Η έννοια της συνοχής αποτελεί θεμελιώδες κομμάτι της ευρωπαϊκής ενότητας που ενσωματώνει τη δέσμευση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) προς τη δημιουργία ενός δίκαιου και συμπεριληπτικού ευρωπαϊκού χώρου τόσο οικονομικά, όσο κοινωνικά και εδαφικά. Πρόκειται για μια πολιτική δημοσίων επενδύσεων, κύριος στόχος της οποίας είναι η μείωση των διαφορών μεταξύ των εδαφών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έτσι ώστε οι κάτοικοι να έχουν πρόσβαση στις ίδιες ευκαιρίες, ανεξάρτητα από το πού ζουν.
Η μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και χρονολογείται από τη Συνθήκη της Ρώμης του 1957, η οποία έθετε ως στόχο «τη μείωση των διαφορών μεταξύ των επιπέδων ανάπτυξης των διαφόρων περιοχών και της καθυστέρησης των πλέον μειονεκτικών περιοχών». Κατά συνέπεια, η πολιτική συνοχής δεν αποτελεί μόνο την πιο ορατή έκφραση της αλληλεγγύης της ΕΕ, αλλά και κεντρικό πυλώνα του αναπτυξιακού της μοντέλου. Επενδύοντας στις υποδομές, την καινοτομία, την εκπαίδευση, το περιβάλλον και άλλους βασικούς τομείς, η πολιτική συνοχής βοηθά άμεσα τις λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες και έμμεσα όλες τις άλλες να καρπωθούν τα οφέλη της ευρωπαϊκής οικονομικής ολοκλήρωσης.
Μέχρι την εισαγωγή του όρου «συνοχή», το 1986, μέσω της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης (ΕΕΠ), η Πολιτική Συνοχής εκφραζόταν ως Περιφερειακή Πολιτική. Η στενή σχέση μεταξύ των δύο όρων επιβεβαιώθηκε τόσο στην ΕΕΠ 
όσο και στην ισχύουσα Συνθήκη της Λισαβόνας [Για την Ιστορική εξέλιξη της περιφερειακής πολιτικής βλέπε: Ιστορία της πολιτικής.]
Ο όρος «συνοχή» καθώς και οι τρεις διαστάσεις του -οικονομική, κοινωνική, εδαφική- δεν εξειδικεύονται ούτε νοηματοδοτούνται περαιτέρω σε κάποιο άλλο επίσημο κείμενο της ΕΕ, αλλά εμφανίζονται ως όροι αλληλο-συμπληρωματικοί ως προς έναν ευρύτερο στόχο αρμονικής ανάπτυξης του ευρωπαϊκού συνόλου. Συγκεκριμένα, δίνεται έμφαση στην αναπτυξιακή σύγκλιση και συνεπώς στην οικονομική συνοχή, ενώ η έννοια της εδαφικής συνοχής νοείται ότι υπογραμμίζει τη συνεργασία μεταξύ των περιφερειών αλλά και το συντονισμό των σχετικών πολιτικών.
Η Πολιτική Συνοχής είναι η μεγαλύτερη, στο είδος της, πολιτική στον κόσμο και επί πολλά έτη τώρα καταλαμβάνει, με μικρές αυξομειώσεις, περί το ένα τρίτο του προϋπολογισμού της ΕΕ. Καλύπτει όλες τις ευρωπαϊκές περιφέρειες, αν και οι περιφέρειες σε ολόκληρη την ΕΕ εμπίπτουν σε διαφορετικές κατηγορίες (τους λεγόμενους στόχους), ανάλογα κυρίως με την οικονομική τους κατάσταση/ανάπτυξη. Σχεδιάζεται ανά επταετία και κινητοποιεί εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ. Αποκλειστικό κριτήριο για την κατανομή των χρηματικών πόρων της Πολιτικής Συνοχής -έως σήμερα τουλάχιστον- το ΑΕΠ κατά κεφαλήν, σε σχέση με τον μέσο όρο της ΕΕ. Υλοποιείται μέσω ειδικών ταμείων, τα οποία παρέχουν χρηματοδότηση για έργα που συμβάλλουν στους στόχους της πολιτικής, όπως τα:
– Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο+ (ΕΚΤ+), για τη στήριξη της απασχόλησης και τη δημιουργία μιας δίκαιης και κοινωνικά ολοκληρωμένης κοινωνίας στις χώρες της ΕΕ. Το ΕΚΤ είχε δημιουργηθεί από την ιδρυτική Συνθήκη της Ρώμης το 1957 και μετεξελίχθηκε για την περίοδο 2021-2027 στο ΕΚΤ+, συγχωνευόμενο με το υφιστάμενο ΕΚΤ, με το Ταμείο για την Ευρωπαϊκή Βοήθεια προς τους Απόρους (FEAD) και το Πρόγραμμα για την Απασχόληση και την Κοινωνική Καινοτομία (EaSI).
– Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), για επενδύσεις στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη όλων των περιφερειών και πόλεων της ΕΕ. (Δημιουργήθηκε το 1975.)
– Ταμείο Συνοχής (ΤΣ), για επενδύσεις στο περιβάλλον και τις μεταφορές στις λιγότερο ευημερούσες χώρες της ΕΕ. (Δημιουργήθηκε το 1994.)
– Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης (ΤΔΜ), το πιο πρόσφατο, δημιουργήθηκε μόλις τον Ιούνιο του 2021, για τη στήριξη των περιφερειών που πλήττονται περισσότερο από τη μετάβαση προς την κλιματική ουδετερότητα.
Να προσθέσουμε εδώ και το Ταμείο Ανάκαμψης,γνωστό και ως Next Generation EU (NGEU). Ένα χρηματοδοτικό εργαλείο της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δημιουργήθηκε τον Ιούλιο του 2020 για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης που προκλήθηκε από την πανδημία COVID-19. Το Ταμείο στηρίζει την ανάκαμψη των οικονομιών των κρατών-μελών της ΕΕ και έχει σαν στόχο να ενισχύσει την ανθεκτικότητα των οικονομιών και να προωθήσει τον ψηφιακό και πράσινο μετασχηματισμό. Οι θεματικοί πυλώνες του είναι: η πράσινη μετάβαση, ο ψηφιακός μετασχηματισμός, η έξυπνη, βιώσιμη και συμπεριληπτική ανάπτυξη, η κοινωνική και γεωγραφική συνοχή, η υγεία και οικονομική, κοινωνική και θεσμική ανθεκτικότητα και οι πολιτικές για τους νέους. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συμφώνησε για τη σύσταση του ταμείου ανάκαμψης με ένα προϋπολογισμός ύψους περίπου 800 δισεκατομμυρίων ευρώ. Η κατανομή των πόρων γίνεται σε επίπεδο χώρας, εξακολουθεί να βασίζεται στο επίπεδο του κατά κεφαλήν ΑΕΠ (σε σύγκριση με τον αντίστοιχο ευρωπαϊκό μέσο όρο), αλλά, η ρύθμιση για τη λειτουργία του Ταμείου είναι πρωτοποριακή. Θεωρείται ως πειραματισμός από μέρους της ΕΕ καθώς δύναται να εξελιχθεί σε μία καθιερωμένη πρακτική στον βαθμό που η απορρόφηση των πόρων του αφενός συμβεί με ομαλό τρόπο και αφετέρου επιφέρει πολλαπλασιαστικά οφέλη στους αποδέκτες τους.
Για την νέα πολιτική συνοχής της περιόδου 2021-2027, η Επιτροπή έχει προτείνει τον εκσυγχρονισμό της και πέντε κύριους στόχους κατεύθυνσης των επενδύσεων:
- Μια πιο Έξυπνη Ευρώπη, μέσω της καινοτομίας, της ψηφιοποίησης, του οικονομικού μετασχηματισμού και της στήριξης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων.
- Μια Ευρώπη πιο πράσινη, χωρίς άνθρακα, εφαρμόζοντας τη συμφωνία του Παρισιού και επενδύοντας στην ενεργειακή μετάβαση, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.
- Μια πιο Συνδεδεμένη Ευρώπη, με στρατηγικά δίκτυα μεταφορών και ψηφιακά δίκτυα.
