Μισός αιώνας πέρασε από τότε που καθιερώθηκε η Ημέρα της Γης (22 Απριλίου 1970) στις Ηνωμένες Πολιτείες, με πρωτοβουλία του γερουσιαστή Γκέϊλορντ Νέλσον, σηματοδοτώντας την αρχή του σύγχρονου περιβαλλοντικού κινήματος. Σύντομα, εξαπλώθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο και σήμερα, υπό τον συντονισμό του Δικτύου Ημέρας της Γης, εξακολουθεί να μας θυμίζει, κάθε χρόνο, τις στοιχειώδεις υποχρεώσεις μας. Αυτή τη φορά, μάλιστα, η παγκόσμια ανταπόκριση στην πανδημία σκιαγραφεί δράσεις που θα μπορούσαμε να ακολουθήσουμε και στην αντιμετώπιση της παγκόσμιας κλιματικής κρίσης… Δράσεις όπως στο να καταστήσουμε τους ανθρώπους προτεραιότητα, να εμπιστευθούμε τους ειδικούς και να αφουγκρασθούμε τις παγκόσμιες προοπτικές!
Η Φύση εκδικείται, λένε… αποδίδοντας σε αυτήν χαρακτηριστικά μικροπρεπή και ανθρώπινα και μέσα στην φρίκη και την θλίψη που σκόρπισε ο COVID-19 παγκοσμίως, η Φύση μας «εκδικήθηκε»! Εκεί που το βλέμμα μας συναντούσε μόνο τον πόνο και την εξάντληση των άλλων, στις χιλιάδες των εικόνων που έκαναν τον γύρο του διαδικτύου, η Φύση «χτύπησε»… με δεκάδες εικόνες ομορφιάς, ξεγνοιασιάς και αρμονίας από όλο τον κόσμο. Μια πάπια στην Ιταλία που έβγαλε τα παπάκια της βόλτα στην έρημη πόλη, μια αγέλη λιονταριών που ξαπλώνει ανέμελη σε έναν δρόμο στην Αφρική απολαμβάνοντας τον ήλιο. Τα Ιμαλάια, που μπορεί να είναι η υψηλότερη οροσειρά στον κόσμο, αλλά το καυσαέριο την έκρυβε δεκαετίες ολόκληρες από τους Ινδούς που ζουν στην σκιά της. Οι μαγευτικές μέδουσες που κολυμπούν στα καθάρια νερά των καναλιών της Βενετίας! Ατελείωτες παρόμοιες ιστορίες από όλο τον κόσμο, που, απλά, μας δείχνουν ότι η Φύση, όντως, εκδικείται αποδεικνύοντάς μας ότι κάθε τι άσχημο και επιβλαβές στον κόσμο έχει προκύψει από εμάς και όχι από αυτήν!
Το καμπανάκι έχει χτυπήσει
Μπορεί να μην συμπαθούμε όλοι την Greta Thunberg, και δεν είναι και απαραίτητο, είναι δύσκολο να συμπαθήσεις μια έφηβο που σου κουνάει το δάχτυλο και σου υπογραμμίζει όλα τα κακώς κείμενα, τα οποία παρεμπιπτόντως είναι απόρροια των δικών μας επιλογών τις τελευταίες δεκαετίες! Όμως, η Greta είναι η ‘media friendly’ φωνή των ανά τον κόσμο ειδημόνων, που, χρόνια φωνάζουν και μας λένε ότι ο χρόνος κυλάει πλέον ανάποδα… Ότι η ζωή δε μπορεί να συνεχιστεί στο ίδιο μοτίβο και πως ο πλανήτης μας καταστρέφεται. Μια μαζική φωνή, που επιδεικτικά αγνοούμε εδώ και δεκαετίες, γιατί κανείς δεν θέλει να αλλάξει τις συνήθειες του και γιατί λίγοι πιστεύουν τους επιστήμονες όταν μιλούν για τις βιβλικές καταστροφές που έρχονται. Είναι σαφώς πιο εύκολο να τους χαρακτηρίσεις γραφικούς και τρελούς και να συνεχίσεις με την καθημερινότητά σου. Όμως, η σαρωτική φύση αυτής της πανδημίας και η ανάγκη μας να πιαστούμε από κάπου, από μια φωνή που θα ξέρει γιατί μιλάει, μας βοήθησε να ανακαλύψουμε και πάλι την αξία της γνώσης.
