Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Η έννοια τής προόδου ως φιλοσοφική σύλληψη και πολιτικό ζητούμενο εμφανίσθηκε στις κοινωνικές θεωρίες ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα ως ιδέα και προϊόν τού Διαφωτισμού, τής Νεωτερικότητας, και του ορθού λόγου. Είναι η ιδέα σύμφωνα με την οποία οι εξελίξεις στην τεχνολογία, την επιστήμη και κοινωνική οργάνωση, μπορούν να βελτιώσουν την ανθρώπινη συνθήκη και κατ’ επέκταση τις κοινωνίες και την ανθρωπότητα.
Κατά τον κοινωνιολόγο Robert Nisbet, «καμία ιδέα δεν υπήρξε σημαντικότερη από την ιδέα της προόδου για τον Δυτικό πολιτισμό τα τελευταία 3000 χρόνια». Η σύλληψη τής έννοιας της προόδου συνδέεται με συγκεκριμένη πολιτισμική(?) αντίληψη τής φύσης και τής ροής του χρόνου. Από τον Μωυσή μέχρι τον Πλάτωνα και τον Hegel η Δυτική αντίληψη του χρόνου είναι βασικά γραμμική ενώ στην Ανατολική για αντίστοιχους πολιτισμικούς λόγους αυτή η αντίληψη είναι κυκλική.
Πολύ λογικά λοιπόν η σύγχρονη ιδέα τής προόδου υπήρξε προϊόν της Δυτικής Σκέψης και πολιτικής αντίληψης πριν γίνει οικουμενικό ζητούμενο.
Συνακόλουθα προέκυψε ο όρος «προοδευτισμός». Η φιλοσοφία δηλαδή που υποστηρίζει ότι οι πρόοδοι στην επιστήμη, την τεχνολογία, την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική οργάνωση είναι ζωτικοί παράγοντες για την βελτίωση της ανθρώπινης κατάστασης. Πιο συγκεκριμένα η σύγχρονη έννοια του «προοδευτισμού» και αυτό που αντιπροσωπεύει στην Δυτική πολιτική κουλτούρα διαμορφώθηκε από τα κοινωνικο-οικονομικά δεδομένα/ εξελίξεις/ αδιέξοδα (βιομηχανοποίηση, βαθιές κοινωνικές αλλαγές, οικονομική ανισότητα, αρρύθμιστος καπιταλισμός, μονοπώλια, κλπ) τού 19ου και 20ου αιώνα και την ανάγκη να δοθούν αντίστοιχες λύσεις μέσα από σχεδιασμένες Δημόσιες πολιτικές.
Με βάση όλα τα παραπάνω, είναι τουλάχιστον παράδοξη, παράλογη, και πολλαπλώς ανησυχητική η απαράλλακτη εδώ και δεκαετίες εικόνα τού εγχώριου πολιτικού σκηνικού, όπου βλέπουμε διάφορες πολιτικές δυνάμεις να προσπαθούν να μονοπωλήσουν (…και να πωλήσουν) ως αποκλειστικότητά τους ένα τόσο αυτονόητο, διαχρονικό, κοινό και ευγενές ζητούμενο… την Πρόοδο! Καιρός να σοβαρευτούμε.
Η ιδέα τής προόδου, ως διαχρονικό και οικουμενικό ζητούμενο , ουδόλως προσφέρεται για αποκλειστική ή μονοπωλιακή ή ευκαιριακή πολιτική χρήση. Φυσικά δεν προσφέρεται ούτε ως πλατφόρμα πολιτικής διαφοροποίησης έναντι των αντιπάλων ή διατύπωσης πολιτικής ταυτότητας, αφού είναι γνωστό ότι όλες οι πολιτικές δυνάμεις, κατά την αντίληψή τους , την πρόοδο επιδιώκουν και ευαγγελίζονται. Επίσης οι έννοιες τής προόδου και τού προοδευτικού δεν προσφέρονται για να συντηρήσουν και να τροφοδοτήσουν την χρόνια διπολική διαταραχή του εγχώριου πολιτικού λόγου και σκέψης (Αριστερά-Δεξιά, παλαιό-νέο, προοδευτικό-συντηρητικό, κλπ.), καθότι το αντίθετο της προόδου είναι η οπισθοδρόμηση όχι ο συντηρητισμός. Εξάλλου, για τους υποστηρικτές του ο συντηρητισμός είναι απλά ένας άλλος δρόμος προς την πρόοδο. Τίποτε λιγότερο, τίποτε περισσότερο. Απόδειξη, το κίνημα των progressive conservative εντός του Βρετανικού Συντηρητικού κόμματος , το κόμμα progressive conservative στον Καναδά, κλπ.
