Οι ευρωεκλογές της 9ης Ιουνίου ανέδειξαν για ακόμη μία φορά την αδυναμία του πολιτικού προσωπικού της χώρας να προχωρήσει σε έναν ουσιαστικό πολιτικό διάλογο για τα σύγχρονα διακυβεύματα που απασχολούν τόσο την Ευρώπη σαν ήπειρο όσο και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι συζητήσεις που διεξήχθησαν προεκλογικά στα πολιτικά τηλεοπτικά τραπέζια πόρρω απείχαν από εκείνες που είχε ανάγκη το εγχώριο και παγκόσμιο πολιτικό σκηνικό, εμμένοντας σε ανούσιες αψιμαχίες και μικρόνοες προσωπικές επιθέσεις (πόθεν έσχες πολιτικών αρχηγών, ποιο από τα εγχώρια κόμματα θα πάρει την πρωτιά, τι σηματοδοτεί η μείωση ή η αύξηση του ποσοστού για τον ηγέτη της παράταξης κ.ο.κ.), που τίποτε δεν εισέφεραν, μήτε και πρόκειται να εισφέρουν στο μέλλον, στα ουσιαστικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Ευρωπαίοι πολίτες. Σε αυτή την κατεύθυνση, ιδιαιτέρως αρνητικό ρόλο διαδραμάτισαν και τα ΜΜΕ, καθώς θεωρώντας -εσφαλμένα ως αποδεικνύεται από το ποσοστό της αποχής και όχι μόνο- πως θέτοντας μια ατζέντα συζήτησης που θα περιστρέφεται γύρω από ανούσιες κοκορομαχίες και τοξικό λόγο, θα κατακτήσουν την πολυπόθητη ακροαματικότητα, τηλεθέαση κ.ο.κ.
Αξίες και συμπεριφορές
Στην Ελλάδα η νοοτροπία της πόλωσης μοιάζει να κρατά από την σύσταση του ελληνικού κράτους μέχρι και σήμερα με τις στιγμές πολιτικής συνεργασίας να είναι τόσο λίγες που καθίστανται αξιομνημόνευτες. Πρόκειται δε, για στιγμές συνεργασίας όπου το πολιτικό προσωπικό της χώρας προχώρησε σε αυτές όχι οικειοθελώς, δρώντας θετικά και εποικοδομητικά στα πλαίσια μιας ευρύτερης συνεργασίας και διαβούλευσης, μα γιατί αναγκάστηκε από τις συνθήκες να το πράξει. Υπ’ αυτήν την έννοια, θα μπορούσαμε να πούμε πως ο πολιτικός πολιτισμός συσχετίζεται άμεσα και με την κουλτούρα έκαστου έθνους (για παράδειγμα οι βορειοευρωπαίοι διαθέτουν πολύ πιο εδραιωμένη και εμπεδωμένη την κουλτούρα της συνεργασίας από ότι οι νοτιοευρωπαίοι). Τι εννοούμε όμως, θεωρητικά και πρακτικά, με τον όρο πολιτικός πολιτισμός;
Ο πολιτικός πολιτισμός εγκολπώνει τις στάσεις, τις αξίες και τις συμπεριφορές των πολιτών και των πολιτικών τους απέναντι στην πολιτική διαδικασία και τα πολιτικά θεσμικά όργανα. Παράλληλα, διαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο οι πολίτες αντιλαμβάνονται και αλληλεπιδρούν με την πολιτική εξουσία, καθώς και τις προσδοκίες τους από αυτήν.
Και μιλώντας για πολιτικό πολιτισμό δεν εννοούμε, φυσικά, την υποκρισία ενός «επικοινωνιακού πολιτικού πολιτισμού». Ο πραγματικός πολιτικός πολιτισμός έχει αγάπη για τον συνάνθρωπο, προστασία της ζωής του, προστασία της ποιότητας της ζωής του, σεβασμό της ύπαρξης και των δικαιωμάτων του, δεν έχει κραυγές και βία.
Η έννοια του πολιτικού πολιτισμού αναλύεται μέσα από τρεις βασικές διαστάσεις:
-τη γνωστική, που αφορά τις γνώσεις και τις πληροφορίες που έχουν οι πολίτες για το πολιτικό σύστημα (κατανόηση πολιτικών θεσμών, διαδικασιών λήψης αποφάσεων και των συνακόλουθων δικαιωμάτων και υποχρεώσεων),
– τη συναισθηματική, που αφορά τα συναισθήματα των πολιτών προς το πολιτικό σύστημα (εμπιστοσύνη, αφοσίωση ή απογοήτευση) και επηρεάζει την προθυμία των πολιτών να συμμετάσχουν στην πολιτική διαδικασία και, τέλος,
– την αξιολογική, που αφορά τις αξίες και τις πεποιθήσεις των πολιτών σχετικά με το πώς πρέπει να λειτουργεί το πολιτικό σύστημα, περιλαμβάνοντας ιδεώδη όπως η δημοκρατία, η ελευθερία, η δικαιοσύνη και η ισότητα.
