Ο «Ορθός Λόγος» εισήλθε στον δημοσιογραφικό χώρο της Ελλάδας παρουσιάζοντας ένα νέο -για τα εγχώρια δεδομένα- είδος δημοσιογραφίας, που δίνει έμφαση όχι στην κραυγαλέα παρουσίαση γεγονότων, προβλημάτων και «σκανδάλων», αλλά σε εποικοδομητικές λύσεις οι οποίες ενώνουν αντί να διχάζουν. Είμαστε ένα από τα ολοένα και περισσότερα μέσα ενημέρωσης παγκοσμίως (δυστυχώς, ακόμα, οι μόνοι στην χώρας μας), που υιοθετούν τη «λογική» και τη φιλοσοφία της εποικοδομητικής δημοσιογραφίας. Σε μία εποχή όπου η πόλωση και ο διχασμός, τόσο εντός των κοινωνιών όσο και ανάμεσα στα διάφορα κράτη, «καλπάζουν», δημοσιογραφικοί οργανισμοί ανά τον κόσμο επιδιώκουν μία εναλλακτική προσέγγιση των κοινωνικών προβλημάτων και των μεγάλων προκλήσεων που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα.
Αυτά τα μέσα επίσης συνεργάζονται μεταξύ τους, μέσω πρωτοβουλιών όπως είναι το «Δίκτυο Δημοσιογραφίας των Λύσεων» (Solutions Journalism Network) στις Αμερική.
Λάβαμε έτσι την ευκαιρία να μιλήσουμε με τον συνιδρυτή αυτού του Δικτύου, τον David Bornstein, ο οποίος, για 11 χρόνια, ήταν και ο συνεπιμελητής, μαζί με την Tina Rosenberg, της γνωστής στήλης «Fixes» στην εφημερίδα New York Times, ώστε να σας παρουσιάσουμε την ανάπτυξη και εξάπλωση, κοινωνική επίδραση και συνεισφορά, αυτού του είδους δημοσιογραφίας παγκοσμίως…
Ο David Bornstein είναι δημοσιογράφος, συγγραφέας και συνιδρυτής του Solutions Journalism Network, το οποίο ενσωματώνει την Δημοσιογραφία των Λύσεων – “rigorous reporting about responses to problems” (σχολαστική πληροφόρηση αναφορικά με την αντιμετώπιση των προβλημάτων) – στην επικρατούσα ενημέρωση-ειδησεογραφία. Είναι συγγράψει 3 βιβλία: “How to Change the World: Social Entrepreneurs and the Power of New Ideas”, “The Price of a Dream: The Story of the Grameen Bank”, και “Social Entrepreneurship: What Everyone Needs to Know”.Ορθός Λόγος: Εσείς, μαζί με την δημοσιογράφο Tina Rosenberg, διατηρούσατε για τα τελευταία 11 χρόνια μία στήλη στην εφημερίδα New York Times, με τίτλο «Fixes» («Λύσεις»), που ήταν αφιερωμένη στην εποικοδομητική δημοσιογραφία. Γιατί πήρατε την απόφαση να σταματήσετε την στήλη ύστερα από τόσο καιρό;
David Bornstein: Ο κυριότερος λόγος που σταματήσαμε την στήλη ήταν η ραγδαία ανάπτυξη του ‘Δικτύου Δημοσιογραφίας Λύσεων’ (Solutions Journalism Network ή SJN), που, πλέον μετράει περισσότερο από 50 άτομα προσωπικό και εξαπλώνει τις δραστηριότητές του σε παγκόσμια βάση. Έχουμε ξεκινήσει πρωτοβουλίες στην Αφρική και στην Ευρώπη και επεκτεινόμαστε, σταδιακά στην Ασία, τη Λατινική Αμερική και τον Καναδά. Οπότε, βρεθήκαμε μπροστά σε ένα δίλημμα, αν είχε πια νόημα να γράφουμε αυτή την εβδομαδιαία στήλη ή αν θα ήταν καλύτερο να επικεντρωθούμε στην περαιτέρω ανάπτυξη του οργανισμού. Ήταν μία καλή ευκαιρία (να σταματήσουμε την στήλη), καθώς η προσέγγιση των New York Times στην εποικοδομητική δημοσιογραφία -ή όπως εμείς εδώ στις ΗΠΑ αποδίδουμε τον όρο ως: δημοσιογραφία των λύσεων- γίνεται, πια, μέσω μίας άλλης πρωτοβουλίας που ονομάζεται «Headway» και συμπεριλαμβάνεται στις ειδησεογραφικές σελίδες της εφημερίδας. Θεωρήσαμε, λοιπόν, πως αυτός είναι άλλος ένας καλός τρόπος να προωθείται αυτού του είδους η δημοσιογραφία μέσω της New York Times και να έχει επιρροή και αλλού.
ΟΛ: Τι ξεχωρίζει για εσάς μέσα σε αυτά τα 11 χρόνια;
DB: Νομίζω το κυριότερο πράγμα είναι το εξής: όταν ξεκινήσαμε την στήλη, υπήρχε μία αμφισβήτηση για το αν θα μπορούσαμε να δημοσιογραφήσουμε για θέματα που αφορούν την κοινωνική αλλαγή με σχολαστικό τρόπο. Υπήρχε εκείνη την εποχή η κυνική σκέψη για το αν αυτό που ονομαζόταν «δημοσιογραφία των λύσεων» θα κατέληγε εν τέλει να είναι άλλη μία μορφή ακτιβισμού. Αυτό που διαπιστώσαμε είναι πως, όντως, είναι εφικτή η σχολαστική δημοσιογραφία που αφορά ανθρώπους οι οποίοι προσπαθούν να επιλύσουν κοινωνικά ζητήματα, και, ότι, όταν κάποιος το κάνει αυτό, δεν είναι ακτιβισμός αλλά πραγματική δημοσιογραφία.
