Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ανατολικές παραδόσεις είχαν τη φιλοσοφία και τη βαθιά στοχαστική σκέψη ως ένα βασικό, απαραίτητο, κομμάτι της κοινωνίας. Ένα που ζητούσε από όλους τους ανθρώπους προσπάθεια για την επιδίωξη της κατανόησης. Δεν σταματούσαν να στοχάζονται όπως εμείς, που, μετά τις όποιες συνήθως σπουδές μας, κατά γενικά αποδεκτό κοινωνικό κανόνα, ζούμε απλά το υπόλοιπο της ζωής μας… Όχι, κατανοούσαν ότι η επιδίωξη πρέπει να συνεχίζεται, αναγνωρίζοντας τους περιορισμούς των γνώσεων μας και παραδεχόμενοι ότι πρέπει να παραμένουμε πάντα ανοικτοί σε νέες προοπτικές.
Η σύγχρονη φιλοσοφία, όπως και η ψυχολογία, έχουν κατορθώσει πολλά, είναι αλήθεια, προς αυτή την κατεύθυνση. Αλλά οι εν λόγω επιστήμες θεωρούνται δευτερευούσης σημασίας, επειδή τους λείπει ο πρακτικός στόχος. Και πολλοί σημερινοί «φιλόσοφοι» δεν φημίζονται πάντα ως οι πιο ανοιχτοί σε νέες σκέψεις, πρακτικές και προοπτικές. Μάλλον, δε, προτιμούν, βυθιζόμενοι στον κόσμο τους, να θεωρητικολογούν παρά να επιδιώκουν να φέρουν αλλαγές μέσα τους και γύρω τους… Για τους «παλαιούς» όμως η Φιλοσοφία δεν ήταν θεωρητικολογία, ή μια απλά διανοητική ψυχαγωγία, αλλά αποτελούσε πορεία για την Αυτογνωσία, για την προσωπική και κοινωνική εξέλιξη και τελειοποίηση, ήταν η «Τέχνη του Βίου». Γι’ αυτό και ο Αριστοτέλης όριζε την φιλοσοφία ως «Πρώτη Επιστήμη», ως «ΤΕΧΝΗ ΤΕΧΝΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ»!
Παρόλα αυτά, και στην σημερινή κοινωνία, οι άνθρωποι που σκέφτονται «έξω από το κουτί», που αναζητούν τη γνώση με θαυμασμό, που παρατηρούν προσεκτικά τον κόσμο και αντλούν λογικά συμπεράσματα, θεωρούνται μοναδικοί και χαρισματικοί στοχαστές. Θα μπορούσαμε να το κάνουμε όμως αυτό, τρόπον τινά, κανόνα; Πώς μπορούμε να «κινητοποιήσουμε» τη σκέψη για τον εαυτό μας, πίσω, στη βάση του κόσμου μας; Χρειάζεται να επανέλθουμε στη Φιλοσοφία!
Ας σκεφτούμε τι θα μπορούσε να κάνει η «καλώς εννοούμενη» Φιλοσοφία εάν εισαγάγουμε αυτήν την επιδίωξη σκέψης και αναζήτησης πίσω στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Στο σύστημα, που τοποθετεί, τελικά, τα θεμέλια μιας κοινωνίας. Το σύστημα που διαμορφώνει τη νοοτροπία του κόσμου μας! Η σύγχρονη εκπαίδευση, που έχουμε υιοθετήσει για τα παιδιά και τους νέους μας, συνίσταται στην ανάπτυξη των πόρων του πνεύματός τους προς όλες τις επιστήμες που κατέχει η ανθρωπότητα – πλην εκείνης που αφορά στην γνώση του εαυτού, της Αυτογνωσίας, που είναι απόρροια της Φιλοσοφίας. Κι όμως! Θα έπρεπε η εκπαίδευση να ξεκινά από αυτήν ακριβώς!