Οι γιατροί αντιμετωπίζονται παγκοσμίως ως ήρωες και εμείς κρεμόμαστε από τα χείλη των επιδημιολόγων των οποίων η κάθε κουβέντα γίνεται και αυτή viral όπως τα σχεδιαγράμματα για την «επιπέδωση της καμπύλης».
Μακάρι αυτή να είναι η στιγμή που θα μάθουμε να ακούμε και πάλι τους επιστήμονες, που θα βάλουμε ένα τέλος στην απαξίωση των ειδικών -αν μη τι άλλο είδαμε ότι υπάρχουν ένα σωρό επικίνδυνοι κομπογιαννίτες εκεί έξω, όπως αρχηγοί κρατών που προτρέπουν δημόσια στον εμβολιασμό με απολυμαντικά, για να σκοτώσουμε τον κορονοϊό!!!-.
Ο χρόνος τρέχει και ο κόσμος ζει στον ρυθμό της καραντίνας και αυτή μοιάζει να είναι η τέλεια ευκαιρία να τον αλλάξουμε, αρκεί να αρχίσουμε να δίνουμε την απαραίτητη βαρύτητα στους επιστήμονες, που ασχολούνται με τα του κλίματος αν θέλουμε να κερδίσουμε και τον αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής. Πρέπει να καταλάβουμε ότι και σε αυτή την περίπτωση η εμπιστοσύνη στους ειδικούς είναι ένα βήμα στη σωστή κατεύθυνση, ίσως το μόνο ουσιαστικό βήμα που μας απομένει…
Μια ιδέα είναι τελικά, όλα…
Αυτό ίσως να είναι το σημαντικότερο μάθημα του COVID-19 προς τη ανθρωπότητα μετά από το πως να πλένουμε τα χέρια μας σαν άνθρωποι και πώς να βήχουμε και να φτερνιζόμαστε δείχνοντας σεβασμό στους γύρω μας -όλα αυτά μαθήματα που κανονικά κάποτε παίρναμε σπίτι μας, κάπου μετά τα πρώτα μας βήματα και, ταυτόχρονα, με το να μη μιλάμε όταν τρώμε-… Όλα είναι μια ιδέα, δρόμος. Εκεί που το κράτος σε ταλαιπωρούσε με ουρές στα αστυνομικά τμήματα ή στα ΚΕΠ για ένα γνήσιο υπογραφής για μια απλή εξουσιοδότηση, τώρα, μέσα σε μια εβδομάδα από την έναρξη της καραντίνας το κάνεις από την άνεση του σπιτιού σου. Η γραφειοκρατία ανακάλυψε την τεχνολογία και το ίδιο έκαναν πάρα πολλές επιχειρήσεις, που, τώρα, βλέπουν μεγάλο μέρος των εργαζομένων τους να δουλεύουν από το σπίτι. Χρειάζεται κάποιος χρόνος προσαρμογής για όλους, αλλά τίποτα δεν είναι ανέφικτο… Από τις κυβερνήσεις και τις επιχειρήσεις που αναλαμβάνουν νέους ρόλους προσπαθώντας να ανταποκριθούν στην κρίση, έως στην πλήρη αναδιοργάνωση του τρόπου με τον οποίο εργαζόμαστε, ταξιδεύουμε και κοινωνικοποιούμαστε, γίναμε μάρτυρες αλλαγών μετασχηματισμού που δεν φαίνονταν δυνατές μόλις πριν από λίγες εβδομάδες. Το ανθρώπινο κόστος της πανδημίας είναι μεγάλο, αλλά η απόκριση χαρακτηρίζεται σε μεγάλο βαθμό από φροντίδα, συμπόνια και συνοχή – και έναν πρωτάκουστο ρυθμό αλλαγής. Πολλά, έτσι, από όλα αυτά τα βήματα που έγιναν και γίνονται στην προσπάθεια προστασίας μας από τον COVID-19 μοιάζουν σε μεγάλο βαθμό με τις αλλαγές, που οφείλουμε κάνουμε για να πολεμήσουμε την κλιματική κρίση.
Ευκαιρία για μια πολιτισμική αλλαγή
Και όταν μιλάμε για απαιτούμενες αλλαγές, μιλάμε πρωτίστως για μια τροποποίηση του πώς αντιλαμβανόμαστε την καθημερινότητά μας. Ενδεχομένως και για μια απλούστευση της ζωής μας…
Στη Μπογκοτά αυξήθηκαν οι ποδηλατοδρόμοι και οι ποδηλάτες, αφού οι πολίτες αναγκάζονται για λόγους ασφαλείας να αποφεύγουν τις δημόσιες συγκοινωνίες… το μέτρο δεν κόστισε τίποτα και δεν χρειάστηκε κάποια εξεζητημένη τεχνολογική ανακάλυψη για να υλοποιηθεί, αντιθέτως το πιθανότερο είναι ότι πολλοί από τους πολίτες θα δουν την φυσική τους κατάσταση να βελτιώνεται και αν το μέτρο διατηρηθεί θα μειωθεί και η ατμοσφαιρική ρύπανση.