Επίσης, διαπιστώσαμε πως, εν τέλει, υπήρχαν πολλά περισσότερα θέματα απ’ ότι νομίζαμε αρχικά. Διατηρούσαμε έναν κατάλογο με ιδέες για άρθρα και διαπιστώσαμε πολύ γρήγορα πως είχαμε πολλές περισσότερες ιδέες από όσα θα ήταν εφικτό να καλύψουμε. Κάποια στιγμή είχα ένα spreadsheet, το οποίο, κυριολεκτικά, περιείχε 800 ιδέες για άρθρα. Αυτό αντιστοιχούσε με 16 χρόνια αρθρογραφίας, με ρυθμό ένα άρθρο την εβδομάδα. Ήταν ξεκάθαρο ότι υπάρχει μία πληθώρα θεμάτων και δημιουργικών τρόπων μέσω των οποίων προσπαθούν άνθρωποι να επιλύσουν προβλήματα και ότι ο χώρος της δημοσιογραφίας, σε πολύ μεγάλο βαθμό, δεν έδινε πολύ σημασία σε αυτά. Μας βοήθησε να διαπιστώσουμε την ανάγκη δημιουργίας ενός δικτύου, που θα προωθούσε μία διαφορετική προσέγγιση πέρα από τη δική μας δημοσιογραφία σε ατομικό επίπεδο.
Κούρασε η αρνητική σκέψη
Και ακόμα, μια διαπίστωση ήταν η εξής: είδαμε πως αυτά τα θέματα ενδιέφεραν πολύ τους αναγνώστες και είχαν μεγάλη απήχηση στο κοινό. Και, σε πολλές περιπτώσεις, αυτά ήταν ιδιαίτερα «δύσκολα» θέματα που, συχνά, τα απέφευγαν. Συμπεριελάμβαναν ζητήματα όπως το παιδικό τραύμα, το σύστημα αναδοχής, οι μεταδοτικές ασθένειες, η ελονοσία και άλλα παρόμοια. Αντιληφθήκαμε πως όταν τα προσεγγίζαμε με εποικοδομητικό τρόπο, όταν πχ, παρουσιάζαμε κάποιο άτομο, κάποια οργάνωση ή κάποια συγκεκριμένη πολιτική, που ήταν πολλά υποσχόμενη λύση ή έδειχνε κάποια σημεία επιτυχίας, οι αναγνώστες έδειχναν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για αυτά τα θέματα και ήταν πολύ πιο πιθανό να «διαμοιράσουν» την συγκεκριμένη αρθρογραφία μέσω Facebook, email και άλλων δικτύων.
Εκεί, λοιπόν, «άναψε το λαμπάκι» για εμάς και καταλάβαμε πως υπάρχει μία εναλλακτική στο γνωστό μοντέλο «if it bleeds, it leads», δηλαδή, ότι οι πιο δυσάρεστες και απαισιόδοξες ειδήσεις είναι αυτές που έχουν την μεγαλύτερη απήχηση. Καταλάβαμε πως υπάρχει ένα κοινό εκεί έξω που έχει κουραστεί πια από την διαρκή αρνητικότητα, που του δίνει την αίσθηση πως είναι ανήμπορο να κάνει κάτι για αυτό, και ότι αυτό το κοινό μπορεί να εξυπηρετηθεί καλύτερα από ειδησεογραφία, που διατηρεί μία καλύτερη ισορροπία ανάμεσα στα προβλήματα τα οποία μαστίζουν τον κόσμο μας και στις επιλογές που υπάρχουν για να οικοδομηθεί κάτι καλύτερο…
ΟΛ: Αναφερθήκατε στο Δίκτυο σας (SJN) και την ανάπτυξή του τα τελευταία χρόνια. Ως «Ορθός Λόγος» γνωρίζουμε καλά την δραστηριότητα σας, αλλά οι αναγνώστες μας ενδέχεται να μην έχουν ενημερωθεί. Πείτε μας, λοιπόν, για τον οργανισμό σας και για πως συμβάλλει στην προώθηση και εξάπλωση της εποικοδομητικής δημοσιογραφίας.
DB: Το SJN είναι ένα δίκτυο δημοσιογράφων από όλο τον κόσμο. Σκοπός του είναι η εξάπλωση και η συστηματοποίηση της ιδέας και της άσκησης αυτής της δημοσιογραφίας, μέσω της αλλαγής ισορροπίας του ειδησεογραφικού περιεχομένου που λαμβάνουν οι αναγνώστες σε παγκόσμια βάση. Στόχος να ενημερώνεται το κοινό τόσο για τα προβλήματα που υπάρχουν, όσο και για τις λύσεις προς αντιμετώπισή τους. Ουσιαστικά, η βασική ιδέα είναι ότι οι ειδήσεις πρέπει να μας λένε που να επικεντρώνουμε την προσοχή μας, τι πρέπει να διορθώσουμε και να αναδεικνύουν τις καλύτερες ιδέες από όλο τον κόσμο για την αντιμετώπιση των διάφορων προβλημάτων…
Για να σας δώσω ένα απλό παράδειγμα, οι «παραδοσιακές» ειδήσεις είναι σαν μία «κακή» επίσκεψη σε έναν γιατρό, που προσφέρει, απλά, μία διάγνωση, αλλά καθόλου θεραπευτικές επιλογές… Αντιθέτως, σε μία «καλή» επίσκεψη, ενημερώνεσαι για τα προβλήματα που αντιμετωπίζεις, όπως και για το ποιες είναι οι επιλογές αντιμετώπισής τους, και, έτσι, σταδιακά, επισκεπτόμενος τον ίδιο γιατρό, η συζήτηση θα αφορά τη θεραπεία, καθώς η διάγνωση, ήδη, έχει γίνει. Μπορούμε να σκεφτούμε με τον ίδιο τρόπο και για την ενημέρωση…
ΟΛ: Ποιες είναι οι τάσεις που καταγράφει η δημοσιογραφία αυτού του είδους σήμερα, τι προβλέπεται για τη μελλοντική ανάπτυξή της; Για παράδειγμα, το Ινστιτούτο Reuters, στις «προβλέψεις» του για τις τάσεις που θα κυριαρχήσουν στον χώρο της δημοσιογραφίας το 2022, έκανε συγκεκριμένη αναφορά στην εποικοδομητική δημοσιογραφία και το ρόλο που θα παίξει στο εξής…
DB: Υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους προσπαθούμε να αξιολογήσουμε την ανάπτυξή μας. Ως SJN, έχουμε συνεργαστεί με περισσότερα από 600 μέσα ενημέρωσης και περίπου 27.000 δημοσιογράφους. Υπάρχουν, πια, γύρω στα 50 πανεπιστημιακά τμήματα δημοσιογραφίας που έχουν ενσωματώσει τη ‘δημοσιογραφία των λύσεων’ στην ύλη τους, και ακόμα 50 σχολές με τις οποίες έχουμε επικοινωνήσει και σκέφτονται να την εντάξουν. Αυτά, λοιπόν, είναι τα άμεσα μετρήσιμα αποτελέσματα. Διατηρούμε μία βάση δεδομένων με εποικοδομητική αρθρογραφία, που μας τη στέλνουν οι συνεργάτες μας από όλο τον κόσμο. Έχουμε συλλέξει, σχεδόν, 13.000 άρθρα από 600 μέσα ενημέρωσης, παγκοσμίως, τα οποία τα θεωρούμε καλά παραδείγματα εποικοδομητικής δημοσιογραφίας. Και αυτό αποτελεί μόνο την «κορυφή του παγόβουνου».
