O Χου είναι ένας παλιός γνώριμος, με πάνω από είκοσι χρόνια δημοσιογραφική εμπειρία στις Βρυξέλλες. Είναι ανταποκριτής ενός Κινεζικού Πρακτορείου Οικονομικών Ειδήσεων και γνωρίζει πολύ καλά τα ευρωπαϊκά κατατόπια. «…Όσο ο εθνικισμός θα ανεβαίνει», μας λέει, «τόσο η Ευρώπη θα γίνεται πολιτικός και οικονομικός νάνος. Αυτός είναι ο στόχος εξάλλου και των ανταγωνιστών της. Δεν θέλουν στη σημερινή συγκυρία μια ενιαία Ευρώπη. Στο ξαναμοίρασμα της παγκόσμιας τράπουλας, όσο πιο αδύναμη είναι η Ευρώπη τόσο το καλύτερο για τους ανταγωνιστές της…».
Όσο μιλάει ο Κινέζος συνάδελφος, με απόλυτο ρεαλισμό, τόσο σκέπτομαι το τι λένε γι’ αυτή την Ευρώπη οι εσωτερικοί της εχθροί. Όλοι αυτοί που προσπαθούν να επαναφέρουν στο προσκήνιο και στην ημερήσια διάταξη, τους εθνικισμούς και τις ταυτοτικές αντιπαλότητες, που μόνον ποταμούς αίματος είχαν ως ορατό τους αποτέλεσμα.
Αποκορύφωμα της κατακερματισμένης Ευρώπης, ήταν ο 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος. Αυτός ο τελευταίος, όπως γράφει ο
στο περίφημο και ογκώδες βιβλίο του «Ο φόβος και η Ελευθερία» (Εκδόσεις Ψυχογιός):
«…δεν ήταν απλώς άλλη μια κρίση. Επηρέασε άμεσα περισσότερους ανθρώπους από οποιαδήποτε άλλη σύρραξη στην Ιστορία. Επιστρατεύθηκαν περισσότερα από εκατό εκατομμύρια άνδρες και γυναίκες, ένα μέγεθος που ξεπερνά κατά πολύ τον αριθμό εκείνων που πολέμησαν σε οποιονδήποτε προηγούμενο πόλεμο, συμπεριλαμβανομένου του Μεγάλου Πολέμου του 1914-‘18. Εκατοντάδες εκατομμύρια πολίτες σε όλο τον κόσμο σύρθηκαν στη σύρραξη -όχι μόνο ως πρόσφυγες, αλλά και ως εργάτες εργοστασίων, προμηθευτές τροφίμων και καυσίμων, πάροχοι ανέσεων και διασκέδασης, ως αιχμάλωτοι, ως δούλοι εργάτες και ως στόχοι. Για πρώτη φορά στη σύγχρονη Ιστορία ο αριθμός των αμάχων που σκοτώθηκαν υπερέβη κατά πολύ τον αριθμό των στρατιωτών, όχι απλώς κατά εκατομμύρια αλλά κατά δεκάδες εκατομμύρια. Τετραπλάσιος αριθμός ανθρώπων σκοτώθηκαν στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο απ’ ό,τι στον Α΄. Για καθένα από αυτά τα άτομα υπήρχαν δεκάδες άλλα που επηρεάστηκαν έμμεσα από τις τεράστιες οικονομικές και ψυχολογικές αναστατώσεις που συνόδεψαν τον πόλεμο.
Καθώς ο κόσμος πάλευε να συνέλθει, το 1945 ολόκληρες κοινωνίες μεταμορφώνονταν. Τα τοπία που ξεπρόβαλλαν από τα ερείπια των πεδίων μάχης δεν έμοιαζαν σε τίποτα μ’ εκείνα που υπήρχαν πριν. Πόλεις άλλαξαν τα ονόματά τους, οικονομίες άλλαξαν τα νομίσματά τους, λαοί άλλαξαν την εθνικότητά τους. Κοινότητες οι οποίες ήταν ομοιογενείς επί αιώνες κατακλύστηκαν ξαφνικά από ξένους άλλων εθνικοτήτων, απ’ όλες τις φυλές και όλα τα χρώματα – ανθρώπους που δεν ανήκαν πουθενά. Ολόκληρα έθνη απελευθερώθηκαν ή άρχισε η σκλαβιά τους. Αυτοκρατορίες έπεσαν και αντικαταστάθηκαν από νέες, εξίσου ένδοξες και εξίσου κτηνώδεις.
