Η επιβλαβής επίδραση της πόλης -κυρίως, της μεγαλούπολης, με το καυσαέριο, το ατελείωτο μποτιλιάρισμα, την αέναη βιασύνη και το στρες- στον οργανισμό και τα νεύρα μας είναι, εδώ και χρόνια, κοινό μυστικό… Τώρα, όμως, καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε μια νέα πρόκληση, η οποία αγγίζει όλους τους τομείς της ζωής και της καθημερινότητάς μας, από τα ψώνια και τις μετακινήσεις μέχρι την εργασία και τη διασκέδασή μας… Ό,τι ακριβώς δίνει στις πόλεις όλη τους την ενέργειά, το δυναμισμό και τη δημιουργικότητά τους, είναι αυτό που, ταυτόχρονα, διευκολύνει και τις ιογενείς μολυσματικές ασθένειες να εξαπλωθούν με ταχύτητα. Ας αναλογισθούμε ότι περίπου το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού, 4 δισεκατομμύρια άνθρωποι, ζουν σε μεγάλα αστικά κέντρα. Περιοχές που μέχρι πρόσφατα αποτελούσαν αγροτικές εκτάσεις -μόλις πριν από μερικές δεκαετίες- άτακτα μεταλλάχθηκαν σε κάτι πιο μαζικό για να ανταποκριθούν στις αυξημένες ανάγκες του σύγχρονου κόσμου.
Όλα αυτά, πλέον, θα χρειαστεί να αλλάξουν και μαζί τους η αστική ζωή μπορεί να πάψει να βλάπτει την υγεία μας, αρκεί να επιλέξουμε σωστά το πώς θα οργανώσουμε τις πόλεις μας, γιατί οι πανδημίες είναι επίσης ένα πρόβλημα πολεοδομικού σχεδιασμού…
Σχεδιάζοντας ξανά το μέλλον
Την ώρα που εταιρείες με plexiglass και εστιάτορες κάνουν δοκιμές για το πως θα μπορούσαν να είναι τα φαγάδικα του μέλλοντος με διαχωριστικά ανάμεσα στους συνδαιτημόνες, αρχιτέκτονες και σχεδιαστές προσπαθούν να φανταστούν έναν τρόπο για να βγει ο κόσμος με ασφάλεια στις παραλίες τους επόμενους μήνες, ξαφνικά, συνειδητοποιούμε ότι αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που η ανθρωπότητα καλείται να αλλάξει τον τρόπο που ζει για να αντιμετωπίσει μια πανδημία. Μάλλον πρέπει να εμπιστευτούμε τους ειδικούς που προειδοποιούν -όπως παλιά, έτσι και σήμερα- ότι θα υπάρξει συνέχεια…
Στο παρελθόν επιδημίες, όπως η πανώλη και η χολέρα, κατέστησαν σαφή την ανάγκη αναδιαμόρφωσης των πόλεων και δημιουργίας νέων δομών, υδραγωγείων, συστημάτων αποχέτευσης, κλπ… Η ραγδαία εξάπλωση του COVID-19 στην εποχή μας, όπου η τεχνολογία μας επιτρέπει να ταξιδεύουμε μέσα σε λίγες ώρες από τη μια άκρη του κόσμου στην άλλη, σε συνδυασμό με τα πυκνοκατοικημένα αστικά κέντρα, μετατρέπει τις πόλεις μας σε «ωρολογιακές βόμβες». Όπως στο παρελθόν, έτσι και τώρα τέτοιου είδους ασθένειες θα μας αναγκάσουν να αναδιαμορφώσουμε κάθε πτυχή της ζωής μας, ακόμα και τα ήδη υπάρχοντα αστικά τοπία στον βαθμό που είναι δυνατό και να σχεδιάσουμε κάθε νέο αστικό περιβάλλον με άλλον γνώμονα… Ο κορωνοϊός, άλλωστε, είναι μόνο ο πιο πρόσφατος σε έναν μακρύ κατάλογο μολυσματικών ασθενειών, πολλές από τις οποίες δεν έχουν ακόμα εξαλειφθεί.
Ήδη, από την εποχή του SARS άρχισαν να ακούγονται φωνές που τόνιζαν ότι έχει έρθει η ώρα να αναθεωρήσουμε τον τρόπο που σχεδιάζονται οι πόλεις. Η επιδημία, όμως, δεν έγινε πανδημία. Τα θύματα περιορίστηκαν, κυρίως, στην Ασία και η συζήτηση μετά από λίγο έσβησε, άλλωστε, πως να αλλάξεις ολόκληρες πόλεις εκατοντάδων χιλιάδων ή εκατομμυρίων ανθρώπων; Μετά ήρθε η κρίση και κάθε τέτοιο πλάνο, που συνεπάγεται τεράστιο οικονομικό κόστος, φάνταζε στην καλύτερη περίπτωση ουτοπικό…
Τώρα, όμως, φάνηκε με τον πιο τραγικό τρόπο πόσο επιβεβλημένη είναι η αλλαγή του τρόπου ζωής μας! Ο συνωστισμός στα μέσα μαζικής μεταφοράς, στα καταστήματα, στις υπηρεσίες ακόμα και σε ένα εστιατόριο ή σινεμά μπορεί να έχει τραγικές συνέπειες.