- Μια πιο Κοινωνική Ευρώπη, υλοποιώντας τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων και υποστηρίζοντας την ποιοτική απασχόληση, την εκπαίδευση, τις δεξιότητες, την κοινωνική ένταξη και την ισότιμη πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη.
- Μια Ευρώπη πιο κοντά στους πολίτες υποστηρίζοντας τις αναπτυξιακές στρατηγικές με τοπικό προσανατολισμό και τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη σε ολόκληρη την ΕΕ.
Ο επταετής προϋπολογισμός (2021-2027) της ΕΕ μαζί με το ταμείο ανάκαμψης ανέρχεται συνολικά στο 1824,3 δις ευρώ.
Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι ισότιμο με το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης όταν πρόκειται να προετοιμάσει νέα νομοθεσία σχετικά με τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία. Ο κανονισμός για το ΕΤΠΑ και το Ταμείο Συνοχής για την περίοδο 2021-2027 αποτέλεσε αντικείμενο της συνήθους νομοθετικής διαδικασίας, σύμφωνα με την οποία το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει πλήρη δικαιώματα να προτείνει τροποποιήσεις. Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για την πολιτική συνοχής της ΕΕ για την περίοδο 2021-2027, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατάφερε να αυξήσει το επίπεδο συγχρηματοδότησης των έργων και να βελτιώσει την ευελιξία στην εφαρμογή των κανόνων. Επιπλέον, ενίσχυσε τη στήριξη του ΕΤΠΑ για τις πόλεις και τις ολοκληρωμένες αστικές πολιτικές.
Αποτελεσματικότητα και οφέλη
Η προώθηση της ανάπτυξης, η μείωση των ανισοτήτων και η αύξηση της συνοχής ολόκληρης της ΕΕ είναι ένα πλάνο που κοστίζει αρκετά. Για την περίοδο από το 2000 έως το 2027 η ΕΕ διέθεσε πάνω από 1,2 τρις ευρώ. Αυτό το έκανε μέσω τεσσάρων επταετών κύκλων προγραμματισμού. Ο τελευταίος που βρίσκεται σε εξέλιξη (2021-2027) και η έναρξή του επιβραδύνθηκε σημαντικά από την πανδημία. Εξετάζοντας τα δεδομένα που σχετίζονται με την αύξηση του ΑΕΠ τα πρώτα είκοσι χρόνια αυτού του αιώνα, προκύπτει πώς η Ευρώπη χωρίστηκε στα δύο λόγω της διττής συμπεριφοράς των εδαφών της.
Σε γεωγραφικό επίπεδο, υπάρχουν δύο πολύ διαφορετικές τάσεις. Η πρώτη αφορά τις λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες (με επίπεδο ΑΕΠ χαμηλότερο από το 75% του μέσου όρου της ΕΕ) της Ανατολικής Ευρώπης, οι οποίες από το 2001 άρχισαν να καλύπτουν τη διαφορά με την υπόλοιπη ΕΕ, σημειώνοντας σημαντική μείωση του χάσματος του ΑΕΠ. Οι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξής τους τροφοδοτήθηκαν από έναν διαρθρωτικό μετασχηματισμό, ιδίως από τη μετατόπιση της απασχόλησης από τη γεωργία σε τομείς υψηλότερης προστιθέμενης αξίας. Από την άλλη πλευρά, αρκετές περιφέρειες μεσαίου εισοδήματος (με επίπεδο ΑΕΠ μεταξύ 75% και 100% του μέσου όρου της ΕΕ) και λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες, ιδίως στη νότια ΕΕ, έχουν καταγράψει οικονομική στασιμότητα ή συρρίκνωση και αυτό καταδεικνύει ότι έχουν μπει σε μια «παγίδα ανάπτυξης». Πολλοί από αυτούς επλήγησαν από την οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση το 2008, ύστερα από την πανδημία και, από τότε, αγωνίζονται να ανακάμψουν.
