Μια φιλοσοφική και κοινωνική κίνηση που υποστηρίζει ότι η χρήση στοιχείων και λογικής βοηθά να καταλάβουμε πώς να ωφελήσουμε τους άλλους, όσο το δυνατόν περισσότερο, έμπρακτα. Η φιλοσοφία του «Αποτελεσματικού Αλτρουισμού» (Effective altruism -EA) επιδιώκει να προσφέρει λύσεις, καθώς επικεντρώνεται στην ιδέα των «αποτελεσματικών» δωρεών και δράσεων, με στόχο να παράσχει κάθε ιδιώτης, με τους πόρους που έχει στην διάθεσή του, τα μέγιστα προς την ευρύτερη κοινωνία, είτε με ατομική συνεισφορά, είτε μέσω των επαγγελματικών του δραστηριοτήτων.
Η ιστορία του “Effective Altruism”
Ο αποτελεσματικός αλτρουισμός είναι μια κοινωνική κίνηση που έχει ως στόχο να ενθαρρύνει τα άτομα να διοχετεύουν τον προσωπικό τους πλούτο σε ιδιαίτερα αποτελεσματικές φιλανθρωπικές οργανώσεις. Η κίνηση, που αργότερα υιοθέτησε το όνομα «αποτελεσματικός αλτρουισμός», δημιουργήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 2000 ως μια κοινότητα που σχηματίστηκε γύρω από το “Giving What We Can”, μια ομάδα που ιδρύθηκε το 2009 από τον φιλόσοφο Tobby Ord με τη βοήθεια του William MacAskill, συνιδρυτή του “80.000 Hours” το 2011. Αυτές οι δύο ομάδες, ενώ σχεδίαζαν να ενσωματωθούν ως φιλανθρωπικό ίδρυμα κάτω από μια νέα οργάνωση-ομπρέλα, διεξήγαγαν μια ψηφοφορία το 2011 για την ονομασία του οργανισμού -κέρδισε το όνομα «Κέντρο για τον Αποτελεσματικό Αλτρουισμό». H κίνηση απέκτησε ευρύτερη προβολή με την ομιλία του Peter Singer στο TED με τίτλο “The Why and How of Effective Altruism” τον Μάιο του 2013. Άλλες συνεισφορές ήταν τα συγγράμματα φιλοσόφων όπως του Singer για την εφαρμοσμένη ηθική και του Nick Bostrom για τη μείωση του κινδύνου εξαφάνισης του ανθρώπου, η ίδρυση οργανώσεων όπως το “GiveWell” και το “The Life You Can Save” και η δημιουργία διαδικτυακών φόρουμ όπως το “LessWrong”.
Από το 2013, πραγματοποιούνται συνέδρια για τον αποτελεσματικό αλτρουισμό (με την ονομασία Effective Altruism Global). Το 2015 ο Singer δημοσίευσε το βιβλίο “The Most Good You Can Do”. Την ίδια χρονιά ο MacAskill δημοσίευσε το βιβλίο “Doing Good Better: How Effective Altruism Can Help You Make a Difference”.
Αρκετοί διάσημοι έχουν επηρεαστεί από τον αποτελεσματικό αλτρουισμό, μεταξύ άλλων: ο Bill και η Melinda Gates, ο Warren Buffett, ο Elon Musk.