Μια πρόσφατη μελέτη στο Πανεπιστήμιο Durham, διαπίστωσε ότι μαθαίνοντας φιλοσοφία από νεαρή ηλικία (πρόγραμμα: “Philosophy for children”) μπορεί να βελτιώσει τις κοινωνικές και επικοινωνιακές δεξιότητες των παιδιών, την ομαδικότητα, την προσαρμοστικότητα και την ικανότητα να κατανοείς και να συναισθάνεσαι τους άλλους (ενσυναίσθηση).
Αυτό αποδεικνύει ότι η φιλοσοφία κρατά τα εργαλεία για την οικοδόμηση της κοινωνίας μας!
Συσσωρευμένη γνώση και «ανησυχία»
Είναι καιρός, ως κοινωνία, να προσπαθήσουμε και να δημιουργήσουμε προσεγγίσεις που θα οργανώσουν ένα σύστημα εργασίας επιστημονικής, πειραματικής και πρακτικής, όσον αφορά την εισαγωγή από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση της Φιλοσοφίας-αυτογνωσίας (και ήδη σήμερα αρκετές προσπάθειες γίνονται ανά τον κόσμο, που τις παρουσιάζουμε και θα επιμένουμε να τις παρουσιάζουμε στην αρθρογραφία μας). Μόνο με συστηματική και επίμονη εργασία θα μπορέσουμε να αναβιώσουμε αυτή την επιστήμη, την τόσο αναγκαία στην ατομική και στην συλλογική ζωή του σύγχρονου ανθρώπου.
Σε όλη μας τη ζωή -συμπεριλαμβανομένης της εκπαίδευσής μας από την παιδική ηλικία μέχρι και το Πανεπιστήμιο- αν θέλουμε να βοηθούμαστε προς τη λήψη των καλύτερων δυνατών αποφάσεων για τα καλύτερα αποτελέσματα, χρειάζεται να χρησιμοποιούμε σκέψη βασιζόμενη στη λογική. Μαζί με τη λογική, χρειαζόμαστε συσσωρευμένη γνώση, διαρκώς ανήσυχο πνεύμα και δημιουργική σκέψη, ώστε να φθάνουμε σ’ αυτά τα αποτελέσματα.
Και όλα αυτά είναι συνδεδεμένα με τη νοοτροπία που αναπτύσσεται μέσω της επιδίωξης Φιλοσοφικής Σκέψης. Παρέχοντας, από νωρίς, στη νεολαία μας την εισαγωγή στη διαδικασία της κριτικής σκέψης και της ορθής συλλογιστικής θα συμβάλουμε στη βελτίωση αυτής της διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Θα καταλάβουν τότε, οι νέοι, το γιατί πίσω από την ανάγκη τους να συνεχίζουν να επεκτείνουν τη γνώση τους για τον κόσμο…
Όταν λέμε ότι χρειάζεται να αλλάξουμε το εκπαιδευτικό μας σύστημα για να αξιοποιήσουμε τα εργαλεία που παρέχει η φιλοσοφία, δεν πρόκειται, απλώς, αυτό να επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε την παιδεία μας (πρωτοβάθμια έως και τριτοβάθμια), αλλά, θα μας ενισχύει για να συνεχίζουμε αυτή την αναζήτηση σε όλη μας τη ζωή. Φανταστείτε τη δύναμη που θα μπορούσε να έχει στο διάλογο, τη συζήτηση και την ενατένιση μας, προς την οικοδόμηση ενός καλύτερου κόσμου. Πολίτες, που, ποτέ δεν σταματούν να αναλογίζονται, να αναρωτιούνται και να φαντάζονται…
Σκεφτείτε το. Διδάσκουμε γραφή, ανάγνωση, μαθηματικά και επιστήμες, ως μέρος του εκπαιδευτικού μας προγράμματος. Γιατί να μην διδάσκεται ένα θέμα που να βοηθά στο συλλογισμό, στην αιτιολογία, στο λόγο, στη διασαφήνιση όλων αυτών των θεματικών περιοχών; Το ίδιο το θέμα που να βοηθά να κατανοήσουμε τη σημασία αυτών ακριβώς των διαφόρων άλλων θεμάτων. Αυτό, που θα απαντά και στα παιδιά μας (τα οποία, σχεδόν, πάντα, αναρωτιούνται) για τη σημασία, το νόημα, γιατί χρειάζεται η μάθηση του ενός ή του άλλου θέματος, αντί της επιβολής και «παπαγαλίας»…
Δεξιότητα η δημιουργικότητα
Θα μπορέσουμε με αυτό τον τρόπο να κάνουμε τη μάθηση να αποκτήσει τέτοιο νόημα για τους μαθητές, ώστε να παραμένουν στο σχολείο, να επιτυγχάνουν υψηλές επιδόσεις και με επιτυχία να αποφοιτούν από το λύκειο προς την τριτοβάθμια εκπαίδευση ή προς μια δουλειά της επιλογής τους.