Υπάρχει, επίσης, γεωγραφική ανάπτυξη. Έχουμε αναπτύξει συνεργασίες στον Καναδά, στην ανατολική και δυτική Αφρική, και στη δυτική και ανατολική Ευρώπη. Επιπλέον, έχουμε αναπτύξει ένα δίκτυο δημοσιογράφων από όλο τον κόσμο, που προσφέρονται να διδάξουν αυτή την δημοσιογραφία σε άλλους συναδέλφους, ένα δίκτυο που συμβάλλει στην ραγδαία εξάπλωση της ιδέας.
Ελπιδοφόρα εξέλιξη
Ξέρετε, αν κάνατε μία αναζήτηση για την εποικοδομητική ή δημοσιογραφία λύσεων στο Google το 2015, θα έβγαιναν κάποια λίγα αποτελέσματα. Σήμερα, θα εμφανιστούν περίπου 400.000… Από το 2019, πάλι, έως σήμερα έχουν τετραπλασιαστεί οι αναφορές στο Google. Άρα, «κάτι συμβαίνει» στον κόσμο γύρω μας και, νομίζω, το έχει προσέξει αυτό το Ινστιτούτο Reuters και άλλοι. Καθώς, υπάρχει μία αυξανόμενη τάση αποφυγής ειδησεογραφικού περιεχομένου από το κοινό και, πλέον, δισεκατομμύρια άνθρωποι λαμβάνουν ειδήσεις στα κινητά τους τηλέφωνα σε 24ωρη βάση, υπάρχει μεγάλη κόπωση. Μπορώ να παρομοιάσω το φαινόμενο με έναν χαλασμένο συναγερμό φωτιάς, που συνέχεια «χτυπάει», με αποτέλεσμα όλο και περισσότεροι να τον αγνοούν. Φανταστείτε να είχατε έναν συναγερμό φωτιάς στο σπίτι σας που «χτυπούσε» κάθε φορά που μαγειρεύατε. Τι θα κάνατε; Μάλλον, θα του αφαιρούσατε τις μπαταρίες. Αυτό, ακριβώς, κάνει το κοινό σήμερα με τις ειδήσεις, δηλαδή «βγάζουν τις μπαταρίες». Έχουν πάψει να δίνουν σημασία. Έτσι, αυτό, το έχουν αναγνωρίσει άτομα στον χώρο των μέσων ενημέρωσης και έχουν αρχίσει να σκέφτονται ότι θα ήταν καλή ιδέα να αλλάξουν τον τρόπο τους, με μία νέα δημοσιογραφική προσέγγιση που θα βοηθά το κοινό να κατανοεί τους τρόπους επίλυσης προβλημάτων γύρω μας. Γι’ αυτό πιστεύουμε πως η ‘εποικοδομητική προσέγγιση’ κερδίζει μεγάλο έδαφος και μεγάλη αναγνώριση σε παγκόσμια βάση και όλο και περισσότερο γίνεται σημείο αναφοράς.
Οι αναζητήσεις Google είναι απλά αντιπροσωπευτικές, αλλά, είναι ξεκάθαρο, πως υπάρχουν ολοένα και περισσότερα μέσα ενημέρωσης που χρησιμοποιούν τον όρο, περισσότερα συνέδρια που καλούν ομιλητές να μιλούν για την εποικοδομητική δημοσιογραφία και περισσότερες σχολές δημοσιογραφίας που τη διδάσκουν ή που έχουν σκοπό να τη διδάξουν. Αυτό μας δείχνουν τα αποτελέσματα και είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικό να παρατηρούμε αυτή την εξέλιξη.
Υπάρχει και άλλος ένας παράγοντας, που, επίσης, οδηγεί αυτή την ανάπτυξη, συγκεκριμένα, η κλιματική αλλαγή. Για μας, σήμερα, το «killer app» είναι η κλιματική κρίση. Υπάρχουν πολλές έρευνες, που αποδεικνύουν ότι αν «βομβαρδίζεις» σε καθημερινή βάση το κοινό για το πόσο τρομακτική και πόσο αναπόφευκτη είναι, αυτός ο «φόβος και τρόμος» για το συγκεκριμένο θέμα, θα κάνει το κοινό, απλά, να …αποσυνδεθεί. Θα αγνοήσουν το θέμα, θα το αρνηθούν ή θα «επιτεθούν στον αγγελιοφόρο». Αυτό αναδεικνύουν οι έρευνες!
Πολλοί στον χώρο αντιλαμβάνονται, πια, πως χρειάζεται μία πιο αποτελεσματική δημοσιογραφία, που θα ενεργοποιήσει το κοινό, ώστε να αναλαμβάνουν δράση για την κλιματική κρίση και η εποικοδομητική δημοσιογραφία έχει αναγνωριστεί ως ένα σημαντικό κομμάτι αυτής της μετατόπισης. Αναφέρεται, πλέον, όχι απλά από εμάς, αλλά και από το Columbia Journalism Review και από άλλα μέσα με μεγάλη επιρροή.
