Δεν είναι τόσο ο απόλυτος αριθμός των ανθρώπινων απωλειών και η αναμενόμενη πρωτοφανής σε έκταση περιδίνηση της παγκόσμιας οικονομίας αυτό που τρομάζει, όσο η αγωνία απέναντι στο άγνωστο. Ξαφνική, γενικευμένη, μαζική, ανήσυχη αμηχανία των ανθρώπων να διαχειριστούν τον κίνδυνο απέναντι σε έναν αόρατο ολοένα και πιο απειλητικό εχθρό. Κανείς μας δεν μπορούσε πριν από δύο εβδομάδες να φαντασθεί την κατάσταση που ζει, σήμερα, και, ακόμη χειρότερα δεν μπορεί να κάνει την παραμικρή έγκυρη πρόβλεψη για το μέλλον του.
Η ατζέντα, τα σχέδια, τα όνειρα, οι επιθυμίες τελούν εν αναστολή…
Αλλά, επειδή, ως γνωστόν, «ουδέν κακόν αμιγές καλού» ας αναλογισθούμε και ας προσπαθήσουμε να βρούμε τα όποια οφέλη μπορεί να προκύψουν από αυτήν την πρωτόγνωρη, απειλητική, σε πλανητική κλίμακα, κατάσταση.
Η αβεβαιότητα, ο αυτοεγκλεισμός, η απομόνωση, οι ελάχιστες μετακινήσεις και κοινωνικές συναναστροφές, πέρα από την δυσάρεστη πλευρά τους, μπορούν να αποτελέσουν εξαιρετική ευκαιρία και συνάμα ενδιαφέρουσα πρόκληση…
Ίσως είναι ευκαιρία, τώρα που η ζωή κυλά σε απομονωμένο ρελαντί, να περιποιηθούμε τα παραμελημένα -κάποτε και εγκαταλειμμένα- κομμάτια του εαυτού μας. Τώρα, που οι ρυθμοί της καθημερινότητας έχουν πέσει, το διεκπεραιωτικό τρεχαλητό του βίου μας έχει γίνει βάδην, τώρα έχουμε επιτέλους την πολυτέλεια, με σύμμαχο την επιβράδυνση του χρόνου, να αναρωτηθούμε, να εξετάσουμε, να επανεξετάσουμε. Έχουμε χρόνο, πρώτη ύλη και ερέθισμα για ενδοσκόπηση και ανασκόπηση.
Ίσως είναι ευκαιρία (έστω και αναγκαστικά) να γίνουμε όντα λιγότερο ομιλούντα και περισσότερο σκεπτόμενα. Το θέμα των ημερών είναι τέτοιας σπουδαιότητας που υπαγορεύει την «ατζέντα» της σκέψης μας. Μας αναγκάζει να ξεχωρίσουμε τα επουσιώδη από τα ουσιώδη και να εστιαστούμε στα τελευταία. Ιδού η ευκαιρία να γίνουμε πιο ουσιαστικοί στον στοχασμό μας, στην δράση μας, στην επικοινωνία μας, στο συναίσθημά μας.
Επιτέλους, μας δίνεται η ευκαιρία να ανακαλύψουμε το αυτονόητο, ότι η βραδύτητα του χρόνου είναι, ίσως, ο σημαντικότερος σύμμαχος στον δρόμο προς την ουσία. Ναι, προς την ουσία, όχι την περι-ουσία ή την εξ-ουσία…
Το ίδιο το ζοφερό παρόν που ζούμε, αυτή η αναπάντεχη μη κανονικότητα μας, ωθεί να εξοικειωθούμε, να συμφιλιωθούμε και να θυμηθούμε έναν ξεχασμένο «συμπαντικό νόμο». Αναπαυμένοι στην άνεση μιας προβλέψιμης κανονικότητας λησμονήσαμε ότι οι ζωές όλων μας, παντού και πάντα, θα εξαρτώνται, θα διαμορφώνονται και θα ρυθμίζονται από το -διαχειρίσιμο ή μη διαχειρίσιμο- αναπάντεχο.
Ξεχάσαμε μια βασική διαχρονική αλήθεια. Μέσα στο ποδοβολητό της διαχείρισης της καθημερινότητάς μας ξεχάσαμε ότι η αυριανή μας ατζέντα μπορεί πολύ εύκολα, σε κλάσμα στιγμής, να καταστεί μυθοπλασία, ή απλά ένα ξεπερασμένο ευχολόγιο.