Άλλωστε, σήμερα, η πιο ζητούμενη δεξιότητα είναι η δημιουργικότητα. Η γνώση-εξειδίκευση δεν είναι πια τόσο σημαντική, τη βρίσκεις. Η κριτική ικανότητα είναι πολύ πιο σημαντική από τις γνώσεις, ώστε να μπορείς να αξιολογήσεις τις γνώσεις… Γιατί με τις συνθήκες πλέον που διαμορφώνονται (τεχνολογία, κλπ.), αν έχεις την κριτική ικανότητα, θα μπορείς να συνεχίζεις την εκπαίδευση και μόρφωσή σου σε όλη την υπόλοιπη ζωή… Όπως πολλοί λένε «η εποχή της εξειδίκευσης στην εκπαίδευση έχει τελειώσει»!
Η φιλοσοφία χρειάζεται έτσι να αποτελεί θεμελιώδες σημείο εκκίνησης για τη μαθησιακή διαδικασία στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Με αυτόν τον τρόπο, θα μπορέσουμε να κάνουμε τη στοχαστική σκέψη ένα δομικό στοιχείο για τον κόσμο μας.
Με την παιδεία αυτή οι μαθητές θα μπορούν να αντιληφθούν τον εαυτό τους και τη σχέση τους με τον κόσμο, θα κατανοούν ότι η δική τους ευημερία εξαρτάται από την ποιότητα του πλανήτη και η όποια εκπαίδευσή τους θα πρέπει να περιλαμβάνει θέματα όπως: την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, τη διατήρηση της εναπομένουσας βιοποικιλότητας, την προστασία και την πρόσβαση σε πηγές νερού κλπ., ώστε οι μαθητές να μπορούν να αντιμετωπίζουν τέτοια θέματα-προκλήσεις τα οποία, όμως, έχουν περιβαλλοντικές, κοινωνικοοικονομικές και πολιτικές επιδράσεις.
Το «Γνώθι Σαυτόν»…
Χρησιμοποιώντας την νοοτροπία που καλλιεργείται μέσω της φιλοσοφίας, δίνουμε στον εαυτό μας την καλύτερη ευκαιρία έτσι ώστε να είμαστε ανοιχτοί σε νέες ιδέες. Το να κατανοείς και να φιλοσοφείς είναι κάτι που θα έπρεπε ο καθένας να κάνει. Να μένουμε μόνοι με τις σκέψεις μας, επιδιώκοντας να κατανοήσουμε τις διάφορες προοπτικές μας για τη ζωή -το ιδιαίτερο δικό μας νόημα για τη ζωή. Όλοι έχουμε την δική μας μοναδική οπτική για να βλέπουμε τον κόσμο και είναι καθήκον μας να κάνουμε χρήση αυτής της μοναδικής προοπτικής.
Το πρόβλημα, βέβαια, είναι ότι πολλοί αναγνωρίζουν την αξία της φιλοσοφίας, αλλά, λίγοι αναγνωρίζουν το νόημα στο να καταστεί μέρος του συστήματός μας. Δεν μπορούμε να δούμε το συνδετικό ρόλο που παίζει η φιλοσοφία σε όλους τους τομείς της ζωής μας, από τις επιστήμες έως τις επιχειρήσεις, την πνευματικότητά μας και την κατανόηση του νοήματος. Η φιλοσοφία χτίζει όλα αυτά τα πράγματα από μία βάση στοχασμού.
