Ζώντας την πιο αιματηρή σύγκρουση Ισραήλ–Χαμάς των τελευταίων δεκαετιών, οι λέξεις «γενοκτονία» και «αντίσταση» έχουν κατακλύσει τον δημόσιο λόγο, συχνά υποκαθιστώντας την ψύχραιμη ανάλυση. Στα πρόσφατα γραπτά του, ο Καθηγητής Herf αμφισβητεί αφηγήσεις που μετατοπίζουν την ευθύνη μακριά από τη Χαμάς, ενώ επικαλούνται τον φορτισμένο όρο της «γενοκτονίας». Το έργο του έχει συμβάλει ουσιαστικά στην κατανόηση του σύγχρονου αντισημιτισμού, του ισλαμιστικού φανατισμού και της πολιτικής χρήσης του όρου «γενοκτονία», επηρεάζοντας τον δημόσιο διάλογο διεθνώς.
Ο Jeffrey Herf είναι ιστορικός και Ομότιμος Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μέριλαντ (ΗΠΑ). Εβραϊκής καταγωγής, με οικογενειακές ρίζες που συνδέονται με τους διωγμούς του Ολοκαυτώματος, έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος του έργου του στη μελέτη του αντισημιτισμού. Κορυφαίος μελετητής της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας, της προπαγάνδας και της πολιτικής μνήμης, έχει ανιχνεύσει τις ιδεολογικές ρίζες του αντισημιτισμού από τη ναζιστική Γερμανία έως σήμερα και έχει αναλύσει σε βάθος τόσο τη ναζιστική όσο και την ισλαμιστική προπαγάνδα. Μεταξύ των βιβλίων του περιλαμβάνονται τα Nazi Propaganda for the Arab World, Undeclared Wars with Israel και Three Faces of Antisemitism: Right, Left and Islamist. Άρθρα και δοκίμιά του έχουν δημοσιευτεί σε διεθνή μέσα όπως η Washington Post, το Quillette και οι Times of Israel. Έχει υπάρξει προσκεκλημένος ομιλητής σε κορυφαία πανεπιστήμια και think tanks στην Ευρώπη, τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ισραήλ, συμβάλλοντας ενεργά στη διεθνή συζήτηση για τη μνήμη του Ολοκαυτώματος, την τρομοκρατία και τη Μέση Ανατολή.Σε αυτή τη συζήτηση, εξερευνούμε τις ιστορικές συνέχειες, τα ηθικά διλήμματα και τις κοινές ευθύνες ακαδημαϊκών, δημοσιογράφων και δημοκρατικών κοινωνιών, ώστε να μην παρασύρονται από τον θόρυβο της σύγκρουσης, αλλά να κατανοούν βαθύτερα τα αίτιά της, αναζητώντας εφικτές λύσεις και φωτίζοντας τα μονοπάτια που οδηγούν σε συμφιλίωση και ειρηνική συνύπαρξη.
Orthos Logos: Καθηγητά Herf, στα πρόσφατα κείμενά σας υποστηρίζετε ότι η επίκληση της «γενοκτονίας» συσκοτίζει την ευθύνη της Χαμάς και ενισχύει μεροληπτικά στερεότυπα με βαθιές ιστορικές ρίζες. Θα μπορούσατε να εξηγήσετε πώς αυτές οι αφηγήσεις αντανακλούν «αρχαίους λίβελους» και ποιες συνέπειες έχουν στη διαμόρφωση της παγκόσμιας κοινής γνώμης;
Jeffrey Herf: Η κατηγορία περί γενοκτονίας έχει δύο πηγές. Πρώτον, μια άρνηση να αναγνωριστεί το προφανές γεγονός ότι η Χαμάς διεξάγει πόλεμο εναντίον του Ισραήλ με τον έναν ή τον άλλον τρόπο από το 1988, ότι φέρει την κύρια ευθύνη για αυτόν τον πόλεμο και για όλη τη δυστυχία που έχει προκαλέσει, και ότι χρησιμοποιεί την κατηγορία της γενοκτονίας ως μέρος της στρατηγικής της για να κερδίσει αυτό το πιο πρόσφατο κεφάλαιο του μακρού θρησκευτικού πολέμου της για να καταστρέψει το κράτος του Ισραήλ δια της ένοπλης βίας. Χρησιμοποιεί κυνικά τα δεινά των αμάχων στη Γάζα – δεινά που θα μπορούσε να τερματίσει αμέσως με την παράδοσή της – για να στρέψει την παγκόσμια κοινή γνώμη εναντίον του Ισραήλ.