Ταξινόμηση των περιφερειών από το 2021 έως το 2027
Γενικά, σε όλη την ΕΕ, οι αγροτικές περιοχές, οι περιοχές που πλήττονται από τη βιομηχανική μετάβαση και οι περιοχές με σοβαρά και μόνιμα φυσικά ή δημογραφικά μειονεκτήματα παρακολουθούνται με μεγαλύτερη προσοχή. Στην 9η Έκθεση για την συνοχή -που δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 2024- αναφέρεται ότι η σύγκλιση προχωράει αλλά εξακολουθούν να παραμένουν ορισμένες προκλήσεις. Σε αυτές περιλαμβάνονται οι διαφορές σε επίπεδο κάτω του εθνικού μεταξύ μεγάλων μητροπολιτικών περιοχών και άλλων περιφερειών, καθώς και οι περιφέρειες που εγκλωβίζονται σε «παγίδες ανάπτυξης» και υστερούν. Οι δημογραφικές αλλαγές επηρεάζουν περαιτέρω αυτές τις προκλήσεις, καθώς πολλές περιφέρειες αντιμετωπίζουν φθίνοντα πληθυσμό σε ηλικία εργασίας, μετανάστευση του νεότερου πληθυσμού και δυσκολίες στη διατήρηση ταλέντων. Οι εξελίξεις αυτές καταδεικνύουν τη σημασία που έχει η στήριξη της περιφερειακής συνοχής και των επενδύσεων σε θέσεις εργασίας και ευκαιρίες για τις μελλοντικές γενιές της Ευρώπης. Επισημαίνει δε, την ανάγκη προβληματισμού σχετικά με τον τρόπο βελτίωσης του σχεδιασμού της πολιτικής για την καλύτερη επίτευξη των στόχων της Συνθήκης.
Τα κονδύλια και η Ελλάδα
Ειδικά για την χώρα μας, να σημειωθεί ότι είναι ιστορικά από τις πιο ωφελημένες αυτής της πολιτικής. Μέσω της αξιοποίησης των κοινοτικών πόρων, έχουν χρηματοδοτηθεί ζωτικές υποδομές, επενδυτικά σχέδια και κοινωνικές δράσεις, συμβάλλοντας στη σύγκλιση με τις πιο ανεπτυγμένες ευρωπαϊκές περιοχές τις προηγούμενες δεκαετίες. Ωστόσο, αν και οι ελληνικές περιφέρειες είναι ανάμεσα σε εκείνες που έχουν λάβει σημαντικούς χρηματοδοτικούς πόρους, ποικίλοι παράγοντες τόσο συγκυριακής όσο και θεσμικής φύσης έχουν εμποδίσει τη μακρόχρονη αυτή διαδικασία από το να αποδώσει τα επιθυμητά αποτελέσματα, δηλαδή ικανοποιητικούς ρυθμούς ανάπτυξης των ελληνικών περιφερειών. Το εύρος των παρεμβάσεων της πολιτικής συνοχής στη χώρα είναι εντυπωσιακό σε χρηματικούς όρους, ωστόσο οι επιπτώσεις της δεν είναι πάντοτε σαφείς και μετρήσιμες.
Τα τελευταία τρία χρόνια, η Ελλάδα διατηρεί μια σταθερή θέση στις κορυφαίες θέσεις της ευρωπαϊκής κατάταξης όσον αφορά την απορρόφηση των κοινοτικών πόρων.
Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται ευρωπαϊκές χώρες με τα ποσοστά απορρόφησης των κονδυλίων της πολιτικής συνοχής, συμπεριλαμβανομένου του React-EU (στοιχεία Αυγούστου 2023).
Στην περίπτωση της Ελλάδας -η οποία για την περίοδο 2021-2027 η Ελλάδα θα λάβει από την Ε.Ε. 56,4 δισ. Ευρώ– τα νέα τομεακά και περιφερειακά προγράμματα εγκρίθηκαν γρήγορα και ενεργοποιήθηκαν με την έκδοση των πρώτων προσκλήσεων. Στο τέλος του 2022, η χώρα μας ολοκλήρωσε το πρώτο αίτημα πληρωμής για το ΕΣΠΑ 2021-2027. Τα νέα προγράμματα ενσωματώνουν τις εθνικές προτεραιότητες και τις ευρωπαϊκές κατευθύνσεις, προωθώντας τη βιώσιμη ανταγωνιστικότητα. Η μεγιστοποίηση του αναπτυξιακού αντικτύπου των κοινοτικών πόρων δεν εξαρτάται μόνο από τις προσπάθειες και τις επιλογές των εθνικών κρατών. Το πλαίσιο εφαρμογής της Πολιτικής Συνοχής έχει καθοριστικό ρόλο. Σε αυτό το πλαίσιο, η Ελλάδα διακρίθηκε για τις πρωτοβουλίες που οδήγησαν στο προσωρινό πλαίσιο ευελιξίας των Ευρωπαϊκών Κανονισμών για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης που προκλήθηκε από την πανδημία.