ΟΛ: Αναφερθήκατε στην φιλοσοφία του «if it bleeds, it leads» που, συχνά, σχετίζεται με τις δημοσιογραφικές πρακτικές των ΜΜΕ. Εξακολουθούμε να βλέπουμε, σήμερα, σε πολλές περιπτώσεις, μέσα που καταφεύγουν στην πρόκληση, στους τίτλους «clickbait», σε ‘δημοσιογραφία’ που δεν προσφέρει κάτι εποικοδομητικό στους αναγνώστες. Μέσα σε ένα τέτοιο πλήθος εντυπωσιασμού και «κραυγής», πως μπορεί να ξεχωρίσει ένα άρθρο εποικοδομητικό;
DB: Εδώ παίζει ρόλο η δημιουργικότητα των ειδησεογραφικών οργανισμών. Βλέπουμε πολλά μέσα, με τα οποία συνεργαζόμαστε, να καταφέρνουν να αυξάνουν τα έσοδά τους μέσω της ‘δημοσιογραφίας λύσεων’. Έχουμε ξεκινήσει μία πρωτοβουλία, την έχουμε ονομάσει «πρωτοβουλία εσόδων», που δίνει ιδιαίτερη έμφαση σε αυτό. Ένα από τα κυριότερα πράγματα, που πρέπει να κάνουν οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί, είναι να «σηματοδοτήσουν» με ξεκάθαρο και φανερό τρόπο το νέο τους «προϊόν». Έρευνες που διεξάγουν, στις ΗΠΑ, δημοσιογραφικοί οργανισμοί στους αναγνώστες τους, ρωτώντας τους για το είδος δημοσιογραφίας που θα ήθελαν να δουν, συνεχώς, δείχνουν πως το κοινό θέλει περισσότερη ενημέρωση που να βοηθά στην επίλυση προβλημάτων, και, ειδικότερα, προβλημάτων στις τοπικές τους κοινωνίες.
Το λάθος που κάνουν πολύ συχνά πολλά ειδησεογραφικά μέσα είναι να μην «σηματοδοτούν» τα εποικοδομητικά τους άρθρα, ή να μην δημοσιεύουν αρκετά άρθρα αυτού του είδους. Μπορεί, για παράδειγμα, να δημοσιεύουν ένα εποικοδομητικό άρθρο την εβδομάδα, κάθε Παρασκευή… Είναι σαν να κάνεις διαλογισμό μονάχα μία φορά την εβδομάδα. Δεν μπορείς να αποκομίσεις τα οφέλη του διαλογισμού αν δεν τον κάνεις συχνά. Αντιθέτως, οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί που προσφέρουν μία πιο σταθερή ροή εποικοδομητικής ύλης και την «σηματοδοτούν» ξεκάθαρα για τους αναγνώστες τους, λέγοντας τους πως υπάρχει, για παράδειγμα, ένα πρόβλημα στην κοινωνία μας που αφορά την ψυχική υγεία ή τα ναρκωτικά ή ανάλογα θέματα, και ότι θα αφιερώσουν τους επόμενους έξι μήνες εξετάζοντας ιδέες και προτάσεις για το πως μπορεί να αντιμετωπιστεί αυτό το πρόβλημα, με μεγάλους και ξεκάθαρους τίτλους, τότε μπορεί ο ειδησεογραφικός οργανισμός να ξεπεράσει το «θόρυβο» και να ενημερώσει το κοινό ότι έρχεται κάτι διαφορετικό.
Ας αναλογιστούμε τι ακριβώς είναι το «clickbait». Μπορώ να το παρομοιάσω με σουπερμάρκετ, όπου δίπλα στο ταμείο, συνήθως, βρίσκεις ένα σωρό προϊόντα τα οποία προωθούνται για «παρορμητικές αγορές» -είναι ακριβώς γι’ αυτό τον λόγο που τοποθετούνται εκεί. Καθώς στέκεσαι και περιμένεις, θα πιάσεις μια τσίχλα, μια καραμέλα κλπ. Το «clickbait» λειτουργεί, έτσι, ακριβώς με τη λογική της «παρορμητικής αγοράς». Δεν ενδιαφέρει η ανάγκη για την οποία «επισκέφτηκες το κατάστημα». Έτσι, αυτό που πρέπει να κάνουν οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί είναι να προσφέρουν περιεχόμενο που να έχει πραγματική αξία για τους αναγνώστες τους! Πρέπει να τους ενημερώσουν ότι λαμβάνουν ένα «διαφορετικό» προϊόν. Να ζητούν, μάλιστα, τη γνώμη τους για αυτό το προϊόν, ώστε να διαπιστώνουν που υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης. Εάν ξεκινήσει αυτός ο διάλογος, τότε, οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί θα δουν πως η κυκλοφορία τους και τα έσοδά τους θα αυξηθούν. Αυτά τα αποτελέσματα βλέπουμε από μέσα που έχουν εφαρμόσει αυτές τις ιδέες.
Ξέρετε, οι αναγνώστες πραγματικά διψούν για πληροφορίες που θα τους βοηθήσουν να προηγηθούν σε μία ιδιαίτερα επισφαλή και αβέβαιη εποχή για τον κόσμο μας. Σήμερα, για παράδειγμα, οι άνθρωποι ανησυχούν για την κλιματική και άλλες κρίσεις. Υπάρχει μεγάλη οικονομική ανισότητα -η μεγαλύτερη των τελευταίων 50 ετών σε πολλές χώρες. Υπάρχουν μεγάλες μετατοπίσεις στην αγορά εργασίας, όσον αφορά τις διαθέσιμες θέσεις εργασίας, ιδίως, για τους ανειδίκευτους εργάτες χωρίς πτυχίο πανεπιστημίου. Στις ΗΠΑ, ο αγροτικός και ο παραγωγικός τομέας έχουν συρρικνωθεί σημαντικά και, αυτό έχει προκαλέσει μεγάλες ανησυχίες στις επαρχιακές και αγροτικές περιοχές της χώρας. Εάν ένας ειδησεογραφικός οργανισμός αναφέρεται, ευθέως, σε αυτά τα προβλήματα και παρουσιάζει λύσεις που θα βοηθήσουν την κοινωνία, τότε θα έχει επιτυχία, αλλά πρέπει να ενημερώσει τους αναγνώστες του ότι το κάνει, και πρέπει να το κάνει καλά! Το «clickbait» δεν θα μπορεί να τον ανταγωνιστεί, καθώς αυτό το είδος δημοσιογραφίας προσφέρει πραγματική αξία.