Η παγκόσμια επιθυμία να βρεθεί ένα αντίδοτο στον πόλεμο προκάλεσε μία άνευ προηγουμένου συρροή νέων ιδεών και εφευρέσεων. Οι επιστήμονες ονειρεύονταν να χρησιμοποιήσουν νέες τεχνολογίες -πολλές από τις οποίες δημιουργήθηκαν κατά τον πόλεμο- για να κάνουν τον κόσμο καλύτερο και ασφαλέστερο. Οι αρχιτέκτονες ονειρεύονταν να χτίσουν νέες πόλεις από τα ερείπια παλιών, με καλύτερη στέγαση, φωτεινότερους δημόσιους χώρους και πιο ευχαριστημένους πληθυσμούς. Πολιτικοί, οικονομολόγοι και φιλόσοφοι φαντασιώνονταν κοινωνίες ισότητας, κεντρικά σχεδιασμένες και αποτελεσματικά διοικούμενες για την ευτυχία όλων. Νέα πολικά κόμματα και νέα ηθικά κινήματα ξεπηδούσαν παντού. Μερικές απ’ αυτές τις αλλαγές χτίστηκαν πάνω σε παλιές ιδέες που είχαν προέλθει από παλαιότερες αναστατώσεις, όπως ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ή η Ρωσική Επανάσταση, ορισμένες ήταν τελείως καινούργιες. Ακόμη όμως και οι παλιές ιδέες υιοθετήθηκαν μετά το 1945 με μια ταχύτητα και μια αίσθηση επείγοντος που θα ήταν αδιανόητες σε άλλες εποχές. Η συντριπτική φύση του πολέμου, η μοναδικά φρικτή βία του και η ανεπανάληπτη γεωγραφική του κλίμακα είχαν δημιουργήσει μία δίψα για αλλαγή που ήταν πιο γενικευμένη από οποιαδήποτε άλλη στιγμή στην Ιστορία.
Η λέξη που ερχόταν στα χείλη όλων ήταν “ελευθερία”. Ο ηγέτης της Αμερικής την εποχή του πολέμου, ο Φράνκλιν Ντ. Ρούζβελτ, είχε μιλήσει για τέσσερις ελευθερίες – την ελευθερία του λόγου, την ελευθερία της λατρείας, την ελευθερία από την ένδεια και την ελευθερία από τον φόβο. Ο Χάρτης του Ατλαντικού που καταστρώθηκε από κοινού με τον Βρετανό πρωθυπουργό, Ουίνστον Τσόρτσιλ, είχε κάνει επίσης λόγο για την ελευθέρια όλων των λαών να επιλέγουν τη μορφή της διακυβέρνησής τους. Οι κομμουνιστές μιλούσαν για ελευθερία από την εκμετάλλευση, ενώ οι οικονομολόγοι μιλούσαν για ελευθερία του εμπορίου και για ελεύθερες αγορές. Την επαύριον του πολέμου, μερικοί από τους σημαντικότερους φιλοσόφους και ψυχολόγους του κόσμου έγραψαν για ακόμη βαθύτερες ελευθερίες, θεμελιώδες για την ανθρώπινη κατάσταση…».
Μέσα σ’ αυτό το κλίμα και με κάποια εκατομμύρια νεκρούς στο παθητικό της, η Ευρώπη, συν τοις άλλοις, ανακάλυπτε την απίστευτη κτηνωδία του Ολοκαυτώματος. Ανακάλυπτε έτσι το αποκρουστικό πρόσωπο μιας ιδεολογίας που είχε αναπτυχθεί στους κόλπους της και που με την πρακτική της έκφραση αμαύρωνε χιλιάδες χρόνια ιστορίας και πολιτισμού.
Ας μη ξεχνάμε επίσης, ότι λίγα μόλις χρόνια από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο πόλεμος της Κορέας έφερνε στο προσκήνιο μια νέα προβληματική, που δεν ήταν άλλη από αυτήν του Ψυχρού Πολέμου.
«Η Ευρώπη έπρεπε να αντιδράσει», έλεγε τότε ο Jean Monnet, ο πραγματικός πατέρας της σημερινής Ευρώπης και ο άνθρωπος που μεθόδευσε τη μεταπολεμική της ανοικοδόμηση.
Με αφετηρία έτσι την οικονομική και ενεργειακή της ένωση, από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 δρομολογείται μια ιδιότυπη κοινοπραξία εθνών, η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα.