Συμβαίνει το πρωτοφανές, η ίδια η επικαιρότητα μας αναγκάζει να ανα-στοχαστούμε τα πιο «πυρηνικά» ζητήματα της ύπαρξής μας: τη ζωή και το θάνατο, τη θέση μας στον κόσμο, τη σχέση μας με τους άλλους και τους εαυτούς μας, και, τέλος, την νοηματοδότηση της ζωής μας. Είναι βέβαιο ότι με το πέρας αυτής της διαδικασίας θα έχουμε βγει σοφότεροι, πιο φωτισμένοι και με αυξημένη αυτοσυνείδηση.
Με άλλα λόγια, είναι ευκαιρία να ξεσκονίσουμε την παραμελημένη εσωτερικότητά μας. Ας δοκιμάσουμε να ψηλαφίσουμε -έστω, στα τυφλά- το λησμονημένο αυθεντικό μας εαυτό. Ας δώσουμε χρόνο, προσοχή και ενέργεια σε αυτά που μας είναι πραγματικά πολύτιμα. Καιρός να ποτίσουμε τις αφυδατωμένες σχέσεις με τους αγαπημένους μας. Να τις επικαιροποιήσουμε, να τις εξυγιάνουμε, ει δυνατόν, να τις εμβαθύνουμε!
Πιο συγκεκριμένα και πρακτικά:
Ας αναζητήσουμε στην βιβλιοθήκη μας τα αγαπημένα ημι-διαβασμένα ή αδιάβαστα βιβλία και ας εκπληρώσουμε το χρέος μας απέναντί τους και απέναντι στον εαυτό μας. Ας τα διαβάσουμε. Θα προσφέρουμε ένα άϋλο δώρο πολυτελείας στον εαυτό μας.
Έχουμε, επίσης, την «πολυτέλεια» να ασκηθούμε ή να μυηθούμε σε νέες μεθόδους και μηχανισμούς αύξησης της ψυχοπνευματικής, αλλά και σωματικής μας ενσυνείδησης, όπως ο διαλογισμός ή η γιόγκα.
Με κίνδυνο να φανώ αιθεροβάμων, θα πρότεινα, ευκαιρίας δοθείσης, να ξανασκεφτούμε τον Επίκουρο και να ασκηθούμε στην τέχνη του απολαμβάνειν. «Λάθρα» σύμφωνα με τις οδηγίες του, δηλαδή ιδιωτικά και όχι δημόσια, να δώσουμε χρόνο και χώρο στους εαυτούς μας, ώστε να μπορούμε να απολαμβάνουμε τα πιο απλά και αυτονόητα πράγματα.
Να μπορούμε να παγώνουμε την στιγμή και να εστιαζόμαστε στην απόλαυση που συνιστά π.χ. η γουλιά του νερού πού καταπίνουμε ένα ζεστό μεσημέρι, το πρώτο μπουμπούκι που άνθησε και μας προαναγγέλλει την άνοιξη, η μυρωδιά του μεσογειακού καλοκαιριού, η αρχέγονη μουσική των κυμάτων, το εξαίσιο θέαμα της φύσης, ένα πορφυρό ηλιοβασίλεμα, οι σονάτες για βιολί του Mozart και άλλα τέτοια απειράριθμα.
Αφού τελειώσαμε με τις «οδηγίες», εν είδη παρένθεσης, ας περάσουμε και σε μερικές διαπιστώσεις για να χαλαρώσει το κλίμα, και να αισιοδοξήσουν οι πιο ακραίοι μας φίλοι που παίρνουν φόρα για νέους αγώνες…
Είναι, λοιπόν, διαπιστωμένο και επιστημονικά έγκυρο ότι ο ιός είναι αταξικός, αντικαταναλωτικός, αντικαπιταλιστικός και κατά της παγκοσμιοποίησης. Έτσι, κάποιοι ανώνυμοι «συντάκτες» βρήκαν την θεόσταλτη ευκαιρία της πανδημίας για να «επιχειρηματολογήσουν» με «Πολάκεια» γλώσσα υπέρ του κρατισμού και κατά της παγκοσμιοποίησης και του νεοφιλελευθερισμού.
Ευκαιρίας δοθείσης λοιπόν, απαντώ:
– Επισήμανση 1η, ο όρος νεο-φιλελευθερισμός είναι πλαστός νεολογισμός.
Είσαι φιλελεύθερος ή δεν είσαι. Τόσο απλά και ξεκάθαρα.
– Επισήμανση 2η, ποτέ και κανείς φιλελεύθερος δεν αμφισβήτησε την αναγκαιότητα ύπαρξης του κράτους, ούτε πρότεινε την κατάργησή του. Απλά θεωρούν ότι ένα κράτος που επιτελεί/εποπτεύει και δεν επιχειρεί είναι πιο ωφέλιμο για τους πολίτες του απ’ ότι το αντίστροφό του.