Υπάρχουν δύο μακροβιότερες πηγές της κατηγορίας. Για πολλούς αιώνες, ο Χριστιανισμός κατηγορούσε τους Εβραίους για τον θάνατο του Ιησού. Αυτή η κατηγορία εξελίχθηκε, στον σύγχρονο αντισημιτισμό, στη θεωρία συνωμοσίας ότι υπήρχε κάτι σαν «διεθνές εβραϊκό δίκτυο» που έφερε την ευθύνη για πολέμους. Η άποψη πως το Ισραήλ είναι ένα ασυνήθιστα βίαιο, επιθετικό ή ακόμη και γενοκτονικό κράτος μετατρέπει αυτά τα αρχαία θρησκευτικά μίση σε κοσμική γλώσσα. Οι Ναζί κατηγορούσαν τους Εβραίους ότι επιδίωκαν την εξόντωση των Γερμανών, οπότε, κατά ειρωνικό τρόπο, η κατηγορία για γενοκτονία ήταν και τότε ένα στοιχείο των πραγματικών δραστών του Ολοκαυτώματος.
Από τη δεκαετία του 1930, ισλαμιστές ιδεολόγοι ερμήνευσαν τη θρησκεία του Ισλάμ ως θύμα αιώνων επιθετικότητας από τους Εβραίους. Κατά την άποψή τους, η ίδρυση του κράτους του Ισραήλ το 1948 ήταν ένα ακόμη κεφάλαιο της, όπως ισχυρίζονταν, μακροχρόνιας εβραϊκής εχθροπάθειας. Προσφέροντας μια τέτοια ερμηνεία, οι ισλαμιστές όρισαν το Ισλάμ ως μια εγγενώς αντι-εβραϊκή θεολογία και μετέτρεψαν έτσι την καταστροφή του κράτους του Ισραήλ σε μια υποτιθέμενη ισλαμική υποχρέωση. Μετέτρεψαν μια σύγκρουση μεταξύ Αράβων και Εβραίων για σύνορα και εδάφη σε έναν θρησκευτικό πόλεμο. Η κατηγορία των τελευταίων ετών για «γενοκτονία», αντλεί από αυτόν τον συνδυασμό της κληρονομιάς του ναζισμού και του ισλαμιστικού θρησκευτικού φανατισμού.
Όσον αφορά τα συγκεκριμένα νομικά ζητήματα, οι ακαδημαϊκοί και οι δημοσιογράφοι μπορούν να διαβάσουν τα επιχειρήματα του Ισραήλ στη Χάγη, όπως παρουσιάστηκαν το 2023 στην Εναρκτήρια Δήλωση του Νομικού Συμβούλου του Υπουργείου Εξωτερικών, Δρ. Tal Becker, στις διαδικασίες του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης. Μια πιο λεπτομερής έκθεση, μετά από δύο χρόνια πολέμου, προσφέρεται από μελετητές που συνδέονται με το Κέντρο Begin–Sadat στο Πανεπιστήμιο Bar-Ilan στο Τελ Αβίβ.