Στη συζήτηση για το μέλλον της Πολιτικής Συνοχής μετά το 2027, η Ελλάδα προσπαθεί να διεκδικήσει μεγαλύτερη ευελιξία στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή των προγραμμάτων, καθώς και νέα εργαλεία και πολιτικές για την αντιμετώπιση των ιδιαίτερων συνθηκών που έχουν οι περιφέρειες, όπως η δημογραφική γήρανση και η απομόνωση των ορεινών και νησιωτικών περιοχών.
Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ανέφερε πρόσφατα ότι «η ΕΕ πρέπει να ξοδεύει περισσότερα, καλύτερα και ευρωπαϊκά. Ένα καλό παράδειγμα αυτού είναι το πρόγραμμα NextGenerationEU, το οποίο έδωσε χρήματα σε χώρες για να τις βοηθήσει να ανακάμψουν από τον Covid-19. Οι χώρες, όμως, μπορούν να πάρουν τα χρήματα μόνο εάν υποσχεθούν να αλλάξουν την οικονομία τους. Η Ιταλία, η Ελλάδα και η Πορτογαλία τα πάνε περίφημα εξαιτίας αυτού του προγράμματος. Έτσι, πρέπει όλες οι χώρες να πάρουν αυτό το παράδειγμα. Είμαι ανοιχτή σε αυτή τη συζήτηση γιατί πιστεύω ότι ο αντίκτυπος της επένδυσής μας ήταν ισχυρός. Σήμερα, ξεκινάμε μια νέα φάση επένδυσης χρημάτων για να βοηθήσουμε την Ελλάδα να είναι δυνατή και να συνεργαστεί μαζί μας. Θα χρησιμοποιήσουμε το ΕΣΠΑ 2021-2027 και το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας για να διασφαλίσουμε ότι η Ελλάδα θα παραμείνει σημαντική στον κόσμο. Οι περιορισμοί των δαπανών και οι περισσότερες οικονομικές προϋποθέσεις είναι οι απαιτήσεις που έχουν εύπορες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της της Γερμανίας, καθώς και των Κάτω Χωρών και της Σκανδιναβίας».
Και τώρα, τι;
Η ευρωπαϊκή πολιτική συνοχής έχει αποτελέσει βασικό πυλώνα για την ανάπτυξη και την ευημερία των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μειώνοντας τις ανισότητες και προωθώντας την ισόρροπη ανάπτυξη.
Η συνοχή είναι η συγκολλητική ουσία που κρατά την Ευρώπη ενωμένη! Η σύγκλιση σταδιακά προχωρά αλλά προκλήσεις εξακολουθούν να παραμένουν. Οι περιφερειακές ανισότητες δεν είναι εύκολο να εξαλειφθούν παρόλο τις προσπάθειες δεκαετιών εκ μέρους της ΕΕ.