Ο Peter Singer θεωρείται ως ένας από τους σπουδαιότερους ηθικούς φιλοσόφους της εποχής μας. Γεννήθηκε στη Μελβούρνη το 1946 και σπούδασε Νομική, Ιστορία και Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης και της Οξφόρδης. Το 2012 ανακηρύχθηκε ‘Companion of the Order of Australia’, την υψηλότερη αστική τιμή της χώρας. Έχει διδάξει σε διάφορα πανεπιστήμια στην Αυστραλία, την Αγγλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες και, από το 1999, είναι καθηγητής βιοηθικής στο ‘Κέντρο Ανθρωπίνων Αξιών’ του Πανεπιστημίου Princeton. Το 2021 του απονεμήθηκε το βραβείο Berggruen για τη φιλοσοφία και τον πολιτισμό. Έγινε για πρώτη φορά διεθνώς γνωστός μετά τη δημοσίευση του βιβλίου “Animal Liberation” (Απελευθέρωση των ζώων) το 1975. Το 2011 το Time τo συμπεριέλαβε στον κατάλογο “All-TIME” με τα 100 καλύτερα μη μυθοπλαστικά βιβλία που έχουν εκδοθεί στα αγγλικά από την έναρξη της έκδοσης του περιοδικού, το 1923. Το βιβλίο του “The Life You Can Save”, το οποίο εκδόθηκε για πρώτη φορά το 2009, τον οδήγησε στην ίδρυση του ομώνυμου μη κερδοσκοπικού οργανισμού, ο οποίος έχει συγκεντρώσει περισσότερα από 35 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ για τις πιο αποτελεσματικές φιλανθρωπικές οργανώσεις που βοηθούν ανθρώπους σε συνθήκες ακραίας φτώχειας. Έχει γράψει, συν-συγγράψει, επιμεληθεί ή συν-εκδώσει περισσότερα από 50 βιβλία και τα γραπτά του έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από 30 γλώσσες. Άλλα γνωστά βιβλία του είναι: “Practical Ethics”, “The Expanding Circle”, “How Are We to Live?”, “Rethinking Life and Death”, “Pushing Time Away”; “Ethics in the Real World”, and “Why Vegan?”. Πρόσφατα, επιμελήθηκε μια νέα έκδοση αυτού που μπορεί να είναι το παλαιότερο σωζόμενο μυθιστόρημα στον κόσμο, “The Golden Ass” (ή οι μεταμορφώσεις) του Απουλήιου (Πλατωνικός και Σοφιστής του 2ου μ.Χ, Αιώνα). Από το 2021, είναι ιδρυτής και συνεκδότης του περιοδικού Journal of Controversial Ideas.Ένας από τους «πατέρες» αυτής της ιδέας, που συνέβαλε καθοριστικά στη διάδοση του αποτελεσματικού αλτρουισμού, είναι ο Αυστραλός φιλόσοφος Peter Singer, καθηγητής βιοηθικής στο πανεπιστήμιο Princeton των ΗΠΑ, γνωστός για τα συγγράμματά του σχετικά με την παγκόσμια φτώχεια. Μας μιλά για την όλη ιδέα και για τις πιθανές εφαρμογές της εν λόγω φιλοσοφίας στον κόσμο μας, σήμερα.
Ορθός Λόγος: Πως αναλύεται η ιδέα του «αποτελεσματικού αλτρουισμού» και πως διαφέρει από άλλους άλλες μορφές αλτρουισμού που μπορεί να γνωρίζουμε;
Peter Singer: Ο αλτρουισμός, όπως λέτε, είναι μια οικεία ιδέα: το να θέλεις να κάνεις καλό για τους άλλους, να κάνεις τον κόσμο ένα καλύτερο μέρος για όλους. Είναι το «αποτελεσματικό» που κάνει τη διαφορά. Πάρτε την προσφορά σε φιλανθρωπικές οργανώσεις: αυτή είναι μια αλτρουιστική πράξη, αλλά είναι αποτελεσματική; Αυτό εξαρτάται από το σε ποια φιλανθρωπική οργάνωση κάνετε τη δωρεά. Κάποιες απ’ αυτές, βέβαια, είναι …απάτη, όμως, αυτό είναι σχετικά σπάνιο, οπότε ας το αφήσουμε στην άκρη. Όμως, ακόμα και ανάμεσα σε πραγματικές και καλά οργανωμένες φιλανθρωπικές οργανώσεις, η διαφορά στο πόσο «καλό» κάνουν είναι τεράστια, καθώς η κάθε φιλανθρωπική οργάνωση έχει διαφορετικούς στόχους. Ορισμένες κάνουν εκατοντάδες φορές περισσότερο καλό με κάθε δολάριο ή ευρώ από ότι άλλες, συχνά, επειδή βοηθούν ανθρώπους που βρίσκονται σε ακραία φτώχεια και ζουν σε χώρες με χαμηλό εισόδημα, όπου πολύ μικρά ποσά βοήθειας έχουν μεγάλη σημασία.
Οι «αποτελεσματικοί αλτρουιστές» διασφαλίζουν ότι λαμβάνουν την καλύτερη δυνατή αξία για τις δωρεές τους, ανατρέχοντας σε διαδικτυακούς ιστότοπους όπως το “GiveWell” ή το “The Life You Can Save” και δωρίζοντας μόνο σε φιλανθρωπικές οργανώσεις που έχουν αξιολογηθεί από ανεξάρτητους φορείς ως ιδιαίτερα αποτελεσματικές.
