Η προώθηση της Τεχνητής Νοημοσύνης επιφυλάσσει μετασχηματιστικές δυνατότητες σε διάφορους τομείς, όπως η υγειονομική περίθαλψη, οι μεταφορές, η εκπαίδευση και το δίκαιο. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής αντιμετωπίζουν περίπλοκες ηθικές, κοινωνικές και νομικές προκλήσεις για να διασφαλίσουν τη δίκαιη, διαφανή και επωφελή χρήση της. Ενώ προσφέρει βελτιωμένη αποτελεσματικότητα, ακρίβεια και σημαντικές δυνατότητες στη λήψη αποφάσεων, αντιμετωπίζεται με επιφυλάξεις που προέρχονται από το σχεδιασμό, τη λειτουργία και τα δεδομένα της εκπαίδευσης, με εν δυνάμει αυτο-παραγόμενες προκαταλήψεις. Κατά συνέπεια, είναι απολύτως αναγκαίο για τα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το Ευρωκοινοβούλιο και όλους τους υπευθύνους χάραξης πολιτικής των κρατών-μελών να έχουν πλήρη κατανόηση των κοινωνικών, οικονομικών και άλλων παραμέτρων της. Το ίδιο ισχύει και για τους πολίτες, οι οποίοι βλέπουν καθημερινά την ΤΝ να κατακλύζει τη ζωή τους.
Η ΕΕ βρέθηκε αντιμέτωπη με ένα ευρύ φάσμα νομικών ανησυχιών. Προκλήσεις που σχετίζονται, επίσης, με την ικανότητα και τη λογοδοσία για σφάλματά της ΤΝ, τη διαφάνεια και την επεξήγηση στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, ζητήματα προστασίας των καταναλωτών, προϊόντα και υπηρεσίες και την έλλειψη σαφών, τυποποιημένων κανονισμών που αφορούν σε αυτήν.
Τα θεσμικά όργανά της ΕΕ έχουν, από καιρό, καταβάλει προσπάθειες για να αντιμετωπίσουν αυτές τις προκλήσεις μέσω του υφιστάμενου νομικού πλαισίου όπως ο Γενικός Κανονισμός Προστασίας Δεδομένων (GDPR), η οδηγία για την Ευθύνη των Προϊόντων και ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. Ωστόσο, αυτά τα πλαίσια είχαν περιορισμούς, κυρίως λόγω της έλλειψης ειδικών κανονισμών για την ΤΝ, όπως και λόγω της πολυπλοκότητάς τους. Η αναγνώριση αυτών των ορίων οδήγησε έτσι την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε πρόταση κανονισμού για την εισαγωγή ενός κοινού ρυθμιστικού και νομικού πλαισίου για την τεχνητή νοημοσύνη, ο οποίος, μόλις πρόσφατα, στις 13/3/2024, ψηφίστηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με αρχή της ισχύος του από τον Μάιο.
Ο Νόμος για την ΤΝ (AI ACT) αποτελεί το πρώτο ολοκληρωμένο νομικό πλαίσιο διεθνώς, το οποίο αντιμετωπίζει τους κινδύνους της και θέτει την Ευρώπη να διαδραματίζει ηγετικό ρόλο σε παγκόσμιο επίπεδο. Στόχος των νέων κανόνων είναι η προώθηση της αξιόπιστης ΤΝ στην Ευρώπη και πέραν αυτής, διασφαλίζοντας ότι τα συστήματα της σέβονται τα θεμελιώδη δικαιώματα, την ασφάλεια και τις δεοντολογικές αρχές και αντιμετωπίζοντας τους κινδύνους πολύ ισχυρών και αποτελεσματικών μοντέλων ΤΝ.
Η νομοθεσία αυτή δίνει κατευθυντήριες σε όσους ασχολούνται με αυτό το κομμάτι, σχετικά με τις σαφείς απαιτήσεις και υποχρεώσεις που πρέπει να τηρούν. Ταυτόχρονα, ο κανονισμός επιδιώκει να μειώσει τις διοικητικές και οικονομικές επιβαρύνσεις για τις επιχειρήσεις, ιδίως τις μικρές και μεσαίες. Αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης δέσμης μέτρων πολιτικής για την υποστήριξη της ανάπτυξης μίας αξιόπιστης τεχνητής νοημοσύνης, η οποία περιλαμβάνει επίσης την «δέσμη μέτρων για την καινοτομία στην ΤΝ» και το «συντονισμένο σχέδιο για την ΤΝ».
