προβολή ειδήσεων με θετικό αντίκτυπο ή άλλων που διαψεύδουν ή διορθώνουν κάποια προηγούμενη, αρνητική είδηση.
Χαρακτηριστική είναι η γνωστή μελέτη επιστημόνων του πανεπιστημίου Imperial της Βρετανίας, που προέβλεπε 500.000 θανάτους μόνο στην Βρετανία από τον φονικό ιό. Αυτή η πρόβλεψη πλέον έχει αναθεωρηθεί δραστικά, μειώνοντας τον αριθμό των προβλεπόμενων θανάτων στην Βρετανία από 500.000 σε 20.000. Και η πλήρης αυτή ανατροπή παρουσιάζεται αμέσως ως αποτέλεσμα των …δραστικών μέτρων που έχει εφαρμόσει η Βρετανική κυβέρνηση, ωστόσο ο ίδιος ο επιστήμονας Neil Ferguson, που ήταν ένας από τους συντάκτες της αρχικής μελέτης και ο οποίος ανακοίνωσε πιο πρόσφατα την αναθεωρημένη πρόβλεψη, αναφέρει πως η αρχική πρόβλεψη υποτίμησε το ποσοστό των Βρετανών, που, ήδη, έχουν «κολλήσει» τον ιό, μειώνοντας στη συνέχεια και όποιες προβλέψεις ακολουθούν όσον αφορά τη θνησιμότητα του εν λόγω ιού.
Δυστυχώς, όμως, αυτά τα αναθεωρημένα στοιχεία είχαν ελάχιστη προβολή στα ελληνικά και τα παγκόσμια ΜΜΕ, όταν η ανθρωπότητα έχει μεγάλη ανάγκη τόσο από πραγματικά, τεκμηριωμένα στοιχεία και από θετικές ειδήσεις, που αντικρούουν την καθημερινή κινδυνολογία και αρνητικότητα, πράγμα σημαντικό, κυρίως σε καταστάσεις καραντίνας και περιορισμού. Όπως, επίσης, λείπει από το δημόσιο διάλογο της εποχής μας μία συζήτηση πέραν του «μένουμε σπίτι», για το πως θα μπορούσαμε να δράσουμε ατομικά και συλλογικά, ώστε να ξεπεράσουμε την κρίση και τις άλλες δυσκολίες που ενδέχεται να ακολουθήσουν.
Αυτή θα ήταν η συμπεριφορά πραγματικά υπεύθυνων, σοβαρών μέσων ενημέρωσης, που θα μπορούσαν να λειτουργούν εποικοδομητικά, ακόμα και αν δεν είναι μέσα «εποικοδομητικής δημοσιογραφίας»…