Τούτων δοθέντων, αλήθεια:
Πόσο προοδευτικό είναι να κρατάς την ανώτατη εκπαίδευση ως αποκλειστικό προνόμιο της κρατικής εξουσίας; Διασφαλίζεται έτσι η ισότητα ευκαιριών; Υπηρετείται έτσι το προοδευτικό πρόταγμα για χειραφέτηση του πολίτη από την εκάστοτε κρατική εξουσία ή ακυρώνεται;
Πόσο προοδευτικό είναι το ¨βάθεμα¨ της Δημοκρατίας όταν αυτό οδηγεί στο ¨ξεχείλωμα¨ και στην δυσλειτουργία της;
Πόσο προοδευτικό είναι να κάνεις κοινωνική πολιτική με δανεικά που θα αποπληρωθούν από τους αγέννητους απογόνους;
Πόσο προοδευτικό είναι να εξορίζεις και να ακυρώνεις την Αριστεία ως ατομική και κοινωνική Αξία; (και μάλιστα στον λαό που διατύπωσε το ¨Αιέν αριστεύειν¨, την ¨ευγενή άμιλλα¨, το ¨Ολυμπιακό ιδεώδες¨)
Πόσο προοδευτικό είναι στα πλαίσια της πολυπολιτισμικής ανεκτικότητας σήμερα, στην Αγγλία, να γίνονται πολλές εκατοντάδες (αν όχι χιλιάδες) κλειτοριδεκτομές ατιμώρητα;
Πόσο προοδευτική είναι η υπεραπλούστευση/υποβάθμιση του κύριου νοητικού εργαλείου κάθε ανθρώπου δηλαδή της γλώσσας; και μάλιστα της Ελληνικής, μιας από τις αρτιότερες, από τις ελάχιστες γλώσσες-μάνες του ανθρώπινου πολιτισμού; Αποτέλεσμα: Κουτσός λόγος, ίσον κουτσή σκέψη, ίσον θολό το μέλλον…
Πόσο προοδευτικό είναι να υποτάσσομαι στον ολοκληρωτισμό του «πολιτικά ορθού»;
Πόσο προοδευτικό είναι να συντάσσομαι με το ανιστόρητο και άκριτο «τόπο στα νιάτα»;
Πόσο προοδευτικό είναι να ενθαρρύνεται η ήσσων προσπάθεια στην εκπαιδευτική διαδικασία;
Πόσο προοδευτικό είναι να προσεγγίζω την σύγχρονη πραγματικότητα με όρους συγκρουσιακούς π.χ. «ταξική πάλη» και όχι με όρους συναινετικούς π.χ. «σύνθεση αντιτιθεμένων συμφερόντων»;
Σε κάθε περίπτωση και αναπόδραστα «εν αρχή ην ο λόγος». Ευτυχώς ή δυστυχώς, για να καταλάβουμε και να αξιολογήσουμε τον κόσμο πρέπει προηγουμένως να ονομάσουμε και να ταξινομήσουμε τα πράγματα και τις έννοιες. Όταν όμως οι λέξεις χάσουν το νόημα τους, οι όροι, τα ονόματα, οι προσδιορισμοί, οι κατηγορίες ύστερα από συνεπή, πολυεπίπεδη και πολυετή κατάχρηση και κακοποίηση χάσουν την σημασία τους. Όταν δηλαδή προκύψουν να είναι «σημαίνοντα άνευ σημαινομένου», τότε από απαραίτητα εργαλεία της ορθής κρίσης μετατρέπονται στα καλύτερα εργαλεία της νοητικής μας εξαπάτησης.
Και εδώ είμαστε…
Ήρθε η ώρα να αποχαιρετήσουμε επιτέλους για πάντα την αμετάκλητα γερασμένη «πρωτοπορία», και μαζί της τον «προοδευτισμό» που μυρίζει φορμόλη.
Είναι καιρός (εδώ και πολύ καιρό…) λοιπόν να ξεσκονίσουμε, να επικαιροποιήσουμε, να αποδογματοποιήσουμε, να ανανοηματοδοτήσουμε και να σπάσουμε το ολιγοπώλιο των όρων «προοδευτικός», «προοδευτισμός». Να σώσουμε την ευγενή ιδέα της προόδου από περαιτέρω κακοποίηση. Χωρίς φόβο και πάθος, χωρίς αγκυλώσεις αλλά με περίσκεψη, στοχασμό και επεξεργασμένη εμπειρία.
Υπάρχει όμως κάτι που θα παραμένει πάντα γνήσια και ανόθευτα προοδευτικό:
Να είμαστε αισιόδοξοι και καλόπιστοι.
Καλή ΣΥΓΧΡΟΝΗ πρόοδο , μας εύχομαι !