Όπως γράφει σε πόνημά του ο υποστράτηγος ε.α. κ. Γιώργος Χατζηθεοφάνους στην επιθεώρηση “Foreign Affairs” η ίδρυση της ΕΟΚ στις 25 Μαρτίου 1957
«….ήταν ή πρώτη προσπάθεια συσπείρωσης των λαών της Ευρώπης, όχι για την αντιμετώπιση ενός κοινού εχθρού όπως είχε συμβεί πολλές φορές στο παρελθόν, αλλά αυτή την φορά για την οικονομική ευημερία, την ειρήνη και την σταθερότητα, στην ταλαιπωρημένη από ένοπλες συγκρούσεις και ταραχές, με αποκορύφωμα τους δύο καταστροφικούς παγκόσμιους πολέμους, Γηραιά Ήπειρο.
Θεμέλια του οικοδομήματος της Ένωσης ήταν η εξάλειψη των εγωιστικών εθνικών πολιτικών και του εθνικισμού και η προώθηση της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών, της συνεργασίας, των ανοιχτών συνόρων, της επικοινωνίας, της ευημερίας, της δικαιοσύνης, της ελευθερίας, της ισότητας, της κυριαρχίας του διεθνούς δικαίου και της διαπραγμάτευσης έναντι της χρήσης βίας, και της πολυμέρειας αντί της μονομέρειας. Κι αυτές οι αξίες απέκτησαν σταδιακά οικουμενικό χαρακτήρα….».
Γεγονός που στις μέρες μας έχει τεράστια σημασία, αν θελήσουμε να καταλάβουμε σε βάθος ποιοι και γιατί αμφισβητούν και ποιοι θέλουν να καταρρίψουν τις ευρωπαϊκές αξίες.
Για εκατομμύρια αν όχι δισεκατομμύρια ανθρώπους στον πλανήτη μας, η σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση, παρά τα προβλήματά της, αποτελεί Γη της Επαγγελίας. Σοβαρές μελέτες καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι αν η Ευρώπη άνοιγε τα σύνορά της, το 2040 θα έχουν εισρεύσει σ’ αυτήν πάνω από 150 εκατομμύρια μετανάστες.
Είναι ηλίου φαεινότερον έτσι, ότι η Ένωση ασκεί ιδιαίτερη γοητεία, σε παγκόσμιο επίπεδο και η έλξη της αυτή κάθε άλλο παρά απλή υπόθεση είναι σήμερα. Διότι ως πολιτιστικός, οικονομικός και κοινωνικός φάρος, αλλά και ως όαση ειρήνης, η σημερινή Ευρώπη δεν έχει μόνον θαυμαστές και φίλους. Υπάρχουν και θανάσιμοι εχθροί της, οι οποίοι πριν απ’ όλα μισούν το δημοκρατικό της παράδειγμα.
Θα πρέπει επίσης να σημειώσουμε ότι η πορεία της Ευρώπης προς την ευημερία υπό συνθήκες ειρήνης, υπήρξε επωφελέστατη και για πολλούς λαούς που συνδέθηκαν μαζί της, γεγονός που έχει και βαρύνουσα οικονομική σημασία. Στον σημερινό κόσμο έτσι, η Ένωση είναι μια «ήρεμη δύναμη», που στις σχέσεις της χρησιμοποιεί περισσότερο την πειθώ παρά την ισχύ.
Όμως υπάρχουν και οι επικριτές αυτής της στρατηγικής κουλτούρας της Ε.Ε., που τονίζουν ότι η Ευρώπη το παίζει «ειρηνίστρια» γιατί έχει την σύμμαχο της ΗΠΑ που κάνει τη «βρώμικη δουλειά». Παράλληλα δε η υπερδύναμη, πληρώνει και μεγάλο τίμημα για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Στη βάση έτσι της αντίληψης αυτής, η διατλαντική αντίθεση στα στρατηγικά ζητήματα δείχνει να έχει βάθος και άρα θα συνεχίσει να υφίσταται για αρκετό καιρό ακόμα.
Αυτό σημαίνει ότι από γεωστρατηγικής πλευράς, η Ευρώπη μπαίνει σε περίοδο σοβαρής αβεβαιότητας, η οποία σε αντίθεση με το παρελθόν, θα έχει και οικονομικό κόστος. Τα χρόνια που έρχονται, οι αμυντικές της δαπάνες θα πρέπει να είναι αισθητά ανώτερες από αντίστοιχες του παρελθόντος. Ιδιαίτερα δε και με αφορμή το Brexit.