Από το φόβο στη λύση
ΟΛ: Πως μπορεί η δημοσιογραφία αυτή να συμβάλλει στην αντιμετώπιση όχι μόνο χειροπιαστών προβλημάτων σε μία κοινωνία ή μία χώρα, αλλά και σε προβλήματα που έχουν να κάνουν με την κοινωνική πόλωση και τον κοινωνικό διχασμό, φαινόμενα, δηλαδή, που παρατηρούνται, πλέον, σε πολλές χώρες;
DB: Αυτή είναι μία πολύ καλή ερώτηση. Έχουμε κάνει πολλή δουλειά γύρω από το θέμα της πόλωσης. Η πιο απλή απάντηση που μπορώ να σας δώσω είναι ότι μπορεί να γίνει βοηθώντας το κοινό να μεταβάλει τη στάση του αυτή της αδυναμίας, της ηττοπάθειας και του φόβου, σε μία πιο θετική και αισιόδοξη, αναγνωρίζοντας ότι υπάρχουν αξιόπιστες δυνατότητες αντιμετώπισης προβλημάτων.
Η «παραδοσιακή» δημοσιογραφία, το παραδοσιακό ειδησεογραφικό άρθρο, έτσι όπως δομείται, συνήθως, επικεντρώνεται γύρω από διαφορές, γύρω από μία διαφωνία ή μία σύγκρουση. Δηλαδή, περιορίζεται στο ότι υπάρχουν άνθρωποι που είναι υπέρ και άνθρωποι που είναι κατά κάποιας ιδέας ή που πιστεύουν ή όχι κάτι. Είναι μια απλουστευτική ‘δυαδική’ λογική και λειτουργεί τέλεια, όσον αφορά το διχασμό του κοινού…
Υπάρχει, δυστυχώς, σε ευρεία κλίμακα, δημοσιογραφία που παρακινεί με τους τρόπους της τον αναγνώστη, ή θεατή, να πάρει μία πολωτική θέση.
Η εποικοδομητική δημοσιογραφία υιοθετεί μία διαφορετική πρακτική. Δεν προσπαθεί να εντοπίσει την σύγκρουση στο πλαίσιο μίας διαφωνίας. Αντιθέτως, εντοπίζει τη σύγκρουση στο πλαίσιο μίας σημαντικής πρόκλησης. Για παράδειγμα, αυτό το είδος δημοσιογραφίας λέει, υποθετικά, πως χρειάζεται να κάνουμε καλύτερη δουλειά όσον αφορά την παιδεία, καθώς το ποσοστό των μαθητών που δεν τελειώνει το λύκειο είναι υψηλό. Ή μπορεί να λέει, πάλι υποθετικά, πως υπάρχει πρόβλημα στην κοινωνία μας, όσον αφορά την καθημερινότητα των ατόμων τρίτης ηλικίας, το ότι δυσκολεύονται να μετακινηθούν, να βγουν από τα σπίτια τους, να πάνε στους γιατρούς τους. Οπότε, ένα τέτοιο άρθρο, θα θέσει το εξής ερώτημα: τι μπορούμε να κάνουμε καλύτερα, ώστε να αντιμετωπιστεί αυτό το πρόβλημα; Ας κοιτάξουμε τι έχουν κάνει άλλες κοινωνίες, ποιες δημιουργικές λύσεις έχουν δοκιμαστεί. Ας δούμε αν αυτές οι ιδέες έχουν κάποιο αντίκτυπο στην δική μας κοινωνία. Με αυτή τη λογική λειτουργεί η δημοσιογραφία των λύσεων. Εστιάζει στο ερώτημα και εξετάζει ένα πραγματικό πρόβλημα που υπάρχει στην κοινωνία. Θέτει το ερώτημα: υπάρχει κάποιος που έχει αντιμετωπίσει αποτελεσματικά αυτό το ζήτημα; Ποιοι το έχουν κατορθώσει, και πως; Τι μπορούμε να μάθουμε; Πηγαίνουν οι δημοσιογράφοι εκεί που έχει εφαρμοστεί μία αποτελεσματική λύση, όπου πχ, αυξήθηκε ραγδαία το ποσοστό αποφοίτησης στα λύκεια, και θέτουν το ερώτημα: ποιες λύσεις εφαρμόστηκαν;
Καλείς το κοινό όχι να κρίνει, όχι να δει το θέμα με πολιτική ή άλλη οπτική, αλλά με πραγματική περιέργεια. Να σκέφτονται, δηλαδή, όχι σαν δικηγόροι αλλά σαν μηχανικοί (τεχνοκρατικά), αναζητώντας και δοκιμάζοντας λύσεις. Προσκαλείς τους αναγνώστες όχι σε σύγκρουση, αλλά σε σκέψη. Μπορεί να διαβάσουν το εποικοδομητικό άρθρο και τη λύση που παρουσιάζεται και να πουν «δεν νομίζω πως αυτή η λύση μπορεί να επιτύχει στην δική μας κοινωνία» ή «θεωρώ πως η λύση είναι πολύ ακριβή» ή «αυτή η λύση θα δώσει υπερβολικά πολλή εξουσία στο κράτος», αλλά αυτή η σκέψη θα έρθει εφόσον, πρώτα, έχεις διαβάσει και έχεις μελετήσει την ιδέα, το μηχανισμό, τη δημιουργικότητα που βρίσκεται πίσω από την προτεινόμενη λύση και τα άτομα που την πρότειναν. Θα αντιμετωπίσεις την είδηση με μεγαλύτερη ταπεινότητα, καθώς διαβάζοντας/ακούγοντας ποια είναι η λύση, αναπόφευκτα θα δείξεις σεβασμό προς αυτούς που προσπαθούν να κάνουν κάτι, ακόμα και αν διαφωνείς μαζί τους… Τουλάχιστον, θα παραδεχθείς ότι αυτή η ιδέα είναι προϊόν μίας πραγματικής προσπάθειας, δεν είναι, απλά, ένα άτομο που κάνει «του κεφαλιού του». Η εποικοδομητική δημοσιογραφία, αναδεικνύοντας άτομα που προσπαθούν να επιλύσουν προβλήματα και να αντιμετωπίσουν δύσκολα θέματα με καλοπροαίρετο τρόπο, συμβάλλει στο να εκτονώνει αυτό το διχασμό και την έλλειψη σεβασμού που συνοδεύει την πόλωση, η οποία τροφοδοτείται καθημερινά από την «παραδοσιακή» δημοσιογραφία μέσω του δυαδικού, συγκρουσιακού τρόπου παρουσίασης των ειδήσεων.