Οι τάσεις δείχνουν ότι ο ευρωσκεπτικισμός αυξάνεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση λόγω της δυσφορίας και της δυσαρέσκειας των πολιτών, με ευθεία και σφοδρή αμφισβήτηση της έννοιας της ευρωπαϊκής ταυτότητας. Η ορθή πολιτική συνοχής θα μπορούσε να είναι το αντίδοτο σε αυτήν την ανησυχητική τάση, καθώς καταδεικνύει πώς η Ένωση συμβάλλει καθημερινά στη βελτίωση των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών των πολιτών της. Το πόσο αποτελεσματικό είναι το αντίδοτο μένει να αποδειχθεί, αλλά το ενδιαφέρον βρίσκεται στη σύνδεση μεταξύ του ευρωσκεπτικισμού και των συνθηκών διαβίωσης σε ορισμένες περιοχές της ΕΕ. Αυτό είναι που χρειάζεται την μεγαλύτερη προσοχή. Σε όρους περιφερειακής πολιτικής, η απροθυμία επίδειξης (κοινοτικής) αλληλεγγύης συμπυκνώνεται, αφενός, στην αναντιστοιχία ανάμεσα στους διαθέσιμους πόρους και στις υφιστάμενες ανάγκες -αποτέλεσμα του συμβιβασμού ανάμεσα στις καθαρά δότριες και στις καθαρά λήπτριες χώρες- και, αφετέρου, στην επανάκαμψη παλαιότερα εκπεφρασμένων πεποιθήσεων περί επανεθνικοποίησής της…
Όπως πολλοί αναλυτές επισημαίνουν, οι περιοχές που εμφανίζουν την πιο έντονη και βαθύτερη παγίδα της ανάπτυξης, όπως την εξηγήσαμε παραπάνω, είναι αυτές που αναμένεται και το μεγαλύτερο ποσοστό ψήφου στους εκπροσώπους του ευρωσκεπτικισμού ή ευρωαρνητισμού. Μεγαλύτερα ποσά επενδύσεων στην πολιτική συνοχής συνδέονται με λιγότερη υποστήριξη προς τα κόμματα που αντιτίθενται στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, τονίζουν χαρακτηριστικά. Αυτό, φυσικά, δεν υπονοεί ότι οι εδαφικές εφαρμογές της πολιτικής συνοχής της ΕΕ είναι το μόνο στοιχείο που επηρεάζει την ευρωσκεπτικιστική ψήφο. Οι παράγοντες είναι, προφανώς, πολλοί και ακόμη πιο σημαντικοί, αλλά η παρουσία και η χρήση αυτών των κονδυλίων αναμφισβήτητα συμβάλλει. Η σχέση μεταξύ των επενδύσεων της ΕΕ στην περιφερειακή ανάπτυξη και της μείωσης της ευρωσκεπτικιστικής ψήφου εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το είδος των επενδύσεων που πραγματοποιούνται στις διάφορες περιοχές της ΕΕ και από την αποτελεσματικότητά τους, τονίζουν πάλι οι ειδικοί.
«Για να δημιουργήσουμε συνοχή πρέπει να ξεκινήσουμε από τόπους και ανθρώπους», προτείνει ο Fabrizio Barca, Ιταλός ανώτερος δημόσιος υπάλληλος και πολιτικός, ο οποίος διετέλεσε κρατικός υπουργός για την εδαφική συνοχή στην κυβέρνηση Μόντι από το 2011 έως το 2013 και, σήμερα, ηγείται του Φόρουμ για τις Ανισότητες και τη Διαφορετικότητα (ForumDD) -μια συμμαχία μεταξύ ερευνητών και οργανώσεων ενεργών πολίτων όπως το ‘Lelio and Lisli Basso Foundation’, η ‘ActionAid’ και η ‘Caritas Italiana’, που δημιουργήθηκε για να «σχεδιάσει δημόσιες πολιτικές και συλλογικές δράσεις που μειώνουν τις ανισότητες, αυξάνουν την κοινωνική δικαιοσύνη και προωθούν την πλήρη ανάπτυξη κάθε ανθρώπου».
Οι αξιωματούχοι των γενικών διευθύνσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καθώς και τα πολιτικά στελέχη και οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων της ΕΕ οφείλουν να ακούν τι έχουν να πουν οι τόποι και οι άνθρωποι με τις γνώσεις και τις προσδοκίες τους. Είναι, θα λέγαμε, ο ορθός τρόπος αναζήτησης μιας αναθεωρημένης -βελτιωμένης όλο και περισσότερο- Πολιτικής Συνοχής που αποτελεί το σημερινό ζητούμενο του ευρωπαϊκού οικοδομήματος.