Δεσμευτικό πλαίσιο ασφάλειας
Ο νόμος διασφαλίζει ότι οι Ευρωπαίοι μπορούν να εμπιστεύονται αυτό που έχει να προσφέρει η τεχνητή νοημοσύνη. Όπως χαρακτηριστικά δήλωσε ο Ιταλός Ευρωβουλευτής Brando Benifei: «Έχουμε επιτέλους τον πρώτο δεσμευτικό νόμο στον κόσμο για την τεχνητή νοημοσύνη, για τη μείωση των κινδύνων, τη δημιουργία ευκαιριών, την καταπολέμηση των διακρίσεων και τη διαφάνεια. Χάρη στο Κοινοβούλιο, οι απαράδεκτες πρακτικές ΤΝ θα απαγορευτούν στην Ευρώπη και τα δικαιώματα των εργαζομένων και των πολιτών θα προστατευθούν. Γραφείο Τεχνητής Νοημοσύνης θα δημιουργηθεί τώρα για να υποστηρίξει τις εταιρείες ώστε να αρχίσουν να συμμορφώνονται με τους κανόνες πριν αυτοί τεθούν σε ισχύ. Διασφαλίσαμε ότι ο άνθρωπος και οι ευρωπαϊκές αξίες βρίσκονται στο επίκεντρο της ανάπτυξης της ΤΝ».
Αξίζει να σημειωθεί ότι τα περισσότερα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης ενέχουν περιορισμένο κίνδυνο και μπορούν να συμβάλουν στην επίλυση πολλών κοινωνικών προκλήσεων. Συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που δημιουργούν κινδύνους χρειάζεται να αντιμετωπιστούν για να αποφευχθούν ανεπιθύμητα αποτελέσματα.
Για παράδειγμα, συχνά, δεν είναι δυνατό να μάθει κανείς γιατί ένα σύστημα AI έχει λάβει μια απόφαση ή μια πρόβλεψη και έχει κάνει μια συγκεκριμένη ενέργεια. Έτσι, μπορεί να γίνει δύσκολο να εκτιμηθεί εάν κάποιος έχει μειονεκτήσει άδικα, όπως σε μια αίτηση για ένα κοινωφελές σύστημα. Η εμφάνιση του ChatGPT στα τέλη του 2022 ήταν μια νέα σημαντική ανακάλυψη στην ΤΝ. Έδειξε το τεράστιο εύρος των δυνατοτήτων που εμπλέκονται στην προσαρμογή της σε ένα ευρύ φάσμα εργασιών και στη δημιουργία μίας ΤΝ που συμβάλλει για τη δημιουργία σύνθετου περιεχομένου με βάση τις προτροπές που εισάγει ο χρήστης. Μέχρι το 2026, σύμφωνα με την μελέτη “Artificial intelligence, democracy and elections”, το 90% του διαδικτυακού περιεχομένου θα μπορεί να δημιουργείται σύνθετα.
Εγγύηση στην εκλογική διαδικασία
Καθώς η Ευρώπη προετοιμάζεται για τις επερχόμενες εκλογές, ο ρόλος της TN στη διαμόρφωση του πολιτικού λόγου, της συμμετοχής των ψηφοφόρων και των διαδικασιών χάραξης πολιτικής, είναι από τα πιο σημαντικά ζητήματα. Οι τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης φέρνουν «επανάσταση» στον τρόπο διεξαγωγής των εκλογών, από την προσέγγιση των ψηφοφόρων και τις στρατηγικές εκστρατειών μέχρι την ανάλυση δεδομένων και τη λήψη αποφάσεων.
Σύμφωνα με πρόσφατη εργασία του Πανεπιστημίου του Σαουθάμπτον (“Can artificial intelligence be used to undermine elections?”), αξιοποιώντας εργαλεία που υποστηρίζονται από την ΤΝ, τα πολιτικά κόμματα και οι υποψήφιοι μπορούν να κατανοήσουν καλύτερα τις προτιμήσεις των ψηφοφόρων, να προσαρμόσουν τα μηνύματά τους και να βελτιστοποιήσουν τις προσπάθειες της εκστρατείας τους στον μέγιστο βαθμό. Επιπλέον, μπορεί να διαδραματίσουν κρίσιμο ρόλο στην ενίσχυση της διαφάνειας και της ακεραιότητας στην εκλογική διαδικασία. Χρησιμοποιώντας αλγόριθμους τεχνητής νοημοσύνης για τον εντοπισμό της παραπληροφόρησης, τη διασφάλιση της ασφάλειας των δεδομένων και την παρακολούθηση της ακεραιότητας των εκλογών, οι αρχές μπορούν να προστατεύσουν τις δημοκρατικές αρχές των ελεύθερων και δίκαιων εκλογών.
