Στον Ορθό Λόγο θεωρούμε αποστολή μας να καταγράφουμε την πραγματικότητα, να αναζητούμε λύσεις και να συμβάλλουμε στη διαμόρφωση ενός υγιούς δημόσιου διαλόγου. Γι’ αυτό, στο τεύχος αυτό, επιλέγουμε να αναδείξουμε μια πρωτοβουλία που αξίζει να συζητηθεί: τη «Συμμαχία Οργανώσεων Κοινωνίας Πολιτών για τη Δημοκρατία».
Πρόκειται για μια συλλογική προσπάθεια, που γεννήθηκε στην Επέκεινα Χώρα και συγκεντρώνει οργανώσεις από διαφορετικά πεδία δράσης με έναν κοινό σκοπό: την υπεράσπιση και αναζωογόνηση της δημοκρατίας στην Ελλάδα. Η Διακήρυξη που προωθεί καλεί σε μια νέα συμφωνία εμπιστοσύνης μεταξύ πολιτών, θεσμών και πολιτείας, στηρίζοντας το κράτος δικαίου, την ελευθερία λόγου, τη συμμετοχή και τη λογοδοσία.
Επιλέγουμε να την παρουσιάσουμε όχι απλώς ως είδηση, αλλά ως αφορμή να στοχαστούμε για το πού βρίσκεται σήμερα η δημοκρατία μας και τι χρειάζεται για να ανανεωθεί. Το κάνουμε γιατί πιστεύουμε ότι τέτοιες πρωτοβουλίες συνάδουν με την αποστολή μας: την εποικοδομητική δημοσιογραφία, όπως την έχουμε επανειλημμένα περιγράψει μέσα από την αρθρογραφία μας και την οποία υπηρετούμε συστηματικά – συμμετέχοντας ενεργά και προσκαλώντας τους αναγνώστες μας σε έναν διάλογο που μπορεί να ενισχύσει την υγεία της δημοκρατίας μας.
Η συγκυρία – γιατί τώρα
Η δημοκρατία δοκιμάζεται σήμερα με τρόπους λιγότερο θεαματικούς αλλά πιο ύπουλους από ό,τι στο παρελθόν. Δεν απειλείται από τανκς στους δρόμους, αλλά από τη σταδιακή διάβρωση της εμπιστοσύνης:
- Η πόλωση υποκαθιστά τον διάλογο.
- Η παραπληροφόρηση γίνεται ιός που διαδίδεται ταχύτερα από τα γεγονότα.
- Οι θεσμοί συχνά αδυνατούν να δώσουν έγκαιρες και πειστικές απαντήσεις.
Αυτό δημιουργεί ένα κενό. Και σε αυτό το κενό μπορεί να παρέμβει μια «Συμμαχία» της ΚτΠ: για να επισημάνει ότι η δημοκρατία δεν είναι μόνο οι κυβερνήσεις και τα κοινοβούλια· είναι και οι πολίτες που επιμένουν να συμμετέχουν.
Η Συμμαχία – ένας νέος κοινός τόπος
Η Συμμαχία Οργανώσεων Κοινωνίας Πολιτών για τη Δημοκρατία είναι ένα συλλογικό εγχείρημα που συγκεντρώνει φορείς από όλο το φάσμα της κοινωνικής δράσης: ανθρωπιστικές οργανώσεις, περιβαλλοντικά δίκτυα, ομάδες γυναικών, ερευνητικά ινστιτούτα, καλλιτεχνικά σχήματα.
Το κείμενο της Διακήρυξης που καλούνται να υπογράψουν θέτει σαφές πλαίσιο:
- Κράτος δικαίου και θεσμικές εγγυήσεις.
- Ελευθερία λόγου και πολυφωνία.
- Μη βία και ειρηνική επίλυση διαφορών.
- Συμμετοχή των πολιτών και λογοδοσία της πολιτείας.
Δεν πρόκειται για μια απλή δήλωση προθέσεων· οι οργανώσεις δεσμεύονται να παρακολουθούν την εφαρμογή των αρχών αυτών και να παρεμβαίνουν δημόσια όπου χρειάζεται.
Από την καταγγελία στη λύση
Στις σελίδες του Ορθού Λόγου έχουμε επιμείνει ότι ο φαύλος κύκλος της αγανάκτησης δεν οδηγεί πουθενά (βλ. «Οι αιωνίως εξοργισμένοι» – τεύχος Απριλίου 2025). Η Συμμαχία μπορεί να λειτουργήσει ως εργαστήριο λύσεων: να συγκεντρώνει δεδομένα και έρευνες, να τεκμηριώνει προτάσεις πολιτικής, να δημιουργεί διαύλους επικοινωνίας με τα θεσμικά όργανα.
Η εποικοδομητική δημοσιογραφία, εδώ, έχει ρόλο-κλειδί: να καλύπτει όχι μόνο τις κρίσεις αλλά και τις πρωτοβουλίες που τις αντιμετωπίζουν, να αναδεικνύει παραδείγματα που εμπνέουν.
Η κοινωνία πολιτών ως δύναμη ισορροπίας
Σε μια υγιή δημοκρατία, η ΚτΠ λειτουργεί ως τρίτος τομέας – αυτόνομος από το κράτος και την αγορά – που μπορεί να ασκεί πίεση, να ελέγχει, να προτείνει και να γεφυρώνει τα κενά.