ΟΛ: Μπορείτε να μας δώσετε κάποια συγκεκριμένα παραδείγματα γα το αν αυτού του είδους η δημοσιογραφία έχει συμβάλλει στην επίλυση πραγματικών προβλημάτων σε μία κοινωνία ή μία χώρα;
DB: Η οργάνωσή μας ετοιμάζει μία «έκθεση αντίκτυπου» κάθε τρίμηνο, που περιέχει πολλά παραδείγματα. Αλλά, μπορώ να μιλήσω για αυτά που έχω δει από μόνος μου όλα αυτά τα χρόνια, και μετά θα δώσω και μερικά παραδείγματα από το δίκτυό μας.
Παρουσίασα στην στήλη «Fixes» πολλά άρθρα που παρουσίαζαν καλύτερες μεθόδους αντιμετώπισης του ‘παιδικού τραύματος’, στα παιδιά που έχουν βιώσει μία δυνατή εμπειρία. Αυτό που διαπίστωσα είναι πως υπάρχουν πολλοί και δημιουργικοί τρόποι αντιμετώπισης οι οποίοι δείχνουν καλά αποτελέσματα. Υπάρχει μία έρευνα που διεξήχθη στις Ηνωμένες Πολιτείες πριν από 20 χρόνια, η «Έρευνα ACE» («Adverse Childhood Experiences» – Δυσμενείς Παιδικές Εμπειρίες). Είναι μία έρευνα που βοηθάει να καταλάβεις τον βαθμό του τραύματος που έχει βιώσει ένας ενήλικας στα παιδικά του χρόνια. Έγραψα μία σειρά άρθρων για τους παιδικούς σταθμούς και για τα παιδιατρικά περιβάλλοντα που είχαν αρχίσει να χρησιμοποιούν αυτή την έρευνα για να βοηθήσουν τα παιδιά, αποδεικνύοντας λόγους γιατί αυτή η έρευνα και αυτές οι πρακτικές ήταν πιο αποτελεσματικές για τα παιδιά, σε σχέση με τα παραδοσιακά πειθαρχικά μέτρα που, συνήθως, εφάρμοζαν οι δάσκαλοι. Αυτό που είδα, όταν δημοσιεύθηκαν τα άρθρα, ήταν ότι το κοινό άρχισε να δείχνει περισσότερη προσοχή σε αυτά τα θέματα. Έλαβα πολλά email από αυτές τις οργανώσεις που μου έλεγαν ότι επικοινωνούσαν μαζί τους άτομα από δεκάδες πολιτείες ζητώντας περισσότερες πληροφορίες για τις μεθόδους τους. Είχαν επικοινωνήσει μαζί τους και κρατικές αρχές, ώστε να μετατρέψουν αυτές τις ιδέες σε πολιτικές προτάσεις που θα αφορούσαν την παιδεία και την ανάπτυξη των παιδιών. Ήρθαν σε επαφή μαζί μου ακόμα και άτομα από τα σωφρονιστικό συστήματα διάφορων πολιτειών, για να συζητήσουν διάφορα που συνέβαιναν στις πολιτειακές φυλακές, ώστε να μπορέσουν οι ίδιοι να αντιμετωπίσουν καλύτερα τις ανάγκες των κρατούμενων, πολλοί εκ των οποίων είχαν βιώσει στο παρελθόν τους ιδιαίτερα τραυματικές εμπειρίες. Ήταν εντυπωσιακό για μένα να βλέπω πως όταν γράφεις για μία καλή ιδέα-λύση, τότε έχει απήχηση. Αυτές οι γνώσεις για το παιδικό τραύμα έχουν εξαπλωθεί ραγδαία μέσα στην προηγούμενη δεκαετία και τώρα εφαρμόζονται σε πάρα πολλές περιοχές των Ηνωμένων Πολιτειών, για πολλούς σκοπούς. Βέβαια, πολλοί άλλοι παράγοντες μεσολάβησαν, αλλά αυτά τα άρθρα βοήθησαν σημαντικά. Βοήθησαν στην διάδοση αυτής της ιδέας του «μπορώ». Έχω μιλήσει με άτομα που μου είπαν ότι, εξαιτίας των άρθρων μου, έχουν αναπτύξει συνεργασίες με άλλες οργανώσεις και βρίσκονται σε συζητήσεις με πολλές περισσότερες οργανώσεις από πριν, που, μόλις, έχουν αρχίσει να μαθαίνουν για αυτές τις νέους μεθόδους. Αυτή ήταν η διαπίστωσή μου!
«Γονιμοποίηση» ιδεών
Όπως γνωρίζετε, οι δημοσιογράφοι, συχνά, παρομοιάζονται με «σκύλους- φύλακες» («watchdogs»). Εγώ, ωστόσο, αισθανόμουν πως λειτουργούσα περισσότερο σαν «μέλισσα», με την έννοια ότι προσέφερα «γονιμοποίηση» ιδεών. Υπό μία έννοια, αυτό έκαναν τα άρθρα μου. Συνέβαλαν στην μετάδοση γνώσης, από ένα μέρος σε ένα άλλο, όπου θα ήταν χρήσιμη αυτή η γνώση, ή, όπου μπορούσε να επαναπροσδιοριστεί με άλλους τρόπους. Αυτό συμβαίνει, συχνά, στον χώρο της εποικοδομητικής δημοσιογραφίας. Έχουμε δει ιδέες να μεταδίδονται πολύ πιο γρήγορα σε σχέση με την «φυσική» τους μετάδοση, εξαιτίας της δύναμης του δημοσιογραφικού μέσου. Είναι, ίσως, ο υπ’ αριθμόν 1 τρόπος που «βοηθάει» αυτή η δημοσιογραφία: προτείνοντας νέα «μοντέλα» τα οποία επιτρέπουν στα ειδησεογραφικά μέσα να προσελκύουν ευρύτερο κοινό και να κερδίζουν νέους αναγνώστες.