Παράλληλα, οι αναλύσεις δεδομένων που βασίζονται στην ΤΝ μπορούν να παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες για τη συμπεριφορά, τις τάσεις και τα συναισθήματα των ψηφοφόρων, επιτρέποντας στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις και να αντιμετωπίζουν σοβαρά και πιεστικά ζητήματα με πιο αποτελεσματικό τρόπο. Αξιοποιώντας τη δύναμή της, οι Ευρωπαίοι ηγέτες μπορούν να αναπτύξουν πολιτικές βασισμένες σε στοιχεία που ανταποκρίνονται στις ανάγκες και τις ανησυχίες των ευρωπαίων πολιτών, οδηγώντας έτσι και τους ψηφοφόρους σε μία αυξημένη συμμετοχή.
Ωστόσο, καθώς οι τεχνολογίες συνεχίζουν να προχωρούν, οι ανησυχίες σχετικά με το απόρρητο, την προκατάληψη και τη λογοδοσία πρέπει να αντιμετωπιστούν άμεσα. Είναι σημαντικό για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να θεσπίσουν σαφείς κατευθυντήριες γραμμές και κανονισμούς που θα διέπουν την ηθική χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στην εκλογική διαδικασία, διασφαλίζοντας ότι η τεχνητή νοημοσύνη παραμένει ένα εργαλείο ενδυνάμωσης και όχι χειραγώγησης.
Σύμφωνα με άλλη μελέτη υποστηρίζεται η ρύθμιση της ΤΝ για την αντιμετώπιση του ‘dataism’ (ένας όρος που περιγράφει τη νοοτροπία ή τη φιλοσοφία που δημιουργήθηκε από την αναδυόμενη σημασία των big data, αμφισβητώντας την πίστη στην ρύθμιση που βασίζεται σε υποκειμενικά δεδομένα). Οι μελετητές αναγνωρίζουν τους περιορισμούς της τεχνητής νοημοσύνης στη διασφάλιση της δικαιοσύνης και προτείνουν μέτρα όπως αλγοριθμικούς ελέγχους, εκτιμήσεις επιπτώσεων και νομοθετική επιβολή. Αναφορικά με το GDPR, την προστασία προσωπικών δεδομένων και την προκατάληψη της τεχνητής νοημοσύνης, φαίνεται ότι υπάρχει εξάρτηση της ΤΝ σε διαφορετικά σύνολα δεδομένων. Επιπλέον, οι μελετητές υπογραμμίζουν τον επείγοντα χαρακτήρα της εφαρμογής μέτρων για την πρόληψη των διακρίσεων στην ΤΝ. Πρόκειται για εφαρμογές, ευθυγραμμισμένες με τις συζητήσεις εντός της ΕΕ σχετικά με τον νόμο ΤΝ.
Η μοναδική προσέγγιση της ΕΕ δίνει έμφαση στα ηθικά όρια, στην απαγόρευση συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης υψηλού κινδύνου, στην ισότητα και την αποκατάσταση, στις ρυθμιστικές αρχές, στους κατασκευαστές τεχνητής νοημοσύνης και στους χρήστες, με συστάσεις, όπως εξέταση των δυνατοτήτων τεχνολογίας, διασφάλιση επεξηγηματικότητας, διατύπωση επανόρθωσης και υποστηρικτικά εκπαιδευτικά προγράμματα – τονίζοντας, τελικά, την ανάγκη για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στην οποία θα συμμετέχουν όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη ώστε να διασφαλιστεί η θετική επιρροή της τεχνητής νοημοσύνης στους πολίτες.
Οι ανησυχίες των ευρωσκεπτικιστών
Ανησυχίες για τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στην πολιτική υπήρχαν, ήδη, από τα τέλη της δεκαετίας του 2010. Σχετίζονταν με τις δημοκρατίες και την εκλογική διαδικασία και, σήμερα πλέον, με τις ταχύτατες εξελίξεις της ΤΝ, έχουν ενταθεί. Η αναδυόμενη τεχνολογία εγκυμονεί κινδύνους για τις δημοκρατίες, καθώς αποτελεί ένα ισχυρό εργαλείο παραπληροφόρησης που μπορεί πυροδοτήσει λανθασμένες εντυπώσεις, εντάσεις με αποτέλεσμα διχασμούς, συγκρούσεις και βία, και, εντέλει, ουσιαστικά τη νόθευση του εκλογικού αποτελέσματος.