– Επισήμανση 3η, σύμφωνα με όλους τους έγκυρους διεθνείς Οργανισμούς, η τρισκατάρατη παγκοσμιοποίηση έβγαλε την τελευταία 20ετία τουλάχιστον 700 εκατομμύρια συνανθρώπων μας από την απόλυτη φτώχεια.
– Επισήμανση 4η, στο βαθμό πού εξελίσσονται οι τεχνολογίες των μεταφορών και επικοινωνιών η παγκοσμιοποίηση είναι περισσότερο νομοτέλεια και πολύ λιγότερο προϊόν πολιτικών αποφάσεων.
– Επισήμανση 5η, όταν μία ιδεολογία που εδώ και δεκαετίες έχει κηρύξει πτώχευση επιχειρημάτων χρησιμοποιεί μία εξαιρετική πανδημία για να δικαιωθεί, δεν κάνει τίποτε άλλο από το να παραδέχεται πανηγυρικά την τελεσίδικη χρεοκοπία της αλλά και τον διαχρονικό κυνισμό της.
Κλείνοντας την παραπάνω χαλαρή παρένθεση-παρέκβαση εκτός θέματος, πρέπει να τονισθεί ότι αυτή δεν έγινε με πρόθεση πολιτικής αντιδικίας, αλλά ακριβώς για να τονισθεί πόσο εκτός θέματος των ημερών είναι κάθε παρόμοια συζήτηση…
Ευκαιρίας δοθείσης, λοιπόν, η ιστορία των πανδημιών μας προσφέρει πλήθος στοιχεία που θα ήταν ενδιαφέρον και χρήσιμο να κάνουμε την σύγκρισή τους με τα αντίστοιχα της επικαιρότητας. Ο λοιμός των Θηβών, όπως περιγράφεται από τον Σοφοκλή στον Οιδίποδα, ο λοιμός των Αθηνών κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, όπως περιγράφεται από τον Θουκυδίδη, η μαύρη πανώλη του 14ου αιώνα, όπως περιγράφεται από τους χρονικογράφους του Μεσαίωνα, η Ισπανική γρίπη του 1920, περιγράφουν τις ίδιες ή παρόμοιες τραγικές καταστάσεις. Οι λοιμοί, πάντα, επέφεραν εκατόμβες νεκρών, αποσάθρωναν τον κοινωνικό και οικονομικό ιστό. Ο απόλυτος φόβος και το βασικό ένστικτο επιβίωσης μεταμόρφωνε τις συμπεριφορές των ανθρώπων. Η απελπισία, ο πανικός, η αίσθηση του μοιραίου και ο φόβος του θανάτου έτρεφαν τον κυνισμό και διάβρωναν κάθε ηθική αρχή. Όλα, δε, τα παραπάνω, μέσα στις δεισιδαιμονίες και στην απόλυτη άγνοια για τον τρόπο μετάδοσης και άμυνας.
Αντ’ αυτών, σήμερα, έχουμε σύμμαχο την επιστήμη, την γνώση, έγκυρη και έγκαιρη πληροφόρηση, τη διεθνή αλληλεγγύη και συνεργασία, το συντονισμό, το σχεδιασμό, την προνοητικότητα, σωφροσύνη στην πλειοψηφία των κυβερνώντων. Ως προς τους πολίτες, κατά κανόνα, διαπιστώνουμε ηθική στάση, ενσυναίσθηση, αλτρουισμό, σύνεση, υπευθυνότητα, αλληλεγγύη και πειθαρχία στον βαθμό που αποκτούν συναίσθηση κινδύνου.
Όλα τα παραπάνω συνιστούν, κατά την γνώμη μου, σημαντικές ποιοτικές διαφορές σε σχέση με όλες τις προηγούμενες πανδημίες που η ανθρωπότητα κλήθηκε να αντιμετωπίσει.
Η ανθρωπότητα, σήμερα, αποδεικνύεται απείρως πιο ψύχραιμη, πιο αλληλέγγυα, καλύτερα εξοπλισμένη και πιο αποτελεσματική από όλες τις προηγούμενες αντίστοιχες στιγμές στην ιστορία της.
Διαβάζοντας σε βάθος και εποικοδομητικά τα -προσωρινά- κακά μαντάτα, δεν μπορούμε παρά να μας το πιστώσουμε και βασίμως να αισιοδοξήσουμε… Καλή μας δύναμη και εποικοδομητική απομόνωση!