Άλλο ένα παράδειγμα έχει να κάνει με το θέμα των χρόνιων αστέγων στις Ηνωμένες Πολιτείες. Υπάρχουν μέθοδοι που έχουν εξαπλωθεί σε όλες τις περιοχές της χώρας, όπου έχει βοηθήσει, η δημοσιογραφία μας, στην εξάπλωσή τους. Υπάρχει και το παράδειγμα που είδαμε πριν μερικά χρόνια, στο Κλίβελαντ, που ήταν μία από τις πρώτες περιπτώσεις όπου συνειδητοποιήσαμε τη δύναμη της δημοσιογραφίας των λύσεων. Το Κλίβελαντ αντιμετώπιζε πρόβλημα με το μόλυβδο που βρισκόταν στις βαφές πολλών παλαιών σπιτιών της πόλης. Περισσότερο από τα μισά παιδιά, στις κεντρικές περιοχές, ήταν εκτεθειμένα σε αυτόν. Αποτελούσε κίνδυνο για τη δημόσια υγεία, αλλά ποτέ δεν είχε αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά από τις αρχές της πόλης. Η εφημερίδα Cleveland Plain Dealer, που δεν υπάρχει πια, είχε δημοσιεύσει μία σειρά ερευνητικών άρθρων για το μέγεθος του προβλήματος. Αυτό που κάναμε εμείς, όμως, ήταν να τους βοηθήσουμε να προσεγγίσουν το θέμα με εποικοδομητικές μεθόδους λύσεων. Έτσι, τελικά, άρχισαν να μελετούν τι έκαναν άλλες πόλεις που κατάφεραν να επιλύσουν ή να μετριάσουν ανάλογα προβλήματα. Πόλεις, όπως η Μινεάπολη και το Ρότσεστερ, που αντιμετώπισαν αποτελεσματικά αυτό το πρόβλημα, και, μετέφεραν αυτές τις πληροφορίες στο Κλίβελαντ, τις δημοσίευσαν. Αυτό έκανε τη διαφορά, καθώς οι αρχές υιοθέτησαν νέες διαδικασίες, εξασφάλισαν νέα χρηματοδότηση, ξεκίνησαν νέους ελέγχους, ψήφισαν νέα νομοθεσία τόσο στο τοπικό δημοτικό επίπεδο όσο και στο πολιτειακό, και, όλα αυτά έκαναν τη μεγάλη διαφορά στον τρόπο αντιμετώπισης του προβλήματος στο Κλίβελαντ. Το ζήτημα, ακόμα, δεν έχει επιλυθεί 100%, αλλά ήταν ξεκάθαρο για εμάς ότι όταν υπάρχει ένα σοβαρό πρόβλημα, δεν αρκεί να λες συνέχεια πόσο άσχημη είναι η κατάσταση, να αποδίδεις συνέχεια ευθύνες αλλού, να διαμαρτύρεσαι και να λες πόσο αμελείς είναι οι διάφορες αρχές… Χρειάζεται, επίσης, να τους δώσεις έναν εναλλακτικό μηχανισμό, ώστε να καταλάβουν πως υπάρχουν καλύτερες επιλογές. Καμιά φορά, οι άνθρωποι, πολύ απλά, δεν γνωρίζουν ότι μπορούν να πράξουν καλύτερα και ότι υπάρχουν καλύτερες επιλογές. Θα περίμενες πως ένας αρμόδιος του δήμου θα γνώριζε όλους τους καλύτερους τρόπους αντιμετώπισης κάποιου συγκεκριμένου προβλήματος, όπως αυτό με το χρώμα μόλυβδου, αλλά αυτό δεν ισχύει πάντα. Είναι άνθρωποι όπως όλοι μας, και χρειάζεται να μάθουν για καλές ιδέες και πρακτικές από άλλα μέρη. Οι ΗΠΑ έχουν περισσότερες από 3.000 κομητείες. Είναι μία μεγάλη χώρα. Και σε κάθε χώρα, μέσα σε ένα πλήθος εκατομμυρίων, πάντα θα βρεις ανθρώπους που εμείς τους αποκαλούμε «θετικά αποκλίνοντες». Αυτοί, είναι οι άνθρωποι που τα πηγαίνουν καλύτερα από το μέσο όρο, ίσως, κατά λάθος ή επειδή, έχουν σκεφτεί μία καλύτερη ιδέα για κάποιο λόγο. Είναι τα άτομα που έχουν τις καλύτερες αποδόσεις. Αυτό, λοιπόν, που υποστηρίζει η ‘δημοσιογραφία λύσεων’ είναι να μη δίνουμε έμφαση μόνο στους αναποτελεσματικούς αρμόδιους, αλλά και στους «θετικά αποκλίνοντες», ώστε να κινητοποιήσουμε το κοινό και να κυκλοφορήσουμε την γνώση.
Εάν «παντρέψεις» αναβρασμό και γνώση, θα επιτύχεις αλλαγή. Ο αναβρασμός, από μόνος του, είναι μία φωτιά που εξαντλείται. Απλά, παράγει θυμό και δυσαρέσκεια. Χωρίς γνώση όμως, τι μπορείς να κάνεις με το θυμό και την δυσαρέσκεια; Από την άλλη, αν έχεις μία καλή ιδέα, αλλά δεν έχεις την πολιτική βούληση να την υλοποιήσεις, καθώς το κοινό δεν έχει ενεργοποιηθεί, τότε, αυτή η ιδέα μπορεί να μην πάει πουθενά. Οπότε, εδώ είναι το σημείο όπου συναντιούνται οι δύο πλευρές της δημοσιογραφίας, δηλαδή η εποικοδομητική δημοσιογραφία και η ερευνητική δημοσιογραφία. Μαζί, επιφέρουν συνδυασμένη επίδραση. Έρευνα στο Πανεπιστήμιο του Όρεγκον το αποδεικνύει αυτό.
