Δεν υπάρχει από ιστορικής πλευράς καμμιά αμφιβολία ότι ο 20ος αιώνας, ήταν αυτός της αμερικανικής ισχύος και κυριαρχίας, με παράλληλη κατάρρευση ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών. Σήμερα, όμως, είναι σαφές, πλέον, ότι ο αμερικανικός αιώνας τελειώνει και, μάλλον, άδοξα για τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Ξεκινά δε, ως εκ τούτου, μια νέα εποχή, με κύριο χαρακτηριστικό της την αβεβαιότητα και την ταχύτητα στις πάσης φύσεως μεταβολές. Όλα άρχισαν, πριν 100 και πλέον χρόνια, με την αμερικανική επέμβαση στην Ευρώπη στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, συνεχίστηκαν με την συμμετοχή των Η.Π.Α. στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και κορυφώθηκαν με την κατάρρευση του κομμουνισμού στις αρχές της δεκαετίας του 1990.
Η κατάρρευση αυτή, εξάλλου, ενός συστήματος που υποσχόταν τα πάντα στους …πάντες, δημιούργησε στις Η.Π.Α. την ψευδαίσθηση μιας μόνιμης αμερικανικής παντοκρατορίας, η οποία, τελικά, τις δυο τελευταίες δεκαετίες, κλονίστηκε και υπονομεύθηκε από την ίδια την Ουάσιγκτον και τις επιλογές της. Σήμερα, λοιπόν, η κρίση του κορωνοϊού, φέρνει στο προσκήνιο τόσο τις μεγάλες αδυναμίες της Αμερικής στις σχέσεις της με φίλους και αντιπάλους της, όσο και τις πιθανές προοπτικές ενός φαινομένου, που ορισμένοι ειδικοί αποκαλούν μετα-αμερικανική εποχή. Μια εποχή με πολυπολικό χαρακτήρα και στην οποία μια πολύ παλαιά χώρα, αλλά φιλόδοξη σημερινή δύναμη, η Κίνα, θέλει, απαραιτήτως, να έχει πρώτο ρόλο. Το ίδιο επιδιώκουν, όμως και άλλες αναδυόμενες ασιατικές δυνάμεις, μέλη στον 20ο αιώνα ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών. Δεν αποκλείεται δε, οι δυνάμεις αυτές, απέναντι στην ιστορία να αναζητούν και μια υπαρξιακή δικαίωση.
Κλονισμός της γνωστής τάξης
Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Ηνωμένες Πολιτείες, κυρίαρχες και ισχυρές, έθεσαν ως στόχο την οικοδόμηση μιας παγκόσμιας πολιτικής και οικονομικής τάξης βασισμένης σε κανόνες. Στο επίκεντρο δε, αυτής της τάξης, έθεσαν τις φιλελεύθερες αξίες του ελεύθερου εμπορίου, της πολυφωνικής δημοκρατίας και του κράτους δικαίου. Κατά τις επόμενες επτά δεκαετίες, αυτή η φιλελεύθερη τάξη, με τις διάφορες εκδοχές της, υποστηριζόμενη από την δύναμη των ΗΠΑ και ενισχυμένη από την αυξανόμενη νομιμοποίησή της σε άλλες χώρες, εμπόδισε τις περισσότερες πολιτικές και οικονομικές διαμάχες να κλιμακωθούν σε αμοιβαία καταστροφικούς εμπορικούς πολέμους, πολλώ δε μάλλον, σε επικίνδυνες και γενικευμένες στρατιωτικές συγκρούσεις. Αυτό επέτρεψε, ακόμη και στις μικρότερες και φτωχότερες χώρες του πλανήτη, να αναπτύξουν το κοινωνικό και οικονομικό τους δυναμικό, χωρίς να χρειάζεται να ανησυχούν υπέρμετρα ότι θα γίνουν βορά ισχυρότερων γειτόνων. Απαλείφοντας μεγάλο μέρος του φόβου από την παγκόσμια οικονομία, η υπό την ηγεσία των ΗΠΑ τάξη επέτρεψε στις αποφάσεις της αγοράς να καθοδηγούνται σε σημαντικό βαθμό από τις επιχειρήσεις και όχι από απειλές και τη δύναμη των όπλων.