Ο.Λ.: Έχετε μελετήσει τη συνέχεια μεταξύ ναζιστικού και ισλαμιστικού αντισημιτισμού. Πώς βλέπετε την ιδεολογική γραμμή που συνδέει το ναζιστικό μίσος κατά των Εβραίων με τα σημερινά ισλαμιστικά κινήματα να εκδηλώνεται στα καταστατικά και τις στρατηγικές της Χαμάς;
J.H.: Η γενεαλογική συνέχεια είναι αρκετά άμεση. Στη δεκαετία του 1930 και του 1940, η ναζιστική προπαγάνδα στην Αραβική γλώσσα συγχώνευσε τις κλασικές Ευρωπαϊκές αντισημιτικές θεωρίες συνωμοσίας με ένα θρησκευτικο-πολιτικό κάλεσμα σε διαρκή εχθρότητα, αναδιατυπώνοντας τους Εβραίους, τον Σιωνισμό, ως πολιτισμικό εχθρό του Ισλάμ. Οι Ναζί παρουσιάζονταν ως φίλοι των Αράβων σε έναν κοινό πόλεμο εναντίον της Βρετανίας, των Ηνωμένων Πολιτειών, της Σοβιετικής Ένωσης και των Εβραίων. Μάλιστα, η ναζιστική προπαγάνδα έφτασε στο σημείο να κατηγορήσει τους Σιωνιστές ότι ήταν υπεύθυνοι για την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου — κατηγορία που επανεμφανίζεται στο Καταστατικό της Χαμάς του 1988. Έχω γράψει εκτενώς για αυτά τα θέματα στο βιβλίο μου Nazi Propaganda for the Arab World (Yale University Press, 2009) και στη συλλογή δοκιμίων μου Three Faces of Antisemitism: Right, Left and Islamist (Routledge, 2024).
Ο Χίτλερ φιλοξενεί τον Μεγάλο Μουφτή της Ιερουσαλήμ Χατζ Αμίν αλ-Χουσεΐνι το 1941 στη Γερμανία. (Συλλογή Heinrich Hoffmann/Wikipedia)
Στο Καταστατικό του 1988 της Χαμάς αποτυπώνεται σαφώς ότι ο πόλεμος για την καταστροφή του κράτους του Ισραήλ είναι πόλεμος εναντίον των Εβραίων, για τον οποίο δεν υπάρχει καμία δυνατότητα συμβιβασμού ή διπλωματίας. Ακόμη και στο «Έγγραφο Γενικών Αρχών και Πολιτικών» του 2017, η στρατηγική γραμμή παραμένει: άρνηση αναγνώρισης του Ισραήλ και στόχος «πλήρους απελευθέρωσης… από τον ποταμό μέχρι τη θάλασσα», παράλληλα με τη συνεχιζόμενη επικύρωση της «αντίστασης». Το λεξιλόγιο έχει εκσυγχρονιστεί, αλλά η βασική πολιτική θεολογία και ο τελικός στόχος παραμένουν συνεπείς με τις παλαιότερες ιδεολογικές πηγές. Γι’ αυτό περιέγραψα την 7η Οκτωβρίου όχι ως ρήξη αλλά ως εφαρμογή μιας μακροχρόνιας ιδεολογίας μαζικών δολοφονιών. Τα καταστατικά κείμενα και η πρακτική της Χαμάς μεταφράζουν μια σύνθεση ναζιστικού και ισλαμιστικού αντισημιτισμού του 20ού αιώνα σε σύγχρονη στρατηγική – οργανωτικά, δογματικά και επιχειρησιακά.