Ο.Λ.: Ποια η σχέση μεταξύ αποτελεσματικού αλτρουισμού και ορθολογισμού;
PS: Εάν είστε αλτρουιστής και έχετε περιορισμένους πόρους -όπως όλοι μας-, σίγουρα είναι ορθολογικό να προσπαθείτε να κάνετε το περισσότερο καλό με τους πόρους που έχετε στη διάθεσή σας. Έτσι, το να δίνετε σε μια φιλανθρωπική οργάνωση χωρίς να ελέγχετε αν είναι μια οργάνωση στην οποία μπορείτε να έχετε εμπιστοσύνη ότι θα κάνει το μεγαλύτερο δυνατό καλό με τα χρήματα που δωρίζετε, είναι ανορθολογικό. Οι περισσότεροι από εμάς είμαστε ορθολογικοί, υπό αυτή την έννοια, όταν αγοράζουμε πράγματα για τον εαυτό μας -αν πχ, αγοράσουμε ένα νέο τηλέφωνο ή ένα φορητό υπολογιστή, μπαίνουμε στο διαδίκτυο και προσπαθούμε να βρούμε ποιο μας δίνει την καλύτερη σχέση ποιότητας-τιμής. Όμως, περιέργως, λίγοι άνθρωποι κάνουν το ίδιο όταν προσφέρουν δωρεές για φιλανθρωπικούς σκοπούς. Άρα, είμαστε πιο ορθολογικοί όταν αγοράζουμε για τον εαυτό μας παρά όταν βοηθάμε άλλους. Αυτό πρέπει να αλλάξει. Οφείλουμε να είμαστε πιο ορθολογικοί στον αλτρουισμό μας.
Ο.Λ.: Τι σημαίνει για εσάς ο «κοινωνικός αντίκτυπος» και πώς σχετίζεται με τον αποτελεσματικό αλτρουισμό;
PS: Ο κοινωνικός αντίκτυπος υποδηλώνει ότι έχουμε αντίκτυπο σε μια ολόκληρη κοινωνία. Αυτό είναι πολύ καλό, φυσικά, αν μπορείτε να το κάνετε, αλλά συχνά είναι πολύ δύσκολο. Τείνω να επικεντρώνομαι στον αντίκτυπο που μπορούμε να έχουμε στα άτομα. Αν βοηθάμε τα άτομα, βοηθάμε και την κοινωνία.
Ο.Λ.: Υπάρχουν οργανώσεις και κινήματα που, σήμερα, προωθούν τον αποτελεσματικό αλτρουισμό (ΕΑ). Πώς έχει διαδοθεί αυτή η φιλοσοφία και πότε άρχισε πραγματικά να παίρνει σάρκα και οστά;
PS: Η ιδέα του ΕΑ άρχισε να απογειώνεται γύρω στο 2010. Το βιβλίο μου, “The Life You Can Save”, εκδόθηκε το 2009, ενώ, στην Οξφόρδη, περίπου την ίδια εποχή, ο Toby Ord ίδρυσε την οργάνωση “Giving What We Can”, την οποία θεωρώ ως την πρώτη του ΕΑ.
Ο.Λ.: Πώς μπορεί να εφαρμοστεί ο αποτελεσματικός αλτρουισμός σε κοινωφελείς και φιλανθρωπικούς σκοπούς, για παράδειγμα;
PS: Βρίσκοντας τις οργανώσεις, και τους σκοπούς, που θα κάνουν το μεγαλύτερο καλό με τους όποιους πόρους μπορείτε να τους παρέχετε –συνήθως, χρήματα, αλλά θα μπορούσε, επίσης, να είναι χρόνος ή δεξιότητες.
Ο.Λ.: Αυτό σχετίζεται με τον οργανισμό που έχετε ιδρύσει, “The Life You Can Save” (Μια Ζωή που μπορείς να σώσεις). Μιλήστε μας λίγο για αυτόν και την συμβολή του.