Βλέπετε, μόλις δημιουργήσουμε μια φιλοσοφική βάση για την κοινωνία μας, τότε αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε ότι η φιλοσοφία έχει κάτι που μπορεί να εφαρμοστεί σε όλους τους τομείς της ζωής μας και τις αντιλήψεις που έχουμε. Αυτό μπορεί να διαμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο αξιολογούμε τα πράγματα, να μας κάνει να κατανοήσουμε γιατί εκτιμούμε αυτά τα πράγματα, να μας βοηθήσει να επιλέξουμε τη σταδιοδρομία μας, να κατανοήσουμε τις πολιτικές μας θέσεις και να εξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίο ξοδεύουμε το χρόνο μας. Αυτό μας ωθεί σε μια ενδοσκόπηση, έναν εσωτερικό στοχασμό, κατανόησης του εαυτού μας.
Και όταν έχουμε μια βαθύτερη κατανόηση του εαυτού μας, αυτό δεν μπορεί παρά να συμβάλει στη βελτίωση των πολυάριθμων αδιάφορων συζητήσεων στο δημόσιο διάλογο, δίνοντας διεξόδους και κατεύθυνση στο αναγκαίο και χρήσιμο.
Συμπεράσματα
Αφού αποδεχθούμε τη φιλοσοφία, εναγκαλιστούμε την επιδίωξη της αναζήτησης και επιδιώξουμε τον εσωτερικό στοχασμό με τα εργαλεία της φιλοσοφίας, η νέα κοινωνική νοοτροπία μας θα ενταχθεί σε πιο ουσιώδεις συζητήσεις.
Μπορούμε ακόμη και να φέρουμε στο προσκήνιο ιδέες που έχουν ήδη καθιερωθεί, με διάφορες όμως νέες σκέψεις και προοπτικές που μπορούν να βοηθήσουν στη διαμόρφωση της κοινωνικής μας βάσης γνώσεων.
Χρειάζεται να περάσουμε τη φιλοσοφία σε κάθε ηλικιακή ομάδα και να συζητήσουμε για το πώς θα εκπληρώσουμε αυτό το έργο. Η φιλοσοφία είναι ένα θεμελιώδες εργαλείο για την κατανόηση του εαυτού και του κόσμου μας!
Όταν τα παιδιά φθάσουν στην ηλικία όπου διδάσκονται την φυσική, τη χημεία, τη φυσική ιστορία, την ανθρωπολογία και τις μαθηματικές επιστήμες, τότε είναι που πρέπει να έχουν ως θεμέλια βάση -να έχουν διδαχθεί και να διδάσκονται- την Φιλοσοφία η οποία, μέσω της αυτογνωσίας που θα αναπτύσσουν, σταδιακά, θα δημιουργεί και θα βεβαιώνει την δική τους ξεχωριστή προσωπικότητα, τόσο στην ατομική ζωή, όσο και στην κοινωνική.
Η γνώση του εαυτού είναι χρήσιμη στην δημιουργία μιας προσωπικότητας ανεξάρτητης και μοναδικής, ούτως ώστε ο καθένας να μπορεί -μέσα στην συλλογική ζωή των κοινωνιών- να κατέχει ένα μέρος ευθύνης για τις ενέργειες που αφορούν στα κοινά. Προκειμένου, λοιπόν, ο άνθρωπος να κατορθώσει να αποκτήσει τη γνώση της καταστάσεώς του -κάτι που, σήμερα, μερικά μόνο σπάνια πρόσωπα, προικισμένα από τη φύση, κατέχουν- είναι θεμελιώδες να εκπαιδευθεί σ’ αυτή την οδό, έτσι ώστε το προνόμιο αυτό (της αυτογνωσίας) να καταστεί αγαθό κοινό σ’ ολόκληρη την ανθρωπότητα…