Ο.Λ.: Αμφισβητείτε, λοιπόν, τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζεται η απάντηση του Ισραήλ στη Γάζα ως γενοκτονία, επισημαίνοντας τόσο νομικές όσο και ιστορικές ανακρίβειες. Πώς θα πρέπει οι ακαδημαϊκοί να ισορροπούν μεταξύ της φορτισμένης συναισθηματικά ρητορικής και των αυστηρών ορισμών, ιδιαίτερα εν μέσω μιας συνεχιζόμενης σύγκρουσης;
J.H.: Είναι κρίσιμο να θυμόμαστε ότι η Χαμάς διεξάγει πόλεμο εναντίον του Ισραήλ. Οι Εβραίοι δεν διεξήγαγαν πόλεμο εναντίον της ναζιστικής Γερμανίας. Οι Καμποτζιανοί δεν πολέμησαν εναντίον της κυβέρνησης των Ερυθρών Χμερ. Όπως επισημαίνουν οι Benny Morris και Dror Ze’evi στο βιβλίο τους “The Thirty Year Genocide: Turkey’s Destruction of Its Christian Minorities, 1894-2024” (Harvard U. Press, 2019), οι Αρμένιοι και οι Έλληνες δεν διεξήγαγαν πόλεμο εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Χαμάς κήρυξε πόλεμο εναντίον του Ισραήλ, το 1988, και έκτοτε βρίσκεται σε πόλεμο εναντίον του. Πάρα πολλοί «μελετητές της γενοκτονίας» αποτυγχάνουν να κατανοήσουν είτε την ιστορία του πολέμου γενικά είτε τη φύση αυτού του πολέμου ειδικά – με αποτέλεσμα να απαλλάσσουν τη Χαμάς από την ευθύνη για τον θάνατο και τα δεινά του πληθυσμού της Γάζας (βλ. το άρθρο μου “The Genocide Accusation and Hamas’ Disappearing Responsibility” στην Times of Israel).
Ο όρος «γενοκτονία» έχει έναν πολύ ακριβή νομικό ορισμό, όπως καθορίζεται από τη Διεθνή Σύμβαση για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας του 1948. Αναφέρεται σε πράξεις που διαπράττονται με την πρόθεση να καταστραφεί, εν όλω ή εν μέρει, μια εθνική, εθνοτική, φυλετική ή θρησκευτική ομάδα. Η Χαμάς κήρυξε πόλεμο κατά του Ισραήλ το 1988 και δεν σταμάτησε ποτέ. Στις 7 Οκτωβρίου, το Ισραήλ δήλωσε ότι βρισκόταν σε πόλεμο με τη Χαμάς — όχι με «τους Παλαιστίνιους» ή τον λαό της Γάζας, αλλά με τη Χαμάς. Η κατηγορία περί γενοκτονίας αποσιωπά την πράξη και την ευθύνη της Χαμάς και δημιουργεί την ψευδή εντύπωση ότι υπάρχει μόνο ένας δρων στη Γάζα, δηλαδή το κράτος του Ισραήλ. (Για περισσότερα, βλ. την Έκθεση του Κέντρου Begin–Sadat, Debunking the Genocide Allegations: A Reexamination of the Israel–Hamas War, 2023–2025, που ανέφερα προηγουμένως.)
Η νομική ομάδα του Ισραήλ έχει υποβάλει εκτενή τεκμηρίωση στο Διεθνές Δικαστήριο, αποδεικνύοντας ότι οι επιχειρήσεις του στοχεύουν τους μαχητές και τις υποδομές της Χαμάς, όχι τον παλαιστινιακό πληθυσμό ως τέτοιον, και ότι το Ισραήλ έχει λάβει άνευ προηγουμένου μέτρα για να προειδοποιήσει τους αμάχους και να διευκολύνει την ανθρωπιστική βοήθεια — μέτρα που δεν συνάδουν με πρόθεση γενοκτονίας (δείτε πάλι την Εναρκτήρια Δήλωση του Δρ. Tal Becker στο Διεθνές Δικαστήριο). Αντιθέτως, τα στοιχεία είναι συντριπτικά ότι στις 7 Οκτωβρίου η Χαμάς επιδόθηκε σε μια διακοπείσα γενοκτονία που περιλάμβανε την εκ προθέσεως δολοφονία αμάχων. Ο ιστορικός Norman Goda κι εγώ έχουμε αναπτύξει αυτά τα επιχειρήματα στο άρθρο μας στην Washington Post, “Why it’s wrong to call Israel’s war in Gaza a ‘genocide’”.