PS: Ο οργανισμός αναπτύχθηκε από το ομώνυμο βιβλίο, το οποίο, ήδη, αναφέραμε. Προσπαθεί να διαδώσει τις ιδέες του εν λόγω βιβλίου, ενθαρρύνοντας τους ανθρώπους να προσφέρουν σε αποτελεσματικές οργανώσεις που βοηθούν ανθρώπους, σε συνθήκες ακραίας φτώχειας, σε χώρες με χαμηλό εισόδημα. Πραγματοποιεί έρευνες σχετικά με το ποιες είναι οι πιο αποτελεσματικές οργανώσεις και παρουσιάζει λεπτομέρειες γι’ αυτές. Οι επισκέπτες της ιστοσελίδας μπορούν στη συνέχεια να κάνουν ‘κλικ’ στην οργάνωση και να προσφέρουν απευθείας δωρεά σε αυτήν. Με αυτόν τον τρόπο, το 100% της δωρεάς σας θα πάει στην εν λόγω οργάνωση -αν εκτιμάτε το έργο που επιτελεί το ‘The Life You Can Save’, μπορείτε να επιλέξετε να κάνετε δωρεά στο ταμείο μας 90/10, οπότε το 90% της δωρεάς σας θα πάει σε αποτελεσματικές φιλανθρωπικές οργανώσεις και το 10% θα στηρίξει το έργο της The Life You Can Save.
Μπορείτε, ακόμη, να κατεβάσετε από τον ιστότοπό μας, εντελώς δωρεάν, ένα ηλεκτρονικό, ή ακουστικό, βιβλίο της ενημερωμένης έκδοσης του ‘The Life You Can Save’.
Ο.Λ.: Τι συνιστά μια «αποτελεσματική φιλανθρωπική οργάνωση», κατά την άποψή σας και από την άποψη του αποτελεσματικού αλτρουισμού;
PS: Αυτή που κάνει όσο το δυνατόν περισσότερο καλό με τους πόρους που λαμβάνει!
Ο.Λ.: Ο αποτελεσματικός αλτρουισμός, λοιπόν, είναι και μια φιλοσοφία που μπορεί να αποτελεί προσωπική επιλογή ή αντανάκλαση της ατομικής συμπεριφοράς κάποιου, όπως για παράδειγμα η επιλογή της σταδιοδρομίας. Πώς μπορούμε ως άτομα να ασκήσουμε αποτελεσματικό αλτρουισμό;
PS: Υποστηρίζοντας αποτελεσματικές φιλανθρωπικές οργανώσεις με όποιους πόρους επιλέγει να διαθέσει ο καθένας. Εκτός των οικονομικών προσφορών, υπάρχουν και άλλα πράγματα που μπορούν να κάνουν, όπως η επιλογή μιας καριέρας που είναι πολύ καλό. Για παράδειγμα, μπορεί να είναι μια καριέρα σε έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό και πολλά αλλά επαγγέλματα με σκοπό την προσφορά, το «καλό». Κάποιοι «αποτελεσματικοί αλτρουιστές» έχουν ασχοληθεί με τον χρηματοπιστωτικό κλάδο, προκειμένου να κερδίσουν περισσότερα χρήματα, ώστε να μπορούν να προσφέρουν και περισσότερα χρήματα. Άλλοι ασχολούνται με την επιστημονική έρευνα και άλλοι με την πολιτική. Υπάρχουν πολλοί τρόποι που μπορεί κανείς να μεγιστοποιήσει το «καλό» που προσφέρει.
Ο.Λ.: Ομοίως, μπορεί ένας επιχειρηματίας να εφαρμόσει τις αρχές του αποτελεσματικού αλτρουισμού στις επιχειρηματικές του δραστηριότητες;
PS: Και πάλι, υπάρχουν πολλοί τρόποι. Ένας από αυτούς είναι η δωρεά μεριδίου των κερδών της επιχείρησης σε αποτελεσματικές φιλανθρωπικές οργανώσεις. Ένας άλλος είναι η ίδρυση μιας κοινωνικής επιχείρησης, η οποία θα παράγει προϊόντα που βοηθούν τους ανθρώπους, όπως για παράδειγμα μέσω της παραγωγής καθαρής ενέργειας, της μείωσης της ρύπανσης, της ενίσχυσης των μικροκαλλιεργητών να καλλιεργούν περισσότερα τρόφιμα, της καλύτερης εκπαίδευσης των παιδιών, της παροχής φθηνών τεχνητών μελών για φτωχούς ανθρώπους που τα έχουν ανάγκη.