Πέρα όμως από τις διαστάσεις του πολιτικού πολιτισμού, υφίσταται και μια πληθώρα παραγόντων που τον διαμορφώνουν, οι οποίοι περιλαμβάνουν την ιστορία, την εκπαίδευση, τα μέσα ενημέρωσης, την οικογένεια, και τις πολιτικές εμπειρίες.
Τούτου λεχθέντος, σπουδαίο ρόλο στην διάρθρωση της αναλυόμενης έννοιας, διαδραματίζει το ιστορικό πλαίσιο, η ιστορία, δηλαδή, ενός έθνους και οι σημαντικές πολιτικές του στιγμές (επαναστάσεις, πόλεμοι, μεταρρυθμίσεις), που διαμορφώνουν τον πολιτικό πολιτισμό του. Για παράδειγμα, η δημοκρατική παράδοση της Αρχαίας Ελλάδας έχει επηρεάσει τις σύγχρονες δημοκρατικές αξίες.
Η εκπαίδευση παίζει, επίσης, σπουδαίο ρόλο καθώς το εκπαιδευτικό σύστημα μπορεί να καλλιεργήσει -ή όχι- την κουλτούρα του πολιτικού πολιτισμού. Μέσω της κατάλληλης εκπαίδευσης, οι πολίτες δύνανται να αποκτήσουν γνώσεις για την πολιτική και να αναπτύξουν κριτική σκέψη που θα τους βοηθήσει να συμμετέχουν ενεργά στην πολιτική ζωή.
Ο ρόλος των ΜΜΕ
Διόλου αμελητέα δεν είναι και η συμβολή των μέσων ενημέρωσης, τα οποία έχουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του πολιτικού πολιτισμού, παρέχοντας πληροφορίες, ενημερώνοντας και διαμορφώνοντας έτσι τις απόψεις των πολιτών. Η ποιότητα της ενημέρωσης μπορεί να ενισχύσει ή να υπονομεύσει την εμπιστοσύνη των πολιτών στο πολιτικό σύστημα. Για παράδειγμα, μία προεκλογική περίοδος με την συνακόλουθη επιδερμική και ανούσια κάλυψή της από τα κυρίαρχα ΜΜΕ, σαν αυτή των περασμένων ευρωεκλογών, κάθε άλλο παρά προωθεί τον εποικοδομητικό διάλογο μέσω του οποίου δύναται να προκύψουν ουσιαστικές λύσεις σε υπαρκτά προβλήματα.
Και όπως επανειλημμένως τονίζουμε στον Ορθό Λόγο -και επιμένουμε σε αυτό- ένας επωφελής για όλους εποικοδομητικός διάλογος για τα διάφορα σενάρια, τις ευκαιρίες και τους κινδύνους που απειλούν την κοινωνία μας έχει επείγουσα και υψίστη σημασία αυτή τη στιγμή. Είναι κρίσιμος ανά πάσα στιγμή για μια ακμάζουσα δημοκρατία, αλλά και ιδιαίτερα καθοριστικός σε περιόδους κρίσης. Και έχουμε αρθρογραφήσει ερευνώντας και παρουσιάζοντας σημαντικά παραδείγματα καλών πρακτικών, από την Βόρεια Ευρώπη ιδιαιτέρως, ακόμα και για το πώς μπορεί μέσα από μια τηλεοπτική εκπομπή να προαχθεί ο γόνιμος και εποικοδομητικός διάλογος.
Αξιοσημείωτος είναι και ο ρόλος που διαδραματίζουν η οικογένεια και το κοινωνικό περιβάλλον, ως οι πρώτες πηγές πολιτικής κοινωνικοποίησης, καθώς μέσα από τις οικογενειακές συζητήσεις και τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, οι πολίτες υιοθετούν αρχικές πολιτικές αξίες και στάσεις.
Τέλος, επιδραστικό παράγοντα στην διαμόρφωση του πολιτικού πολιτισμού αποτελούν και οι άμεσες εμπειρίες των πολιτών αναφορικά με το πολιτικό σύστημα, όπως η συμμετοχή στις εκλογές, σε πολιτικές οργανώσεις, κινήματα, δράσεις κ.ο.κ, καθώς οι εμπειρίες αυτές μπορούν να ενισχύσουν την αίσθηση του πολιτικού αποτελέσματος και της εμπιστοσύνης στην πολιτική διαδικασία.