Είμαι επίσης ένας από τους 500 ακαδημαϊκούς που υπέγραψαν μια λεπτομερή κριτική απάντηση σε μια δήλωση των αποκαλουμένων «μελετητών γενοκτονιών». Ο Norman Goda έχει γράψει μια εξαιρετική μελέτη με τίτλο The Genocide Libel: How the World Has Charged Israel with Genocide, διαθέσιμη από το Center for the Study of Contemporary Antisemitism του Πανεπιστημίου της Ιντιάνα.
Ο.Λ.: Δεδομένης της έντονης ακαδημαϊκής διαφωνίας γύρω από τους ορισμούς της γενοκτονίας (π.χ. μεταξύ εκείνων που υποστηρίζουν τη μοναδικότητα και εκείνων που προτείνουν συγκριτικά πλαίσια), πού τοποθετείστε εσείς; Πώς θα πρέπει αυτή η διχογνωμία να επηρεάζει τον ακαδημαϊκό και τον δημόσιο διάλογο για τη Γάζα;
J.H.: Ο επιμέρους κλάδος της μελέτης των γενοκτονιών επικεντρώνεται σε επεισόδια όπου ισχυροί δρώντες επιτίθενται στους ανυπεράσπιστους και στους αθώους. Δεν είναι εννοιολογικά εξοπλισμένος ούτε εκπαιδευμένος για να κατανοεί τον πόλεμο, δηλαδή τη βίαιη σύγκρουση μεταξύ κρατών ή ομάδων, που όλοι διαθέτουν την ικανότητα να ασκούν βία για να επιτύχουν τους στόχους τους. Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους οι «μελετητές των γενοκτονιών» παρέμειναν σιωπηλοί όσον αφορά τις γενοκτονικές διαστάσεις της επίθεσης της Χαμάς της 7ης Οκτωβρίου, και έτσι αδυνατούν να συλλάβουν τη στρατηγική και τις προθέσεις της Χαμάς καθώς διεξάγει αυτόν τον πόλεμο. (Βλ. επίσης το άρθρο μου “An Interrupted Genocide”).
O.Λ: Στο χάος των κατηγοριών και των αντεγκλήσεων, ποιες θεωρείτε ότι είναι οι «σταθερές» – ιστορικές, νομικές ή ηθικές – που δεν επιδέχονται αμφισβήτηση και οφείλουν να αποτελούν το θεμέλιο της κατανόησής μας για αυτή τη σύγκρουση;
J.H.: Δεν υπάρχει τίποτα «χαοτικό» σχετικά με τις κατηγορίες περί γενοκτονίας. Αποτελούν μέρος της στρατηγικής της Χαμάς να κερδίσει αυτόν τον πόλεμο, αν όχι στο πεδίο της μάχης, τότε στο πεδίο της παγκόσμιας κοινής γνώμης. Η σταθερά που πρέπει να έχουμε κατά νου είναι ότι το κράτος του Ισραήλ βρίσκεται σε έναν υπαρξιακό πόλεμο για την επιβίωσή του και ότι η ήττα της Χαμάς (και, ελπίζω, όλων των αντιπροσώπων του Ιράν) αποτελεί προϋπόθεση για μια διαρκή ειρήνη στη Μέση Ανατολή. Τέτοια ειρήνη είναι δυνατή μόνο όταν οι υπερασπιστές του ισλαμιστικού θρησκευτικού φανατισμού και του μίσους κατά των Εβραίων ηττηθούν. Είμαι βέβαιος ότι αυτή είναι η επιθυμία της συντριπτικής πλειονότητας των Ισραηλινών, και ελπίζω, τελικά, και των κατοίκων της Δυτικής Όχθης και της Γάζας.