Η σύσταση του Ταμείου Ανάκαμψης -η «Επόμενη Γενιά Ευρωπαϊκής Ένωσης» (Next Generation EU)- μπορεί να συμβάλει στην αναζήτηση και, τελικά, στη διαμόρφωση, μιας αναθεωρημένης Πολιτικής Συνοχής. Αποτελώντας έμμεση, πλην σαφή, ομολογία περί των ανεπαρκειών της αγοράς, οι οποίες είχαν καταδειχθεί, ήδη, κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης και των αδυναμιών της μέχρι τότε Πολιτικής Συνοχής, μπορεί να σηματοδοτήσει τη μετεξέλιξή της, συνιστώντας άλμα προς την απαραίτητη κατεύθυνση της δημοσιονομικής ενοποίησης της ΕΕ.
Στην εποχή πολιτικής πόλωσης και αύξησης των ευρωσκεπτικιστικών τάσεων, η συμμετοχή στις ευρωεκλογές και η ενδυνάμωση της πολιτικής συνοχής είναι πιο σημαντικές από ποτέ για την ενότητα και την πρόοδο της Ευρώπης.
Η ψήφος, σε λίγες μέρες, των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα διαμορφώσει το νέο πολιτικό τοπίο σε μια κρίσιμη περίοδο για την Ευρώπη. Η πολιτική συνοχή είναι ουσιώδης για την αντιμετώπιση των μεγάλων προκλήσεων. Η ψήφος δεν είναι απλώς ένα δημοκρατικό δικαίωμα, αλλά και ένα εργαλείο για την ενίσχυση της πολιτικής συνοχής, καθώς οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι θα καλεστούν να κινηθούν συνεργατικά για την επίτευξη κοινών στόχων και τη διασφάλιση της ευημερίας των κρατών-μελών.
Η μεταρρύθμιση της συνοχής και η συζήτηση για το σύνολο του προϋπολογισμού της ΕΕ 2028-2034 θα έχουν ως πρωταγωνιστές το νέο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, αυτό που θα εκλεγεί τον Ιούνιο, τη νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή (η οποία θα ψηφιστεί από τους νέους ευρωβουλευτές) και το Συμβούλιο με τον νέο πρόεδρό του. Με βάση επίσης τον ρυθμό των προηγούμενων μεταρρυθμίσεων, η νομοθετική διαδικασία για τη θέσπιση των κανόνων της πολιτικής συνοχής μετά το 2027 το πρώτο εξάμηνο του 2025. Μπορεί να φαντάζει κάπως μακριά, αλλά, στην πραγματικότητα, αυτό που θα συμβεί τότε θα επηρεαστεί από το πώς θα ψηφίσουμε την ερχόμενη εβδομάδα…
Οι προσεχείς Ευρωεκλογές προσφέρουν, έτσι, στους πολίτες την ευκαιρία -αν το κατανοήσουν και το θελήσουν- να διαμορφώσουν το μέλλον αυτής της πολιτικής, επιλέγοντας εκπροσώπους που θα εργαστούν για την ενίσχυση της συνοχής και την αντιμετώπιση των προκλήσεων που ανακύπτουν. Με την ενεργό συμμετοχή στις Ευρωεκλογές, μπορούμε να διασφαλίσουμε ότι η πολιτική συνοχής θα παραμείνει στο επίκεντρο των ευρωπαϊκών πρωτοβουλιών, συμβάλλοντας στη δημιουργία μιας ισχυρότερης, πιο ενωμένης και δίκαιης Ευρώπης.
Δεν θα μπορούσαμε να κλείσουμε χωρίς την αναφορά μας και εδώ στην Εποικοδομητική Δημοσιογραφία, η οποία μπορεί η να βοηθήσει την ευρωπαϊκή πολιτική συνοχής. Δεδομένου ότι αυτή στοχεύει στη μείωση των διαφορών, μια τέτοια υπεύθυνη δημοσιογραφία -η οποία οφείλει να είναι στο πλευρό των μειονεκτούντων τόπων και ανθρώπων- μπορεί να βοηθήσει με πολλούς τρόπους:
– ανάδειξη των κρίσιμων ζητημάτων, που είναι, άλλωστε, αυτό που οφείλει πάντα να κάνει,
– προτείνοντας λύσεις, δείχνοντας τι λειτουργεί και τι όχι,
– περιγραφή της μεγάλης εικόνας, όλων των αποχρώσεων και της πολυπλοκότητας
– ανάδειξη των ευκαιριών…