Ο συγκερασμός των αντιθέτων
Γιατί, όμως, η κουλτούρα του πολιτικού πολιτισμού μοιάζει αναγκαία ακόμα και στους λαούς που δεν την έχουν «στο αίμα» τους;
Οι συγκρούσεις και τα αντικρουόμενα συμφέροντα δεν θα πάψουν ποτέ να αποτελούν συστατικό στοιχείο της ανθρώπινης φύσης, πράγμα που φανερώνεται πλήρως και στις τόσες διαφορετικές θεωρίες του κοινωνικού συμβολαίου. Ακριβώς, εκεί έγκειται και η αξία της έννοιας -μα και της πρακτικής εφαρμογής- του πολιτικού πολιτισμού, στον συγκερασμό των αντιθέτων, στην εύρεση ενός κοινού τόπου, όπου η μεγαλύτερη μερίδα των πολιτών -εάν όχι όλη- θα μπορεί να βρει λύσεις στα φλέγοντα ζητήματα και προβλήματα που ανακύπτουν.
Έτσι, η κουλτούρα του πολιτικού πολιτισμού προϋποθέτει και συνεπάγεται εκείνη του πολιτικού διαλόγου και της διαβούλευσης, που αποτελούν θεμελιώδη στοιχεία της δημοκρατίας και της πολιτικής ζωής. Μέσω του εποικοδομητικού διαλόγου, οι πολίτες και οι πολιτικοί φορείς δύνανται να εκφράζουν τις απόψεις τους, να ανταλλάσσουν ιδέες, και να αναζητούν κοινές λύσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζει η κοινωνία. Η αξία του πολιτικού διαλόγου έγκειται στην προώθηση της συμμετοχής, της συναίνεσης και της διαφάνειας στην πολιτική διαδικασία.
Δίπλα στην αξία του ποιοτικού πολιτικού διαλόγου, φύεται και ο έτερος πυλώνας του πολιτικού πολιτισμού, εκείνος της πολιτικής συνεργασίας. Η κουλτούρα της πολιτικής συνεργασίας αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο για τη λειτουργία των δημοκρατικών πολιτευμάτων και την διατήρηση της πολιτικής σταθερότητας, καθώς αντί να εστιάζει στον ανταγωνισμό και τη σύγκρουση, προωθεί την συναίνεση, την διαβούλευση και την συλλογική λήψη των αποφάσεων. Η συνεργασία αυτή δεν περιορίζεται μόνο στους πολιτικούς ηγέτες και τα κόμματα, αλλά περιλαμβάνει και τη συμμετοχή των πολιτών, των κοινωνικών φορέων και των επιχειρήσεων, έχοντας ως σημείο αναφοράς την ικανότητα και την προθυμία τους να συνεργάζονται για την επίτευξη κοινών στόχων και την επίλυση των κοινών προβλημάτων. Αυτή η συνεργασία μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορους τρόπους, όπως οι διακομματικές συμφωνίες, οι κοινωνικοί διάλογοι, οι δημόσιες διαβουλεύσεις και οι κοινές πρωτοβουλίες. Η κουλτούρα της πολιτικής συνεργασίας βασίζεται σε αξίες όπως η εμπιστοσύνη, ο σεβασμός, η αλληλοκατανόηση και η αμοιβαία υποχώρηση· αξίες, δηλαδή, που αποτελούν τους θεμέλιους λίθους του πολιτικού πολιτισμού.
Πλεονεκτήματα
Ένας πολιτικός πολιτισμός που χαρακτηρίζεται από εμπιστοσύνη και σεβασμό στους θεσμούς συμβάλλει στην πολιτική σταθερότητα. Όταν το κοινωνικό κεφάλαιο αυξάνεται, όταν, δηλαδή, οι πολίτες εμπιστεύονται το πολιτικό σύστημα, είναι πιο πιθανόν να συμμορφώνονται με τους νόμους και να υποστηρίζουν τις πολιτικές αποφάσεις, ακόμη και όταν διαφωνούν με αυτές. Σε αυτό το πλαίσιο η λειτουργία της δημοκρατίας καθίσταται ποιοτικότερη και πιο εύρυθμη.
Ένας δημοκρατικός πολιτικός πολιτισμός προωθεί την συμμετοχή των πολιτών στην πολιτική διαδικασία, την προστασία των δικαιωμάτων και των ελευθεριών και την λογοδοσία των πολιτικών ηγετών. Αντιθέτως, ένας πολιτικός πολιτισμός που χαρακτηρίζεται από απάθεια, εξτρεμισμό ή ανελευθερία υπονομεύει την δημοκρατία. Τέλος, η κουλτούρα του πολιτικού πολιτισμού συμβάλλει στην κοινωνική συνοχή, προωθώντας την αίσθηση της κοινότητας και της αλληλεγγύης. Οι κοινές πολιτικές αξίες και στόχοι μπορούν να γεφυρώσουν τις κοινωνικές διαφορές και να ενισχύσουν την αίσθηση του ανήκειν και του συναποφασίζειν.