Ακόμα και το πείραμα της τηλεργασίας απαίτησε κάποια νέα τεχνολογία, μειώνει δε και αυτό τη ρύπανση αφού παύουν οι μετακινήσεις και τα μποτιλιαρίσματα των κινουμένων από και προς το γραφείο.
Το μόνο που χρειάστηκε ήταν να αλλάξουμε τρόπο σκέψης. Την κουλτούρα της καθημερινότητάς μας. Το Μιλάνο ήδη εξετάζει να μην επιτρέψει την είσοδο των οχημάτων στο κέντρο της πόλης μετά το πέρας της κρίσης… αντίστοιχες φωνές ακούγονται και από άλλες πόλεις. Στο Λονδίνο οι μη έχοντες κήπους αρχίζουν να ονειρεύονται μια άλλη ζωή με πρόσβαση στο πράσινο.
Αφού μπορείς να δουλεύεις από το σπίτι και να κάνεις τα meeting μέσω διαδικτύου, ποιος ο λόγος το σπίτι σου να μην είναι στην εξοχή; Ίσως είναι η ιδανική στιγμή για να αποσυμφορηθούν τα αστικά κέντρα και αποκτήσει και πάλι ζωή η ύπαιθρος. Ίσως, είναι η στιγμή για να καθίσει κάθε ένας από εμάς και να αναλογιστεί τι είναι αυτό που δίνει πραγματικά νόημα στη ζωή του. Το ανθρώπινο κόστος αυτής της πανδημίας είναι τρομακτικό, αλλά η νέα αυτή συνθήκη, που κανείς μας δεν ξέρει αν και πότε θα αλλάξει, ίσως είναι η τελευταία μας ευκαιρία να εξελιχθούμε και πάλι σαν είδος… αυτή τη φορά ας ελπίσουμε ότι θα επιλέξουμε την ουσία και όχι το περιτύλιγμα.
Τα πλέον πιθανά σενάρια…
Υπάρχουν δύο πιθανές εκβάσεις σ’ αυτά που θα ακολουθήσουν μέσα στους επόμενους μήνες:
Αρχικά υπάρχει ο κίνδυνος, καθώς η ένταση της κρίσης θα φθίνει και οι οικονομικές τις συνέπειες θα γίνονται πιο ξεκάθαρες, να απορρίψουμε τις μακροπρόθεσμες λύσεις υιοθετώντας γρήγορες πρόχειρες παρεμβάσεις, πολλές από τις οποίες θα έχουν αρνητικές συνέπειες για το περιβάλλον. Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται η υποχώρηση στην τήρηση ή εφαρμογή των περιβαλλοντικών μέτρων, η τόνωση της οικονομίας με την επιδότηση βιομηχανιών βαρέων ορυκτών καυσίμων και η επιμονή στην υπερπαραγωγή, παρά στο να μάθουμε να χρησιμοποιούμε τα ήδη παραγόμενα αντικείμενα καλύτερα.