Οι αεροπορικές εταιρείες, που, επίσης, καταγράφουν τεράστιες ζημιές, αναζητούν και αυτές βιώσιμους τρόπους επαναλειτουργίας, με ασφάλεια για τους πελάτες και το προσωπικό, που θα είναι, βεβαίως, ρεαλιστικά κερδοφόρες…
Η ώρα των έξυπνων πόλεων…
Είναι προφανές ότι δε μπορούν να ισοπεδωθούν και να ξαναχτιστούν ολόκληρες πόλεις μέσα σε μια νύχτα, όμως η εκτίμηση ότι μέχρι το 2050 το 68% του παγκόσμιου πληθυσμού θα κατοικεί σε αστικά κέντρα, καθιστά ένα πολεοδομικό σχεδιασμό, με στόχο την πρόληψη ή την εμπόδιση της εξάπλωσης ιογενών ασθενειών, πιο επίκαιρο από ποτέ.
Εδώ, μπορεί και πρέπει να βοηθήσει η τεχνολογία, καθώς οι έξυπνες πόλεις μπορούν να μας προστατεύσουν αρχικά κατά των πανδημιών με πολλούς τρόπους. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της εταιρείας BlueDot, που παρακολουθεί, παγκοσμίως, την εμφάνιση και εξάπλωση ασθενειών. Πρόκειται για εταιρεία που κάνει χρήση της τεχνητής νοημοσύνης για την παρακολούθηση της εξάπλωσης ιών και άλλων μολυσματικών ασθενειών. Ήταν η πρώτη που στην παρούσα επιδημία εντόπισε τα σημάδια της εξάπλωσης μιας «παράξενης» πνευμονίας στη Wuhan. Όπως αναφέρει και στην ιστοσελίδα της, ειδοποίησε τους συνδρομητές της στις 31 Δεκεμβρίου, 10 ημέρες πριν ο ΠΟΥ προχωρήσει στην επίσημη ενημέρωση του κοινού.
Μια τέτοια χρήση της τεχνολογίας θα μας επέτρεπε να βελτιώσουμε την ταχύτητα και την αποτελεσματικότητα της αντίδρασής μας, απέναντι σε κάθε νέα πανδημία. Με την χρήση της τεχνητής νοημοσύνης οι επιστήμονες και οι ερευνητές μπορούν να έχουν άμεση πρόσβαση σε εκατοντάδες χιλιάδες πηγές δεδομένων, που θα τους δίνουν μια πιο σφαιρική εικόνα του εκάστοτε προβλήματος και θα τους επιτρέπουν την άμεση λήψη αποφάσεων.
Μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για τις ομάδες σχεδιασμού καταπολέμησης της κρίσης, για τους ερευνητές και τους επιστήμονες, είναι η έλλειψη δεδομένων για κάθε πρωτοεμφανιζόμενο ιό. Η χρήση της τεχνολογίας, που δίνει την δυνατότητα παρακολούθησης των δεδομένων σε πραγματικό χρόνο, μπορεί να κάνει τη διαφορά μεταξύ ζωής και θανάτου…
Ρομποτικές παραδόσεις
Από την εποχή της πανώλης έχει αποδειχθεί ότι η κοινωνική απομάκρυνση είναι ένα από τα μεγαλύτερα όπλα που διαθέτει η ανθρωπότητα απέναντι στους ιούς. Καθώς ο κορονοϊός εξαπλώνεται εύκολα και διαπιστώνεται η αντοχή του πάνω σε κάθε είδους επιφάνειες, για ώρες έως και ολόκληρα 24ωρα, η αυτοαπομόνωσή μας αποδείχτηκε αναγκαία. Εκατομμύρια άνθρωποι, σε όλο τον κόσμο, βρίσκονται κλεισμένοι σπίτι τους και ξεμυτίζουν μόνο για τα αναγκαία.