Χωρίς τη στρατιωτική ήττα της Χαμάς και χωρίς ένα σχέδιο για μια μεταβατική κυβερνητική δομή στη Γάζα που να διαθέτει την ένοπλη ισχύ για να αποτρέψει την επιστροφή της Χαμάς, δεν θα υπάρξει ειρηνική λύση. Αν πρόκειται κάποτε να υπάρξει ένα παλαιστινιακό κράτος στο μέλλον, αυτό δεν μπορεί να περιλαμβάνει τη Χαμάς και πρέπει να ακολουθήσει μια περίοδος αποριζοσπαστικοποίησης. Υπό αυτή την έννοια, η μακρά ειρήνη στην Ευρώπη μετά την ήττα του ναζισμού προσφέρει πολλά διδάγματα για το πώς η νίκη, ακολουθούμενη από αποναζιστικοποίηση, δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την ειρήνη μεταξύ της Γερμανίας και της υπόλοιπης Ευρώπης. Αλλά, χωρίς τη στρατιωτική νίκη, τα θαυμαστά επιτεύγματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν θα ήταν δυνατά. Τα διδάγματα αυτών των εμπειριών ισχύουν εξίσου για κάθε συζήτηση σχετικά με την «επόμενη μέρα» στη Γάζα.
Ο.Λ.: Υπάρχουν επίσης ακαδημαϊκές συνέπειες από την αποσιώπηση του ισλαμιστικού αντισημιτισμού, και κάποιοι μελετητές μπορεί να αποφεύγουν αυτά τα θέματα λόγω κινδύνων για την καριέρα τους. Μπορείτε να μας πείτε περισσότερα για τις πολιτισμικές και θεσμικές πιέσεις που ασκούνται;
J.H.: Είναι δύσκολο για νέους ακαδημαϊκούς που αναζητούν εργασία να εκφράσουν τα συναισθήματα και τις θέσεις που εγώ έχω εκφράσει γραπτώς. Υπάρχει σημαντική πίεση σε τμήματα της ακαδημαϊκής κοινότητας να συμμορφώνονται με τις επικρατούσες ιδεολογικές αφηγήσεις, και όσοι τις αμφισβητούν – ιδίως μιλώντας για τον ισλαμιστικό αντισημιτισμό ή υπερασπιζόμενοι το δικαίωμα ύπαρξης του Ισραήλ – διατρέχουν τον κίνδυνο επαγγελματικής απομόνωσης.
Οι ισλαμιστές επινόησαν τον όρο «Ισλαμοφοβία» δεκαετίες πριν. Όπως εξήγησε πολύ εύστοχα ο Γάλλος δοκιμιογράφος Pascal Bruckner στο βιβλίο του “An Imaginary Racism”, η έννοια συγχέει εσφαλμένα την κριτική μιας ιδεολογίας, του «ισλαμισμού», με την προκατάληψη απέναντι στη θρησκεία του Ισλάμ. Έχει αποδειχθεί αποτελεσματική στην εκτόξευση κατηγοριών περί «ρατσισμού» εναντίον εκείνων που επικεντρώνονται, στην πραγματικότητα, στις συγκεκριμένες ιδέες των ισλαμιστών.
O.Λ: Η απόρριψη των ισχυρισμών περί γενοκτονίας δεν αναιρεί τις προσδοκίες των Παλαιστινίων για αυτοδιάθεση. Ποια μοντέλα ή μηχανισμούς θεωρείτε βιώσιμα για μια Γάζα μετά τη Χαμάς, που θα μπορούσαν να αποτρέψουν τη βία και να οικοδομήσουν σταθερότητα; Μπορείτε να φανταστείτε ένα πλαίσιο στο οποίο μια ισχυρή διεθνής κοινότητα επιβάλλει τόσο τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους όσο και απόλυτες εγγυήσεις για την ασφάλεια του Ισραήλ έναντι της τρομοκρατίας;
J.H.: Επαναλαμβάνω ό,τι είπα παραπάνω. Η ήττα της Χαμάς και η απομάκρυνσή της από την εξουσία στη Γάζα αποτελεί ουσιώδη προϋπόθεση για ένα καλύτερο μέλλον. Όσον αφορά τη Γάζα μετά τη Χαμάς, μπορείτε να δείτε την πρόταση που περιγράφεται στην Έκθεση του Κέντρου Begin–Sadat, “From a Murderous Ideology to a Moderate Society: Transforming and Rebuilding Gaza after Hamas”. Η βασική ιδέα είναι ότι η πρόκληση είναι τόσο στρατιωτική όσο και ιδεολογική.