Υπάρχει, όμως και η άλλη πιθανότητα. Ενώ προσπαθούμε να συνέλθουμε από το σοκ αυτού που συμβαίνει γύρω μας και αρχίζουμε να συμφιλιωνόμαστε με τη νέα μας πραγματικότητα, θα μπορούσαμε να εκμεταλλευτούμε αυτήν τη συγκυρία ως ένα μοναδικό παράθυρο ευκαιρίας για να ξαναχτίσουμε την κοινωνία και την οικονομία μας, όπως τις θέλουμε. Με τους επιστήμονες να προειδοποιούν ότι μας έχουν απομείνει μόλις 10 χρόνια για να αποφύγουμε τις χειρότερες συνέπειες της κλιματικής κρίσης, τώρα μας δίνεται η μοναδική ευκαιρία για να διαμορφώσουμε τις συνθήκες για να ξεπεραστεί η κλιματική κρίση προτού να είναι πολύ αργά…
Όλα μας θυμίζουν πόσο σημαντικό αγαθό είναι η αυτάρκεια. Οι τρομερές ελλείψεις σε υλικά προστασίας, όπως μάσκες και γάντια, αλλά και τα άδεια ράφια των σούπερ-μάρκετ, οι φόβοι για πιθανές ελλείψεις τροφίμων, χαρτικών, αλλά ακόμα και πρώτων υλών, καθώς κανείς δεν γνωρίζει την πραγματική διάρκεια της πανδημίας. Μπορεί τα αεροπλάνα και τα πλοία να συνεχίζουν να μεταφέρουν καταναλωτικά αγαθά, αλλά αν αρρωστήσουν αυτοί που τα παράγουν ή τα κατασκευάζουν, ή ο οποιοσδήποτε κρίκος αυτής της αλυσίδας, τότε η αλυσίδα θα σπάσει… Δεν είναι λίγες οι φωνές που ακούγονται, κυρίως, από τις ΗΠΑ, -αναπόφευκτα θα ακουστούν και στα μέρη μας- για την αναγκαιότητα κάλυψης της εγχώριας κατανάλωσης με εγχώρια παραγωγή. Και αυτή είναι η ιδανική συγκυρία για τη δημιουργία μικρών βιολογικών μονάδων ή αποκεντρωμένων βιοτεχνιών φιλικών προς το περιβάλλον. Θα μπορούσε να ζωντανέψει η ύπαιθρος, όπως η οικονομική κρίση που έδωσε ώθηση στους νέους να φύγουν από τις πόλεις και να δημιουργήσουν κάτι καινούργιο στην επαρχία…
Ας ακούσουμε επιτέλους…
Ένα από τα πολλά και αγαπημένα σενάρια των συνωμοσιολογιών είναι ότι ο Bill Gates κατασκεύασε τον ιό για να φτιάξει και το εμβόλιο, να μας βάλει και τσιπάκι, και να βγάλει τρισεκατομμύρια… και η «θεωρία» αυτή βασίζεται σε ομιλία του στο Ted το 2015… Η αλήθεια είναι ότι ο Gates προειδοποίησε για την πιθανότητα μιας τέτοιας πανδημίας κάνοντας αυτό που θα έπρεπε όλοι μας να κάνουμε… άκουσε τους ειδικούς, που, εδώ και χρόνια, έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για την πιθανότητα εμφάνισης μιας πανδημίας!!! «Αν κάτι σκοτώσει πάνω από 10 εκατομμύρια ανθρώπους τις επόμενες δεκαετίες, το πιθανότερο είναι να είναι ένας εξαιρετικά μολυσματικός ιός… Πρέπει να ανησυχούμε. Όμως, είμαστε σε θέση να χτίσουμε ένα πραγματικά καλό μηχανισμό αντίδρασης», αυτό έλεγε τότε ο Bill Gates και επιλέξαμε να μην ακούσουμε.
Το ίδιο έλεγε και το Χόλυγουντ που ψάχνει με μανία δυστοπικά σενάρια για να γεμίσει τις κινηματογραφικές αίθουσες. Αυτό που αγνοούμε οι περισσότεροι είναι ότι τα σενάρια αυτά πολλές φορές βασίζονται στις θεωρίες εμπειρογνωμόνων προκειμένου να είναι όσο πιο κοντινά στην πραγματικότητα γίνεται! Και όμως, χρειάστηκε να ξεσπάσει η καταστροφή για να αναγκαστούμε να προχωρήσουμε στις απαραίτητες κινήσεις σε κυβερνητικό, επιχειρηματικό και ατομικό επίπεδο…
Η κλιματική αλλαγή αποτελεί και αυτή εξίσου σημαντική και απρόβλεπτη απειλή για την ανθρώπινη ζωή και απαιτεί και αυτή επειγόντως μια ολοκληρωμένη λύση. Μελέτη που δημοσιεύθηκε στο ιατρικό περιοδικό Lancet προβλέπει ότι μέχρι το 2050 κάπου 500.000 άνθρωποι θα έχουν χάσει την ζωή τους ως αποτέλεσμα της περιβαλλοντικής κρίσης.
Εάν, λοιπόν, αυτή η πανδημία καταφέρει να μας διδάξει να αντιληφθούμε πόσο ευάλωτοι πραγματικά είμαστε απέναντι σε τόσο ισχυρά και απρόβλεπτα πλήγματα, όπως είναι οι πανδημίες και οι φυσικές καταστροφές που σχετίζονται με το κλίμα, τότε μόνο θα είμαστε σε θέση να προετοιμαστούμε για αυτά.