ΟΛ: Σήμερα, πόσο έχει εξαπλωθεί αυτή η δημοσιογραφία και πως επιδρά σε άλλες περιοχές του κόσμου;
DB: Στην Αφρική, η οργάνωσή μας συνεργάζεται με το Science Africa και με το Nigeria Health Watch, που είναι δύο δημοσιογραφικοί οργανισμοί οι οποίοι δραστηριοποιούνται με διάφορους τρόπους στην ανατολική και στη δυτική Αφρική. Ο τρόπος προσέγγισής μας με αυτούς τους οργανισμούς δεν είναι, φυσικά, «αποικιακός». Θέλουμε να αναπτύξουμε συνεργασίες, όπου θα μπορούμε να παρουσιάσουμε τις δικές μας εμπειρίες και να μοιραστούμε μαζί τους μοντέλα, όσον αφορά την εκπαίδευση δημοσιογράφων των Science Africa και Nigeria Health Watch. Έχουν υιοθετήσει τα μοντέλα μας και τα επαναπροσδιορίζουν για τις δικές τους ανάγκες, για το δικό τους δημοσιογραφικό και πολιτιστικό πλαίσιο. Το κάνουν αυτό τόσο αποτελεσματικά, ώστε συμβάλλουν στη ραγδαία εξάπλωση της δημοσιογραφίας λύσεων στην Αφρική. Μάλιστα, το εθνικό πρακτορείο ειδήσεων της Νιγηρίας έχει δημιουργήσει το δικό του τμήμα, ενώ, βλέπουμε πως υπάρχουν πολλοί δημοσιογράφοι στην Αφρική, οι οποίοι έχουν λάβει εκπαίδευση μέσω αυτών των πρωτοβουλιών και, τώρα, συνεργάζονται με άλλους δημοσιογράφους στις χώρες τους πάνω σ’ αυτό το είδος δημοσιογραφίας.
Συστηματική εξάπλωση
Βλέπουμε το ίδιο να συμβαίνει και στην Ανατολική και Δυτική Ευρώπη. Συνεργαζόμαστε με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Δημοσιογραφίας (European Journalism Centre), ώστε να παρέχουμε εκπαίδευση και έχει στα άμεσα σχέδιά του την εκπαίδευση δημοσιογράφων από 18 ειδησεογραφικούς οργανισμούς. Η σκέψη μας κινείται στα πλαίσια της λογικής του «open source» και του «Creative Commons». Δεν ασχολούμαστε με το εμπόριο ή το μάρκετινγκ και δεν προσπαθούμε να απαιτήσουμε «πνευματικά δικαιώματα» για την εποικοδομητική δημοσιογραφία. Θέλουμε να διαδώσουμε αυτή την ιδέα και έχουμε δει πως έχει αναπτυχθεί με διάφορους τρόπους σε όλον τον κόσμο, σε διάφορα πολιτιστικά και δημοσιογραφικά πλαίσια. Υπάρχουν, βέβαια, κάποιοι κανόνες που ενδέχεται να είναι ενιαίοι σε παγκόσμια βάση, αλλά δεν διατηρούμε το σκεπτικό ότι είμαστε οι «ιδιοκτήτες» αυτής της ιδέας της, ούτε είμαστε οι δημιουργοί αυτής της ιδέας. Υπήρχαν άνθρωποι που, ουσιαστικά, ασκούσαν εποικοδομητική δημοσιογραφία πολλές δεκαετίες πριν από εμάς. Αυτό που ευελπιστούμε είναι να συμβάλλουμε στην πιο γρήγορη εξάπλωσή της, μέσα από συνεργασίες που αναπτύσσουμε.
Η οργάνωσή μας έχει υιοθετήσει ένα ρητό: «όλοι μαθαίνουν, όλοι μαθαίνουμε». Ο στόχος μας είναι να αποτελέσουμε μέρος ενός παγκόσμιου δικτύου δημοσιογράφων, δημοσιογραφικών οργανισμών και δημοσιογραφικών σχολών, που, σε συνεχή βάση, θα επανεφεύρει την δημοσιογραφία, θα τη βελτιώνει διαρκώς και θα ενεργοποιεί ολοένα και περισσότερους ανθρώπους, ώστε να αντιμετωπισθούν οι παγκόσμιες προκλήσεις.
Ταυτοχρόνως, μαθαίνουμε συνεχώς από αυτό το δίκτυο για τους διαφορετικούς τρόπους εφαρμογής της δημοσιογραφίας. Μαθαίνουμε για τις καλές ιδέες, είτε προέρχονται από τις ΗΠΑ ή το Ηνωμένο Βασίλειο ή τη Νιγηρία ή από δημοσιογράφους σε πολλές άλλες χώρες. Πιστεύουμε πως, από οπουδήποτε προέρχεται, μία καλή ιδέα που θα συμβάλλει στην βελτίωση της δημοσιογραφίας, αυτή η ιδέα πρέπει να ενσωματωθεί παντού, σε ολόκληρο το «σώμα», όπως για παράδειγμα ένα εμβόλιο. Αυτή, λοιπόν, είναι η ελπίδα μας και εμείς απλά αποτελούμε μέρος αυτού του δικτύου.
ΟΛ: Τελειώνοντας, θα σας ζητούσαμε να μας ενημερώσετε λίγο και για τη νέα πρωτοβουλία ‘Headway’, που αναφερθήκατε στην αρχή της συνομιλίας μας, της εφημερίδας New York Times.
DB: Είναι μία νέα ιδέα που βρίσκεται σε εξέλιξη, και μάλιστα ένας από τους χρηματοδότες αυτής της προσπάθειας είναι το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Είναι μία εξαιρετική πρωτοβουλία, που ενσωματώνεται στις ειδησεογραφικές σελίδες της εφημερίδας, αναλύοντας προβλήματα και εξετάζοντας πως μπορεί να σημειωθεί πρόοδος (headway) στην αντιμετώπισή τους. Έχει δημιουργηθεί μία καταπληκτική ομάδα δημοσιογράφων, αλλά παραμένει μία ιδέα που βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε εξέλιξη. Συνεργαζόμαστε μαζί τους, όσον αφορά το πλαίσιο ‘δημοσιογραφίας των λύσεων’, ενώ, η συνάδελφός μου Tina Rosenberg συζητά, άμεσα, μαζί τους.
Με τη σειρά μου να σας ευχαριστήσω και εγώ ευχόμενος την καλή επιτυχία της εποικοδομητικής δημοσιογραφικής σας προσπάθειας στην Ελλάδα!