Ο ευρωσκεπτικισμός, ο προερχόμενος εκ των άκρων του πολιτικού φάσματος, αναφέρεται στον προβληματισμό ή την κριτική προς την ΕΕ και τις πολιτικές της. Στο πλαίσιο των προσεχών εκλογών αναμένεται να παίξει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του πολιτικού τοπίου στην περιοχή. Οι ευρωσκεπτικιστές εκφράζουν ανησυχίες σχετικά με τον αντίκτυπο της ΤΝ στην αγορά εργασίας και την οικονομική σταθερότητα εντός της Ευρώπης. Επιπλέον, υπερτονίζουν ότι η μεγάλη αυτοματοποίηση και η υιοθέτηση της ΤΝ θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε απώλεια θέσεων εργασίας και να επιδεινώσουν τις οικονομικές ανισότητες, ιδιαίτερα σε ορισμένες περιοχές ή κλάδους. Συχνά, υποστηρίζουν την «εθνική κυριαρχία» και αντιστέκονται σε κανονισμούς σε επίπεδο ΕΕ για αναδυόμενες τεχνολογίες -παρουσιάζουν τέτοιους κανονισμούς ως παραβιάσεις της εθνικής λήψης αποφάσεων και της αυτονομίας. Την ίδια στιγμή, τονίζουν ότι τα ηθικά ερωτήματα σχετικά με το απόρρητο, την επιτήρηση και την προστασία δεδομένων, που εγείρει η ΤΝ, είναι παραδείγματα υπερβολής από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ ή τις πολυεθνικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται εντός της ΕΕ. Σχετικά με τον παγκόσμιο ανταγωνισμό, θεωρούν τις ρυθμιστικές προσπάθειες της ΕΕ ως δυνητικά παρεμπόδιση της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας στον παγκόσμιο αγώνα ΤΝ. Για αυτό υποστηρίζουν πιο χαλαρούς κανονισμούς που θα επιτρέψουν στις ευρωπαϊκές βιομηχανίες να ανταγωνίζονται πιο αποτελεσματικά με άλλες περιοχές, όπως οι ΗΠΑ και η Κίνα. Αυτού του είδους οι λογικές μπορεί να επηρεάσουν τη συμμετοχή των ψηφοφόρων στις ευρωπαϊκές εκλογές ή τους στρέφουν προς υποστήριξη τέτοιων κομμάτων…
Παρά τους περιγραφόμενους κινδύνους, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμη για τις δημοκρατίες εάν εφαρμοστούν οι κατάλληλες διασφαλίσεις. Σημαντικό, έτσι, να αποτραπούν… «ευρωσκεπτικιστικά κέρδη».
Και τώρα, τι;
Η ΕΕ επιδιώκει να βρει την ισορροπία μεταξύ των οικονομικών οφελών της τεχνητής νοημοσύνης και των κοινωνικών συνεπειών. Παρόλο των όποιων κινδύνων, οι πολύπλευρες χρήσεις και τα οφέλη της είναι πολλά. Εργαλεία που τροφοδοτούνται με ΤΝ, για παράδειγμα, στην υγειονομική περίθαλψη έχουν δείξει ότι είναι πολλά υποσχόμενα για την ανίχνευση οφθαλμικών ασθενειών, τον εντοπισμό κινδύνων για την υγεία και βελτίωση του προσυμπτωματικού ελέγχου του καρκίνου. Η ΤΝ έχει, ακόμη, θετικό αντίκτυπο στα οικονομικά, το λιανικό εμπόριο, τις μεταφορές, τη μεταποίηση, τη κλιματική αλλαγή και τη γεωργία. Οι εφαρμογές ΤΝ μπορούν και να αυτοματοποιήσουν τις διοικητικές εργασίες σε κυβερνητικούς φορείς, βελτιώνοντας την αποτελεσματικότητα των δημόσιων υπηρεσιών. Η ΤΝ μπορεί να διαδραματίσει ρόλο και στην ενίσχυση της ασφάλειας και του απορρήτου των δεδομένων, μέσω των εξελίξεων επί του προκειμένου στον κυβερνοχώρο και τις τεχνολογίες κρυπτογράφησης.
Η ΕΕ επενδύοντας πολλά στην έρευνα και ανάπτυξη της ΤΝ, σκοπεύει να οδηγήσει την οικονομική ανάπτυξη και να προωθήσει την καινοτομία σε διάφορους τομείς. Αυτό μπορεί να φέρει τόνωση της οικονομικής ανάπτυξης και της ανταγωνιστικότητας, νέες θέσεις εργασίας και, τελικά, βελτίωση του βιοτικού επιπέδου για τους ευρωπαίους πολίτες.