Οι ατελείωτες ουρές στα σούπερ-μάρκετ, ιδιαίτερα στις μεγάλες πόλεις, όπου οι τηλεφωνικές ή διαδικτυακές παραγγελίες τις πρώτες κιόλας ημέρες της κρίσης έπαιρναν ημερομηνία παράδοσης έως και 20 ημέρες αργότερα, κατέδειξε την ανάγκη να υπάρχει ένα λειτουργικό σύστημα μεταφοράς τροφίμων και άλλων αγαθών. Η λύση θα μπορούσε να δοθεί και εδώ μέσω της τεχνολογίας με ρομπότ και drones. Με τον τρόπο αυτό θα μειωνόταν και το ρίσκο μετάδοσης της ασθένειας μεταξύ των πελατών-διανομέων, και, σε κρίσεις, όπως η παρούσα, θα επέτρεπε την απρόσκοπτη μεταφορά αγαθών, δίνοντας προτεραιότητα σε επείγουσες ανάγκες, όπως πχ, η παράδοση φαρμάκων. (Δείτε το βίντεο «delivery service in Milton Keynes».)
Από τα δύσκολα η αρχή…
Το να επεξεργαστείς στο μυαλό σου το χειρότερο δυνατό σενάριο και να φροντίσεις να είσαι απόλυτα προετοιμασμένος γι’ αυτό, σε καθιστά, πάραυτα, προετοιμασμένο και για το λιγότερο κακό!
Νοσοκομεία σχεδιασμένα για αντιμετώπιση επιδημιών…
Διαβάζοντας τα ρεπορτάζ από το μέτωπο της Ιταλίας, διαπιστώνει κανείς τον φόβο που ταλανίζει το υγειονομικό προσωπικό, που σε μεγάλο βαθμό πιστεύει ότι η εξάπλωση της νόσου έγινε μέσω των νοσοκομείων -γεγονός που εξηγεί και την εμμονή των ελληνικών αρχών για τη μη προσέλευση στα νοσοκομεία. Ιταλοί ιερείς από την ευρύτερη περιοχή του Μπέργκαμο αναφέρουν ότι τους έκανε εντύπωση η ξαφνική αύξηση θανάτων από πνευμονία, ήδη, από τις αρχές Ιανουαρίου. Κάτι που, μάλλον, επιβεβαιώνει τους φόβους των γιατρών!
Τα νοσοκομεία, λοιπόν, μπορούν και οφείλουν να σχεδιαστούν καλύτερα, ώστε να είναι σε θέση να χειρίζονται, γρήγορα και αποτελεσματικά, όλες τις πιθανές εστίες μολυσματικών ασθενειών. Το νοσοκομείο του Πανεπιστημίου Rush, στο Σικάγο, σχεδίασε τον χώρο εισόδου των ασθενοφόρων, με τέτοιο τρόπο, ώστε να κλείνει, να απομονώνεται, για να μπορούν να αξιολογούνται με ασφάλεια οι εισερχόμενοι ασθενείς, πριν μπουν στο νοσοκομείο.
Επίσης, διαθέτει ζώνες αρνητικής πίεσης, που περιορίζουν την εξάπλωση του ιού και οι οποίες μπορούν να ενεργοποιηθούν, ανά πάσα στιγμή, σε διάφορα σημεία του νοσοκομείου. Ενώ, ακόμα και τα απλά, νοσοκομειακά δωμάτια μπορούν, εάν ο αριθμός των ασθενών εκτοξευθεί, να μετατραπούν σε ΜΕΘ.
Επίσης, πολλά νοσοκομεία και κλινικές έχουν την σχετική υποδομή για να αναπτύξουν κέντρα τηλεϊατρικής και να διευκολύνουν τους γιατρούς να παρακολουθούν ασθενείς από απόσταση, αποφεύγοντας μια πιθανή περαιτέρω μετάδοση του ιού.
Συνδυασμός Υγείας-Περιβάλλοντος
Πράσινο, πράσινο και πάλι πράσινο, αλλά, πώς να δημιουργήσει κανείς περισσότερους χώρους πρασίνου σε, ήδη, πυκνοκτισμένες πόλεις. Αυτό είναι ένα στοίχημα που πολλές πόλεις θα κληθούν να πάρουν. Και αυτό υποστηρίζουν πολλοί πολεοδόμοι, που εξετάζουν το μέλλον των αστικών κέντρων, στην εποχή των επιδημιών…
Ένα από τα φλέγοντα ερωτήματα που θα κληθεί να αντιμετωπίσει ο αστικός σχεδιασμός είναι το πώς να συνταιριάξει την απαιτούμενη πυκνότητα των πόλεων, προκειμένου να είναι πιο φιλικές στο περιβάλλον, με την αποκέντρωση που απαιτείται για την εξασφάλιση της δημόσιας υγείας και πώς να δημιουργήσει νέα πάρκα μέσα στον αστικό ιστό τα οποία θα ενώνονται μεταξύ τους, ώστε να συνθέτουν ένα μικρό πράσινο δίκτυο μέσα στην καρδιά της πόλης.