Ο.Λ.: Ποια είναι τα παραδείγματα αποτελεσματικού αλτρουισμού στην πράξη που θα μπορούσατε να μοιραστείτε μαζί μας;
PS: Σαν ανέφερα, ήδη, μερικά -όλα τα παραπάνω είναι παραδείγματα από τον πραγματικό κόσμο. Θα μπορούσα, επίσης, να αναφέρω το «Ίδρυμα Ενάντια στην Ελονοσία», το οποίο διανέμει κουνουπιέρες σε περιοχές όπου η ελονοσία εξακολουθεί να στοιχίζει τη ζωή σε πολλά παιδιά, ή το Ίδρυμα Fred Hollows, το οποίο αποτρέπει την τύφλωση των ανθρώπων από το τράχωμα και αποκαθιστά την όραση σε ανθρώπους που έχουν καταρράκτη, αλλά δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να τον αφαιρέσουν…
Ο.Λ.: Η ιδέα του αποτελεσματικού αλτρουισμού έχει δεχτεί, ωστόσο, κάποια κριτική, από ανθρώπους που ισχυρίζονται ότι δεν είναι αρκετά ριζοσπαστική ή ότι εστιάζει στις λεγόμενες μετρήσιμες παρεμβάσεις. Πώς απαντάτε σε αυτές τις επικρίσεις;
PS: Ο ΕΑ είναι πολύ ευέλικτος, πράγμα που σημαίνει ότι είναι επίσης «ριζοσπαστικός». Εάν μια πιο ριζοσπαστική επιλογή είναι πιθανό να κάνει περισσότερο καλό από μια πιο μετριοπαθή επιλογή (χωρίς να κάνει περισσότερη ζημιά), οι ΕΑ θα υποστηρίξουν την πιο ριζοσπαστική επιλογή. Νομίζω, ότι είναι λογικό να εστιάζουμε σε μετρήσιμες παρεμβάσεις, όπου μπορούμε να πούμε αν πράγματι κάνουμε τους ανθρώπους να ζουν καλύτερα. Διαφορετικά, μπορεί να μην κάνουμε καθόλου καλό…
Ο.Λ.: Αυξάνονται, με τον καιρό, οι φωνές που κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για το μέλλον της ανθρωπότητας, του πολιτισμού μας και του πλανήτη μας. Οργανισμοί όπως ο ΟΗΕ έχουν θέσει μια σειρά φιλόδοξων στόχων, τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ), με ορόσημο το έτος 2030, μέσω της διεθνούς συναίνεσης και συνεργασίας. Ποια θα μπορούσε να είναι η συμβολή του αποτελεσματικού αλτρουισμού στην επίτευξη στόχων σαν αυτών και στο μέλλον της ανθρωπότητας;
PS: Όσον αφορά τους ΣΒΑ, οι ΕΑ, γενικά, υποστηρίζουν αυτούς τους στόχους, δίνοντας έμφαση σε αυτούς που είναι πιο εφικτοί και που κάνουν την καλύτερη δυνατή χρήση των πόρων μας. Για παράδειγμα, πολλοί αποτελεσματικοί αλτρουιστές ανησυχούν για τον κίνδυνο εξαφάνισης των ειδών μας και τονίζουν τη σημασία της πρόληψης αυτού του φαινομένου. Για όποιον ενδιαφέρεται, θα συνιστούσα το πρόσφατο βιβλίο του Toby Ord The Precipice (Ο Γκρεμός). Ο Will MacAskill, επίσης, θα εκδώσει σύντομα ένα βιβλίο για το θέμα αυτό.
O.Λ.: Ζούμε σε ιδιαίτερα φορτισμένους, πολωμένους καιρούς και έχουμε δει, τα τελευταία χρόνια, μια αύξηση της πόλωσης τόσο εντός χωρών όσο και μεταξύ τους, η οποία, συχνά, λειτουργεί ως εμπόδιο για ισχυρότερη συνεργασία, ιδίως σε παγκόσμια κλίμακα. Μπορούν, ίσως, οι αρχές του αποτελεσματικού αλτρουισμού να προσφέρουν λύσεις, ώστε να ξεπεραστούν τέτοιες προκλήσεις και εμπόδια;
PS: Δεν έχω ισχυριστεί ποτέ ότι ο «αποτελεσματικός αλτρουισμός» μπορεί να λύσει όλα τα προβλήματα του κόσμου και δεν είμαι σίγουρος ότι ξέρει κανείς πραγματικά τι πρέπει να κάνει για το πρόβλημα αυτό. Αυτό που σίγουρα μπορεί να προσφέρει ο ΕΑ είναι η ιδέα του ότι μπορούμε να κάνουμε τον κόσμο καλύτερο και να μειώσουμε τον πόνο και την δυστυχία όπου κι αν εμφανίζονται…