Στις μέρες μας, η τάξη αυτή όχι μόνον δείχνει να κλονίζεται πολύ σοβαρά, αλλά με αφορμή την πανδημία της νόσου Coved-19, ο κλονισμός της, παίρνει και δραματικές διαστάσεις για τις αναπτυγμένες χώρες. Ακόμα χειρότερα η υγειονομική κρίση φέρνει στο διεθνές προσκήνιο και κραυγαλέες οικονομικές και διαρθρωτικές αδυναμίες των Η.Π.Α., σε ζωτικούς χώρους, όπως η εκπαίδευση και η δημόσια υγεία, που παίζουν σοβαρό ρόλο στο εσωτερικό της χώρας. Την ίδια στιγμή, οι αμερικανικοί μηχανισμοί κοινωνικής πρόνοιας κρίνονται ανεπαρκείς και το γεγονός αυτό αποτυπώνεται, αδρά, στα σοβαρά ρήγματα, που, χρόνια τώρα, παρατηρούνται στην αμερικανική κοινωνία. Απογοητευτικό, την ίδια στιγμή, είναι και το επίπεδο της πολιτικής, στην πάλαι ποτέ παγκόσμια υπερδύναμη. Όπως έγραψε, παλαιότερα, η Σώτη Τριανταφύλλου, «το ύφος της πολιτικής είναι πολιτική, η αισθητική της είναι πολιτική. Σ’ αυτό ο Ομπάμα είχε πλεονέκτημα. Και, συχνά, δεν έκρυβε την ανυπομονησία του να απαλλαγούν οι ΗΠΑ από τους αναχρονισμούς της θρησκείας, της οπλοφορίας και της αγοραίας κουλτούρας. Αλλά, η εκδίκηση γι’ αυτό το ύφος ήταν σκληρή: ο Τραμπ που τον διαδέχτηκε ως αντι-Ομπάμα, εκτός του ότι ασκεί αλλοπρόσαλλη πολιτική, διακρίνεται από πρωτοφανή χυδαιότητα. Το τραμπικό πρότυπο συμπεριφοράς διαχέεται στους πολίτες και τους καθησυχάζει: ο πρόεδρος δεν είναι καλύτερός τους. Δεν έχει μόρφωση, δεν έχει τρόπους. Δεν είναι ωραίος. Δεν είναι καν έξυπνος. Είναι «απλώς» πάρα πολύ πλούσιος, filthy rich. Άρα, με την αμερικανική λογική, ξέρει τί κάνει με το ένστικτο και την κοινή λογική.»
Και αυτή η τελευταία επιτρέπει στον σημερινό Αμερικανό πρόεδρο να μας λέει ότι μπορούμε να καταπολεμήσουμε τον κορωνοϊό πίνοντας χλωρίνη και κάνοντας ενέσεις απολυμαντικών. Αν είναι δυνατόν!
Πέρα, όμως, από αυτά που προηγούνται, ο λαϊκισμός του σημερινού Αμερικανού προέδρου, υπήρξε δώρον εξ ουρανού για τους επώνυμους αυταρχικούς ηγέτες του πλανήτη, οι οποίοι, στις μέρες μας, όσο ποτέ άλλοτε, κερδίζουν πολλούς πόντους δημοτικότητας, σε Αφρική και Ασία, δύο περιοχές που, παρά τα όποια προβλήματά τους, βρίσκονται σε εντυπωσιακή οικονομική άνοδο. Πρόκειται, δε και για περιοχές, που, από κάθε άποψη, θα παίξουν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στα επόμενα χρόνια και, ως εκ τούτου, σε ολόκληρη τη διάρκεια του 21ου αιώνα.
Δεν προωθούν, όμως, μόνον το πολιτικό αυταρχισμό οι ηγέτες της Κίνας, της Ρωσίας, της Τουρκίας και κάποιων άλλων ασιατικών χωρών. Προσφέρουν και το μοντέλο ενός νέου κρατισμού, ο οποίος, ήδη, αποτελεί κυρίαρχη ιδεολογία ακόμα και στη Δύση.
Μια Δύση, εξάλλου, η οποία στην αγωνία της να κρατήσει όρθια κοινωνικά και οικονομικά κεκτημένα, εφαρμόζει την τακτική της διανομής χρήματος …δι’ ελικοπτέρου, χωρίς να γνωρίζει πού και πώς μπορεί να καταλήξει η επιλογή της!
Σαφώς, λοιπόν, αν ο Φράνσις Φουκουγιάμα, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, έγραψε στο γνωστό άρθρο του για το τέλος της ιστορίας, από τη δική μας οπτική γωνία, μπορούμε να πούμε ότι το κλείσιμο της πρώτης εικοσαετίας του 21ου αιώνα θα είναι αυτό της αρχής μιας νέας ιστορίας, που, προφανώς, κύριο συστατικό της θα είναι ο ανταγωνισμός για ηγετική συμμετοχή σε ανακατάξεις και μεταβολές. Σίγουρα δε, στο νέο περιβάλλον δεν θα υπάρχει πολύς χώρος για πολιτικούς και οικονομικούς νάνους…