Δύο διεθνείς διαγωνισμοί έχουν, ήδη, προκηρυχθεί, ο ένας μάλιστα από είναι ελληνική πρωτοβουλία, με στόχο τη δημιουργία ενός think-tank για την εξεύρεση και προώθηση αρχιτεκτονικών και πολεοδομικών λύσεων στα προβλήματα που προκύπτουν και που έχουν σχέση με την διασφάλιση της υγείας στις πόλεις ακόμα και με την ταφή των νεκρών, καθώς θα αυξάνεται ο αριθμός τους. Ο δεύτερος είναι πρωτοβουλία του Ντουμπάι και πρόκειται για ένα κάλεσμα παγκόσμιο προς το σύνολο των φοιτητών, αποφοίτων και πανεπιστημίων -όχι μόνο αρχιτεκτόνων ή πολιτικών μηχανικών, αλλά όλων των ειδικοτήτων- με στόχο τη συλλογή ρηξικέλευθων προτάσεων η υλοποίηση των οποίων θα χρηματοδοτηθεί από κεφάλαια τα οποία θα εξασφαλίσει η διοργάνωση. Και αυτή, ασφαλώς, θα είναι μόνο η αρχή…
Ήδη, υπάρχουν μελέτες προς έκδοση που είχαν συνταχθεί πριν το ξέσπασμα της παρούσας πανδημίας, αφού αυτό είναι ένα θέμα που απασχολεί έντονα τους επιστήμονες. Η ζωή στις πόλεις, στον καιρό της όποιας πανδημίας!
Θα αναζητηθούν και νέοι τρόποι διασκέδασης. Τα θέατρα θα κάνουν μήνες να ξανανοίξουν στην Ιταλία, το ίδιο και οι κινηματογράφοι και κανείς δεν ξέρει πώς ακριβώς θα λειτουργήσουν εστιατόρια και μπαρ. Οι κλειστοί χώροι είναι εστίες μόλυνσης και τα συστήματα κλιματισμού αν υποτεθεί ότι υπάρξει στο χώρο κρούσμα, μπορεί να διασπείρουν τη νόσο με μεγάλη ταχύτητα…
«Αυτή τη στιγμή μειώνουμε την πυκνότητα παντού όσο μπορούμε και για καλό λόγο», παρατηρεί σε συνέντευξή του, στη Guardian, ο Richard Sennett, καθηγητής αστικών σπουδών στο MIT και ανώτερος σύμβουλος του ΟΗΕ για το πρόγραμμα κλιματικών αλλαγών και πόλεων. «Όμως, στο σύνολό της η πυκνότητα είναι κάτι καλό: οι πυκνότερες πόλεις είναι πιο αποδοτικές ενεργειακά. Επομένως, πιστεύω ότι μακροπρόθεσμα θα υπάρξει σύγκρουση μεταξύ των ανταγωνιστικών απαιτήσεων της δημόσιας υγείας και του κλίματος».
Ο Sennett πιστεύει ότι στο μέλλον θα χρειαστεί να αναζητήσουμε και πάλι λύσεις σχεδιασμού για μεμονωμένα κτίρια και ευρύτερες γειτονιές, που θα επιτρέπουν στους ανθρώπους να κοινωνικοποιούνται, χωρίς να συσκευάζονται σαν σαρδέλες σε συμπιεσμένα εστιατόρια, μπαρ και κλαμπ –ενώ, θα πρέπει να επανεξεταστούν και οι αξίες της γης στις μεγάλες πόλεις.
Στο τραπέζι και η αποκέντρωση
Υπάρχουν και εκείνοι που δεν συμφωνούν απαραίτητα με τον Sennett. Η τηλεργασία που εφαρμόστηκε, ξαφνικά, μαζικά, σε όλο τον κόσμο, ίσως μας δώσει τη δυνατότητα αποσυμφόρησης των αστικών κέντρων και μας ανοίξει το δρόμο να επιστρέψουμε στην επαρχία. Θα μπορούν να αναπτυχθούν εκεί νέες δομές πρωτοβάθμιας υγειονομικής περίθαλψης ή να επανδρωθούν αυτές που υπήρχαν και καταργήθηκαν, λόγω έλλειψης κατοίκων και πόρων.
Ταυτόχρονα αναζητούνται και λύσεις πιο έξυπνες ή τεχνολογικά προχωρημένες, αφού μόνο η φυγή προς το πράσινο δεν πρόκειται να μας προστατεύσει από τα μικρόβια. Χώροι πιο εύκολοι στην διαχείριση, στο καθάρισμα και την απολύμανση. Χώροι πιο φιλόξενοι γιατί, πιθανώς να χρειάζεται να περνάμε σ’ αυτούς μεγάλα χρονικά διαστήματα, αλλά και πιο λιτοί και λειτουργικοί !
Η ομάδα του «Ορθού Λόγου» παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις σε όλους αυτούς τους τομείς, που αφορούν όλους μας, και θα επανέλθει με περισσότερα στοιχεία.