Με την εγκαθίδρυση του ρυθμιστικού πλαισίου που προωθεί την καινοτομία, προστατεύει τα ατομικά δικαιώματα και μεγιστοποιεί τα οφέλη της ΤΝ για τους ευρωπαίους πολίτες και τις επιχειρήσεις, οι ευρωβουλευτές μπορούν να προχωρήσουν μπροστά. Με την αντιμετώπιση των κινδύνων που δημιουργούνται από εφαρμογές ΤΝ, μπορούν να δοθούν σημαντικές λύσεις ενώ και η απαγόρευση πρακτικών ΤΝ που ενέχουν κινδύνους, θα συμβάλλει σημαντικά στη ανάπτυξη ενός σοβαρού και αυστηρού νομοθετικού πλαισίου. Η δημιουργία σαφών απαιτήσεων για τα συστήματα ΤΝ σχετικά με εφαρμογές υψηλού κινδύνου, αλλά και ο καθορισμός ειδικών υποχρεώσεων για τους προγραμματιστές και τους παρόχους εφαρμογών θα φέρουν ισορροπία. Δεδομένο είναι ότι θα πρέπει να γίνονται συχνές αξιολογήσεις σχετικά με τη συμμόρφωση του κανονισμού, προτού τεθεί σε λειτουργία ή διατεθεί στην αγορά ένα δεδομένο σύστημα τεχνητής νοημοσύνης. Το ίδιο ισχύει και για τη δημιουργία μιας δομής διακυβέρνησης σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, η οποία θα θέτει καθαρά το πλαίσιο, το οποίο θα πρέπει να είναι απαράβατο.
Οι επικείμενες ευρωπαϊκές εκλογές αποτελούν μια μοναδική ευκαιρία για να αξιοποιηθεί το δυναμικό της τεχνητής νοημοσύνης για την ώθηση θετικών αλλαγών και καινοτομιών στην πολιτική σφαίρα. Αγκαλιάζοντας αυτές τις τεχνολογίες με βασικό γνώμονα τις ηθικές πρακτικές, η Ευρώπη μπορεί να ανοίξει το δρόμο για μια πιο διαφανή και συμμετοχική δημοκρατική διαδικασία που ενδυναμώνει τους πολίτες και ενισχύει τα θεμέλια της δημοκρατίας. Ωστόσο, δεδομένων των προκλήσεων που παρουσιάσαμε, είναι σαφές ότι οι ερευνητές πρέπει να ενώσουν τις δυνάμεις τους για να καταφέρουν να προσφέρουν μία ΤΝ με σαφή όρια και κανόνες, η οποία θα χρησιμοποιείται προς όφελος της κοινωνίας.
Ενδεχομένως, να πρέπει να βρεθούν χρηματοδότες οι οποίοι θα συνεργαστούν με τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής για να παρέχουν το κατάλληλο πλαίσιο χρηματοδότησης και συνεργασίας το οποίο θα επιτρέπει μακροπρόθεσμα διασυνοριακές συνεργασίες.
Ο κοινωνικός και γεωπολιτικός αντίκτυπος μιας τέτοιας κοινής, συντονισμένης προσέγγισης για την αντιμετώπιση των κινδύνων της ΤΝ είναι σημαντικός. Η τεχνητή νοημοσύνη είναι μια ευκαιρία για τη βελτίωση της δημοκρατικής διαδικασίας στη σύγχρονη κοινωνία. Μπορεί να βοηθήσει τους πολίτες να κατανοήσουν καλύτερα την πολιτική και να συμμετάσχουν πιο εύκολα σε δημοκρατικό διάλογο. Ομοίως, οι πολιτικοί μπορούν να έρθουν πιο κοντά στους πολίτες και τελικά να τους εκπροσωπήσουν πιο αποτελεσματικά. Μια τέτοια συνεργασία μεταξύ πολιτών και πολιτικών θα μπορούσε να αλλάξει το πρόσωπο των προεκλογικών εκστρατειών και να βελτιώσει σημαντικά τη διαδικασία χάραξης πολιτικής, καθιστώντας την πιο αποτελεσματική.
Τελικά, η ΤΝ μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμη για τις δημοκρατίες εάν εφαρμοστούν οι κατάλληλες διασφαλίσεις. Η ΕΕ προσαρμόζει επί του παρόντος το νομικό της πλαίσιο για να αντιμετωπίσει τους όποιους κινδύνους ενέχει και να προωθήσει τη χρήση αξιόπιστων, διαφανών και υπεύθυνων συστημάτων. Αυτή η πορεία, όμως, θα καθοριστεί ουσιαστικά από το πώς θα διαμορφωθούν οι δυνάμεις στο νέο Ευρωκοινοβούλιο.