Πρώτον, το Ισραήλ πρέπει να κερδίσει αυτόν τον πόλεμο. Δεν μπορεί να αποδεχθεί λήξη του πολέμου με τη Χαμάς στην εξουσία.
Δεύτερον, μια μακροπρόθεσμη προσπάθεια να ξεπεραστεί η πλύση εγκεφάλου στην οποία έχει υποβάλει τον πληθυσμό της Γάζας η Χαμάς από το 1988, και ιδίως από τότε που κατέλαβε την εξουσία το 2007, θα απαιτήσει σημαντικό χρόνο. Ό,τι κι αν συμβεί μετά το τέλος αυτού του πολέμου, μια καλύτερη Γάζα θα απαιτήσει αρκετά χρόνια.
Οι προτάσεις για παλαιστινιακό κράτος τώρα δεν απαντούν ποτέ στο πώς θα εμποδιστεί η Χαμάς από το να επιστρέψει στην εξουσία. Ποιος, εκτός από το Ισραήλ, θα διακινδυνεύσει τις ζωές των στρατιωτών του για να χρησιμοποιήσει βία, αν χρειαστεί, προκειμένου να αποτρέψει την αναβίωση της Χαμάς; Ποιος, εκτός από το Ισραήλ – σίγουρα όχι η Βρετανία, η Γαλλία, ο Καναδάς, η Αυστραλία, ούτε η Σαουδική Αραβία ή η Αίγυπτος, πιθανότατα ούτε οι Ηνωμένες Πολιτείες – θα στείλει τους νέους του να ρισκάρουν τις ζωές τους για να αποτρέψουν μια αναβίωση της Χαμάς;
O.Λ: Εντέλει, ανατρέχοντας πίσω στις δεκαετίες του έργου σας, ποια μαθήματα θεωρείτε ότι χρειάζεται να κρατήσουν οι επόμενες γενιές – τόσο οι μελετητές όσο και οι πολίτες – ώστε να μπορούν να αντιμετωπίζουν αφηγήματα μίσους χωρίς να χάνουν από τα μάτια τους τη δικαιοσύνη και την αλήθεια;
J.H.: Ο όρος «αφηγήματα μίσους» είναι μια γενίκευση που αποφεύγει το πραγματικό πρόβλημα σε αυτή την περίπτωση. Αντιμετωπίζουμε μια παγκόσμια εξάπλωση ενός πολύ συγκεκριμένου μίσους, που στοχεύει τον Ιουδαϊσμό, τους Εβραίους και το Ισραήλ. Ένα μάθημα που οι ιστορικοί γνωρίζουν καλά είναι ότι υπάρχει η τάση να καταφεύγουμε σε γενικεύσεις και κλισέ για το «μίσος» αντί να εστιάζουμε σε συγκεκριμένα στοιχεία και ονόματα. Η ιδέα της «ιστορικής ιδιαιτερότητας» (historical specificity) είναι γνώριμη στους ιστορικούς. Σε αυτή την περίπτωση, απαιτείται απόλυτη προσήλωση στην ανάλυση των αιτιών αυτού του πολέμου, όπως αυτές βρίσκονται στην ιδεολογία και την πολιτική της Χαμάς και στο ισλαμιστικό μίσος κατά των Εβραίων που βρίσκεται στον πυρήνα της. Η φυγή προς τις γενικεύσεις πρέπει να απορρίπτεται.