Και ενδεχομένως, η πραγματικά παγκόσμια φυσιογνωμία αυτής της κρίσης του COVID-19 μας αναγκάζει να αναγνωρίσουμε ότι είμαστε όλοι μαζί σε αυτή τη Γη… «Ζούμε σε έναν αλληλένδετο κόσμο, όπου τα σύνορα είναι πορώδη, μοιάζουν περισσότερο με ζωντανές κυτταρικές μεμβράνες παρά με φυσικά τείχη» όπως το έθεσε τελευταία πολύ ωραία ο καθηγητής Φιλοσοφίας Michael Marder.
«Κανένας μόνος, καμία μόνη» είναι το μότο που χρησιμοποιείται παγκοσμίως… και κινήσεις όπως αυτή της Κίνας, για παράδειγμα, να στείλει βοήθεια στην Ιταλία και στην Ελλάδα και αλλού δείχνει την κατεύθυνση προς την οποία όλοι πρέπει να κινηθούμε σε όλα τα επίπεδα… δείχνει μια διάθεση υπέρβασης της έννοιας του «άλλου». Πλέον όλοι είμαστε ο άλλος. Όπως έδειξαν τα γεγονότα δεν υπάρχουν στεγανά. Αυτό που θα μπορούσε να είναι η αρχή ενός παρωχημένου ανεκδότου «ένας φταρνίστηκε πριν από μερικούς μήνες σε ένα δρομάκι στην Κίνα…» έγινε η αρχή μιας παγκόσμιας τραγωδίας! Γεγονότα που διαδραματίζονται στη ζωή των άλλων σήμερα, απέχουν μόλις εβδομάδες από εμάς! Ο «άλλος» θα είμαστε εμείς μετά από κάποιο χρονικό διάστημα…
Κανείς μας ακόμα δεν γνωρίζει πότε και αν ο COVID-19 θα κάνει τον κύκλο του και θα μας δώσει πίσω τη ζωή μας. Κανείς ακόμα δεν ξέρει αν οι κοινωνίες θα επιλέξουν το δρόμο της εθνικής απομόνωσης ή της παγκόσμιας αλληλεγγύης, αλλά μια αυξανόμενη κατανόηση ότι όλοι οι άνθρωποι είμαστε εγγενώς συνδεδεμένοι μεταξύ μας, ασχέτως γεωγραφικών περιοχών και περιστάσεων, μπορεί να βοηθήσει στην οικοδόμηση δυναμικής για ισχυρή κλιματική δράση.
Πλέον, διαπιστώσαμε ότι έχουμε πολλά από τα εργαλεία -και πολλά ακόμα μπορούν και αυτά να γίνουν αρκεί να το πάρουμε απόφαση- για να σημειώσουμε την απαραίτητη πρόοδο στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Αυτό που είναι απολύτως απαραίτητο τώρα είναι η πολιτική βούληση για να τα εφαρμόσουμε… Κανείς δεν ξέρει πώς θα μοιάζει ο κόσμος όταν θα βγούμε από την πανδημία, αλλά οι θεμελιώδεις κοινωνικές αλλαγές που παρατηρούμε, μπορεί κάλλιστα να μας προσφέρουν μια τελική ευκαιρία να αποφύγουμε μια κλιματική καταστροφή!
Και όταν επιστρέψουμε στην «κανονικότητα» ας παραμείνει ο άνθρωπος -ο συνάνθρωπος- προτεραιότητα μας. Ας συνεχίσουμε να νοιαζόμαστε για τους γηραιούς ή ανήμπορους γείτονές μας, ας διατηρήσουμε σαν κοινωνία τα γρήγορα αντανακλαστικά που οδήγησαν ολόκληρες βιοτεχνίες και βιομηχανίες να μετατρέψουν μέσα σε λίγα 24ωρα την παραγωγή τους για να καλύψουν τις ανάγκες που υπήρχαν σε υγειονομικό υλικό -οι περισσότερες μάλιστα από αυτές αφιλοκερδώς-.
Η ανθρωπότητα -με ελάχιστες εξαιρέσεις- επέδειξε μοναδική προσαρμοστικότητα γεγονός που οφείλει να μας γεμίσει με ελπίδα, αλλά και πείσμα. Πείσμα, αφού τώρα ξέρουμε πως όταν θέλουμε όντως μπορούμε! Ας μπορέσουμε λοιπόν να σώσουμε και τον πλανήτη, όσο είναι ακόμα καιρός…