Αναφορικά τώρα με τις Ατλαντικές σχέσεις, ένα πιθανό σενάριο, όπως επισημαίνει και ο υποστράτηγος ε.α. κ. Γ. Χατζηθεοφάνους, είναι η σταδιακή αμερικανική απόσυρση από τη Γηραιά Ήπειρο και ο προσανατολισμός τους προς τον Ειρηνικό Ωκεανό. Υπό αυτή την έννοια, το πρόβλημα των ΗΠΑ με την Κίνα θα εντείνεται και σίγουρα δεν πρόκειται να λυθεί μόνον σε οικονομικό και εμπορικό επίπεδο. Μεταξύ των δύο χωρών υπάρχει ένα διακύβευμα ισχύος, το οποίο κανείς δεν γνωρίζει ποια τροπή θα μπορούσε να πάρει. Οι παραπάνω εξελίξεις και με δεδομένη επίσης τη σταδιακή αποδυτικοποίηση της Τουρκίας, υπό ισλαμική κυβέρνηση, φέρνουν νέα στοιχεία αβεβαιότητας στο γεωπολιτικό τοπίο.
Τόσον η ευρωζώνη όσο και η Ένωση γενικότερα έχουν σοβαρά οικονομικά και εμπορικά προβλήματα μπροστά τους. Στα οποία θα πρέπει να προστεθεί και το μέλλον του ευρώ. Τα χρόνια που έρχονται έτσι, η ευρωζώνη θα πρέπει επίσης να αντιμετωπίσει τουλάχιστον τρεις πηγές οικονομικού κινδύνου.
Η πρώτη πηγάζει από τα εμπορικά ζητήματα με τις ΗΠΑ. Η κυβέρνηση του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ εξακολουθεί να εξετάζει αν θα εισαγάγει υψηλότερους δασμούς στα ευρωπαϊκά οχήματα.
Ως βασικός παραγωγός οχημάτων στην Ευρώπη, η Γερμανία έχει να χάσει πολλά αν υλοποιηθεί αυτή η απειλή, όμως το ίδιο ισχύει και για πολλές από τις χώρες της E.E.που απαρτίζουν την αλυσίδα προμήθεια της Γερμανίας.
Επιπλέον, αν ο Λευκός Οίκος εισαγάγει υψηλότερους δασμούς στα οχήματα που κατασκευάζονται στην E.E., τότε οι Βρυξέλλες θα «απαντήσουν» με δικά τους αντίμετρα, κάτι που θα έχει ως αποτέλεσμα μια γενική μείωση του διμερούς εμπορίου μεταξύ των δυο εκ των τριών μεγαλύτερων οικονομικών παικτών του κόσμου.
To Brexit είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πηγή οικονομικού κινδύνου στην Ευρώπη. Η βρετανική κυβέρνηση μπορεί να αποφύγει μια άτακτη έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση, γιατί έχει ήδη ζητήσει παράταση της περιόδου διαπραγμάτευσης. Όμως η αναστολή της εξόδου του Ηνωμένου Βασιλείου δεν θα έχει ιδιαίτερο νόημα, αν το Λονδίνο δεν καταρτίσει μια στρατηγική που θα ακολουθήσει την καθυστέρηση αυτή. Αυτό θα μπορούσε να έχει τη μορφή πρόωρων εκλογών, μιας νέας συμφωνία εξόδου ή ακόμα και ενός δεύτερου δημοψηφίσματος για τη συμμετοχή στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ιδιαίτερα αν το Εργατικό Κόμμα αναλάβει την εξουσία). Ενώ οποιαδήποτε από τις επιλογές αυτές θα οδηγούσε σε αναβολή του Brexit, ωστόσο θα μπορούσαν επίσης να δημιουργήσουν νέες πηγές αβεβαιότητας και άγχους, τόσο στο Ηνωμένο Βασίλειο όσο και στο εξωτερικό.
Τέλος σοβαρότατο πρόβλημα για την Ευρώπη είναι η κατάσταση της ιταλικής οικονομίας σε συνδυασμό βέβαια με τον ανορθολόγο λαϊκισμό που ήδη έχει πάρει σάρκα και οστά στη γειτονική μας χώρα.
Και ο λαϊκισμός αυτός που στην ιταλική περίπτωση, όπως και σε αυτήν των «κίτρινων γιλέκων» στη Γαλλία παραπέμπει σε προπολεμικές εποχές, είναι το κορυφαίο πρόβλημα της Ευρώπης και των λαών της.
Λαοί όμως, που ίσως επειδή έχουν ξεχάσει την ιστορία τους, είναι ικανοί να βγάλουν για μια ακόμη φορά τα μάτια τους;