Από ένα σύνολο οκτώ ή εννέα δισεκατομμυρίων ανθρώπων στον πλανήτη, μόνο δεκαεπτά περίπου εκατομμύρια είναι Εβραίοι. Έτσι, ένα ακόμη μάθημα που όλοι οι άξιοι μελετητές γνωρίζουν πολύ καλά είναι η ανάγκη να έχει κανείς το θάρρος να μιλήσει ανοιχτά, ακόμη κι όταν ανήκει σε μια τόσο πολύ μικρή – αλλά πολύ διάσημη – μειονότητα. Όλα τα κράτη που θέλουν να υπερασπιστούν τους πολίτες τους από γενοκτονικές επιθέσεις τρομοκρατικών οργανώσεων πρέπει να εύχονται τη νίκη του Ισραήλ επί του κακού που αντιπροσωπεύει η Χαμάς. Η ήττα της στρατηγικής της, που περιλαμβάνει την εκτόξευση της κατηγορίας περί γενοκτονίας ενώ πολεμά προστατευμένη στα υπόγεια οχυρά της, είναι σημαντική για την ευημερία των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο.
Η Χαμάς, από την αρχή της, υπήρξε μια οργάνωση χτισμένη πάνω στον φανατισμό, στην αδικία και τα ψέματα. Για τέσσερις δεκαετίες, υποτιμήθηκε και δεν αντιμετώπισε ποτέ το πλήρες βάρος της ηθικής καταδίκης του κόσμου. Κανείς από τους επικριτές του Ισραήλ δεν έχει προτείνει έναν ρεαλιστικό δρόμο προς τη δικαιοσύνη, την αλήθεια και την ειρήνη, πέρα από τη στρατιωτική ήττα της Χαμάς και μια μεταβατική κατοχή που θα αποτρέψει την επιστροφή της στην εξουσία. Ένα πολύ μεγάλο μέρος του κόσμου έχει ξεχάσει ότι η δικαιοσύνη και η αλήθεια είναι, κάποιες φορές, δυνατές μόνο ως αποτέλεσμα μιας νίκης στον πόλεμο…
Και τώρα τι;
J.H.: Ως ιστορικός, αναρωτιέμαι γιατί ξέσπασε αυτός ο φρικτός πόλεμος, με όλους τους θανάτους και τα δεινά που προκάλεσε. Πώς θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί; Μια παγκόσμια χορεία μας είπε ότι συνέβη επειδή το Ισραήλ ιδρύθηκε στην αμαρτία και συνέχισε στην αδικία… Ωστόσο, αυτοί οι διαδεδομένοι ισχυρισμοί είναι ψευδείς. Η σύγκρουση του Ισραήλ με τους Παλαιστινίους θα μπορούσε να είχε τερματιστεί με ειρηνικό συμβιβασμό ήδη από το 1947 και σε πολλές άλλες περιπτώσεις έκτοτε. Η παλαιστινιακή ηγεσία απαντούσε «όχι» ξανά και ξανά. Κάθε φορά που φαινόταν ότι πλησίαζε να πει «ναι» στον συμβιβασμό και την ειρήνη, η Χαμάς εμφανιζόταν για να τινάξει κυριολεκτικά τα πάντα στον αέρα και να συνεχίσει τον πόλεμο εναντίον του Ισραήλ. Δυστυχώς, η Χαμάς κατόρθωσε να παραμείνει στην εξουσία και δεν υπήρξε καμία παγκόσμια εκστρατεία καταγγελίας εναντίον της, καμία προσπάθεια από τον ΟΗΕ να την απομακρύνει. Αντίθετα, ήταν το Ισραήλ που βρισκόταν στο στόχαστρο της διεθνούς κατακραυγής. Ο σημερινός πόλεμος είναι το τίμημα αυτής της αδράνειας της διεθνούς κοινότητας.
Το μάθημα που χρειάζεται να αντλήσουμε είναι πως μια ειρήνη, βασισμένη στον συμβιβασμό και τη μετριοπάθεια, μπορεί να υπάρξει μόνο όταν η Χαμάς – μαζί με τον ισλαμιστικό φανατισμό και το μίσος κατά των Εβραίων που αποτελούν τον πυρήνα της – πάψει να έχει οποιονδήποτε ρόλο στη Γάζα…