Σε τούτο το σημείο αξίζει να σημειωθεί πως, η έννοια και κυρίως η πρακτική του πολιτικού πολιτισμού δεν επηρεάζει μονάχα την εγχώρια πολιτική ζωή μα έχει σημαντικές επιπτώσεις και στις διεθνείς σχέσεις. Οι αξίες και οι στάσεις των πολιτών προς άλλα έθνη, καθώς και προς τις διεθνείς οργανώσεις και τους διακρατικούς θεσμούς επηρεάζουν την εξωτερική πολιτική μιας χώρας. Επί παραδείγματι, ένας πολιτικός πολιτισμός που δίνει έμφαση στην ειρήνη και τη διεθνή συνεργασία μπορεί να οδηγήσει σε πολιτικές που προωθούν την ειρηνική επίλυση των διεθνών διαφορών και τη συμμετοχή σε διεθνείς οργανισμούς και υπερεθνικές δομές. Αντιθέτως, ένας πιο επιθετικός, επεκτατικός και λιγότερο φιλειρηνικός πολιτισμός, υπονομεύει τις συνεργασίες μεταξύ των κρατών και μπορεί να καταστεί ακόμα και επικίνδυνος.
Χίμαιρα ή Δυνητική Πραγματικότητα;
Imagine all the people
Livin’ life in peace
You may say I’m a dreamer
But I’m not the only one
I hope someday you’ll join us
And the world will be as one”
John Lennon, Imagine
Και το ερώτημα που ανακύπτει είναι εύλογο: μπορεί μία χώρα, ένας λαός -όπως ο ελληνικός- που από τα σπάργανα της υπάρξεώς του δεν διαθέτει την κουλτούρα της συνεργασίας και τον πολιτικό πολιτισμό της διαβούλευσης και της εύρεσης κοινού τόπου, να την καλλιεργήσει στην συνέχεια;
Λαμβάνοντας ως κοινή παραδοχή πως, στις αντιπροσωπευτικές δυτικές δημοκρατίες, οι πολιτικοί ηγέτες είναι καθρέφτες των πολιτών που τους εκλέγουν, μπορούμε δρώντας ως ενεργοί πολίτες να ελπίσουμε αναλόγως, πως μέσω της εκπαίδευσης, της καλλιέργειας και της εποικοδομητικής ενημέρωσης – δημοσιογραφίας, η διάρθρωση ενός πολιτικού πολιτισμού που στρέφεται στις αξίες της διαβούλευσης, της συνεργασίας και του ουσιαστικού διαλόγου, δεν αποτελεί χίμαιρα μα δυνητική πραγματικότητα. Προσπαθώντας, έτσι, ο καθένας και η καθεμία τόσο ατομικά όσο και συλλογικά, να απεκδυθούμε (απορρίπτοντας για παράδειγμα τις βάσεις στις οποίες τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης επιλέγουν να θέσουν την συζήτηση), τις τοξικές αντιπαραθέσεις -όπως κατ’ εξοχήν λαμβάνουν χώρα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εν είδει προσβλητικών σχολίων και υβρεολογίου, θα έχουμε την δυνατότητα να επαναπροσδιορίσουμε την ποιότητα του διαλόγου και του πολιτικού πολιτισμού που θέλουμε να έχουμε.
Πράγματι, συμφέροντα αντιτιθέμενα δεν θα πάψουν να υφίστανται ποτέ, καθώς φύονται παράλληλα, όχι μόνο με τον άνθρωπο, αλλά και με την κοινωνία του. Γι’ αυτό υπάρχουν, άλλωστε, και διαφορετικοί κομματικοί σχηματισμοί, ούτως ώστε να συναρθρώνουν και να εκφράζουν αυτά τα συμφέροντα που υπάρχουν στην βάση της κοινωνίας. Από τις διαφορές, όμως, μπορεί να γεννηθεί και η πιο όμορφη αρμονία μας λέει ο προσωκρατικός φιλόσοφος, Ηράκλειτος και δεν έχουμε παρά να τον ακούσουμε, καθώς όσο υπάρχουν -και θα υπάρχουν- διαφορές, άλλο τόσο θα υπάρχουν και κοινοί τόποι όπου αυτές οι διαφορές θα μπορούν να συγκλίνουν.