Διεθνή παραδείγματα δείχνουν πόσο καθοριστικός μπορεί να είναι ο ρόλος της ΚτΠ σήμερα:
– Στην Ουκρανία, οργανώσεις πολιτών όχι μόνο συνέβαλαν στη δημιουργία συστημάτων διαφάνειας για τις δημόσιες συμβάσεις, αλλά παρακολουθούν σε πραγματικό χρόνο την κατανομή της διεθνούς βοήθειας για την ανοικοδόμηση.
– Στην Ισλανδία, μετά την οικονομική κρίση, οι πολίτες συμμετείχαν σε διαδικτυακή διαβούλευση για τη σύνταξη συνταγματικού κειμένου, πείραμα που συνεχίζει να εμπνέει άλλες χώρες.
– Στις ΗΠΑ, οργανώσεις όπως η Protect Democracy και η Brennan Center for Justice παρακολουθούν τις επιθέσεις στους θεσμούς, καταγράφουν περιστατικά εκφοβισμού εκλογικών λειτουργών και παρεμβαίνουν δικαστικά για την προστασία της εκλογικής διαδικασίας, ακόμη και σε ένα βαθιά πολωμένο περιβάλλον.
– Στην Ε.Ε., πρωτοβουλίες πολιτών όπως η “Green Deal Watch” παρακολουθούν την πρόοδο των κρατών-μελών στις δεσμεύσεις για την πράσινη μετάβαση, πιέζοντας για διαφάνεια και λογοδοσία.
Η Ελλάδα διαθέτει έναν δυναμικό αλλά συχνά κατακερματισμένο χώρο οργανώσεων. Μια τέτοια Συμμαχία μπορεί να λειτουργήσει ως ομπρέλα που ενοποιεί δυνάμεις.
Έχουμε ήδη αναδείξει τον κρίσιμο ρόλο που μπορεί να παίξει η ΚτΠ στο άρθρο μας «Μέσα Ενημέρωσης: Από τον Αριστοτέλη στη Σύγχρονη Χειραγώγηση», όπου τονίζαμε ότι χωρίς ενεργούς πολίτες και συλλογικότητες, η ενημέρωση μένει έρμαιο στον θόρυβο και την προπαγάνδα. Η «Συμμαχία» αυτή μπορεί να προσφέρει σχήμα και συνέχεια σε εκείνο το κάλεσμα για μια οργανωμένη, διαρκή φωνή της κοινωνίας.
Η δημοσιογραφία ως γέφυρα και καταλύτης
Η κρίση εμπιστοσύνης δεν αφορά μόνο την πολιτική· αφορά – όπως επανειλημμένα θίγουμε στην αρθρογραφία μας – και τα μέσα ενημέρωσης. Αν η ΚτΠ είναι ο τρίτος τομέας, ο χώρος όπου οι πολίτες οργανώνονται και διεκδικούν, τα ΜΜΕ μπορούν να είναι ο καθρέφτης και ο πολλαπλασιαστής αυτής της δράσης: να δίνουν ορατότητα στις πρωτοβουλίες της και να τις μετατρέπουν σε κοινό κτήμα μέσα από τον δημόσιο διάλογο. Αυτός είναι και ο ρόλος που επιδιώκουμε να υπηρετούμε στον Ορθό Λόγο: να δίνουμε ορατότητα στις πρωτοβουλίες που έχουν τη δύναμη να ανανεώσουν τη δημοκρατία.
Η νηφάλια, πραγματικά εποικοδομητική, δημοσιογραφία είναι τώρα πιο χρήσιμη από ποτέ και μπορεί να αποτελέσει θεμέλιο μιας υγιούς κοινωνίας και Δημοκρατίας.
Η εποικοδομητική δημοσιογραφία μπορεί να:
- Αποκαθιστά την εμπιστοσύνη μέσα από τεκμηρίωση και διαφάνεια.
- Γεφυρώνει χάσματα παρουσιάζοντας πολλαπλές πλευρές και λύσεις.
- Ενδυναμώνει τους πολίτες με γνώση, ώστε να μπορούν να συμμετέχουν ουσιαστικά.
Ο ρόλος του δημοσιογράφου δεν είναι μόνο να μεταδίδει ειδήσεις· είναι να βοηθά την κοινωνία να νοηματοδοτεί τα γεγονότα και να χαράσσει πορεία.
Από το θεσμικό στο προσωπικό
Η δημοκρατία δεν είναι μόνο θεσμικό ζήτημα· είναι και προσωπικό. Η στάση του κάθε πολίτη – η διάθεση να ενημερωθεί, να συζητήσει, να αμφισβητήσει δημιουργικά – είναι που καθορίζει αν το πολίτευμα θα μείνει ζωντανό.
Η Συμμαχία, μέσα από τη Διακήρυξη, μας καλεί να θυμηθούμε ότι η δημοκρατία δεν είναι παθητική κατάσταση αλλά διαρκής άσκηση συμμετοχής.
Και τώρα τι; – Το μέλλον είναι υπόθεση όλων
Η προθεσμία για την υπογραφή της Διακήρυξης λήγει στο τέλος Σεπτεμβρίου, αλλά η ουσία δεν είναι η ημερομηνία· είναι η επιλογή που καλείται να κάνει η κοινωνία: Θα αφήσει την απαξίωση να γίνει μόνιμο καθεστώς ή θα ξαναχτίσει τη γέφυρα εμπιστοσύνης με τους θεσμούς;
Η δημοκρατία, όπως έγραφε ο Αλεξίς ντε Τοκβίλ, είναι ένα διαρκές πείραμα. Και κάθε γενιά καλείται να αποφασίσει αν θα συνεχίσει να το στηρίζει ή θα το αφήσει να φθαρεί…
