Ο Τύπος και η Δημοσιογραφία στην Μελλοντική Κοινωνία

Είναι η θλιβερή μοίρα κάθε μεγάλης ‘εφεύρεσης’ να υποβαθμίζεται μόλις βγει στην δημόσια σφαίρα. Ο κινηματογράφος μας δείχνει την ανάπτυξη των φυτών και το έργο της αράχνης, αλλά, από την άλλη, αποβλακώνει τις μάζες με θεάματα ανείπωτης κοινοτοπίας και ανοησίας. Το αεροπλάνο φέρνει τους ανθρώπους κοντά, αλλά, επίσης, τους ρίχνει βόμβες και (ας περιμένουμε και …θα το δούμε σε λίγο!) ασφυκτικά αέρια και μικρόβια πανούκλας και χολέρας. Η ασύρματη τηλεγραφία έχει σώσει και θα σώσει αμέτρητες ανθρώπινες ζωές, όμως, μας στέλνει και τις μεγαλύτερες κοινοτοπίες που μπορεί να δημιουργήσει ο ανθρώπινος εγκέφαλος. Ο δυναμίτης μας επιτρέπει να σπάμε βουνά για να φέρουμε πρόοδο σε φτωχά εδάφη, μα ανατινάζει και πόλεις ολόκληρες…

Ο Τύπος, ο οποίος είναι εξίσου μια λαμπρή ‘εφεύρεση’, δεν θα μπορούσε να ξεφύγει από αυτήν την κοινή μοίρα… Τι θα μπορούσε να είναι; Ένας ασύγκριτος τρόπος για να εκπαιδεύσουμε τους λαούς, να φέρουμε σε όλους αυτό που είναι αληθινό και όμορφο, να καταπολεμήσουμε αυτή την τρομερή μάστιγα της άγνοιας, της πηγής παρεξηγήσεων, προκαταλήψεων και μίσους.
Ναι, αλλά, στην πραγματικότητα, τι είναι; Ένα μοιραίο μέσο στα χέρια πολιτικών, οικονομικών παραγόντων, προμηθευτών του δημοσίου, κληρικών, εν ολίγοις όλων εκείνων που ενδιαφέρονται να παραπλανήσουν τους ανθρώπους.
Είναι το μέσο που σπέρνει το μίσος και τη διχόνοια, αντί να τα «μάχεται». Που μεταμφιέζει, παραμορφώνει ή πνίγει την αλήθεια, αντί να την διακηρύσσει. Που διαφθείρει το μυαλό και τις καρδιές, αντί να καθοδηγεί και να διαφωτίζει. Υπάρχουν αρκετά έντυπα, που διατείνονται ότι είναι αφιερωμένα στην υπηρεσία της δικαιοσύνης και της αλήθειας, αλλά, στην πραγματικότητα, σπανίζουν καθώς οδηγούνται σε μια δύσκολη και επίπονη επιβίωση…

Είναι αυτονόητο ότι στην κοινωνία, όπως θα τη θέλαμε, ο ρόλος του Τύπου πρέπει να είναι αρκετά διαφορετικός. Ωστόσο, υπάρχει ένα πολύ δύσκολο πρόβλημα εδώ: Από την μια μεριά,  η ατομική και συλλογική ελευθερία είναι ένα από τα κύρια άρθρα της πίστης μας. Η ελευθερία του Τύπου, έτσι, δεν πρέπει να παρεμποδίζεται. Από την άλλη, ως μέσο εκπαίδευσης ασύγκριτης σημασίας, δεν μπορεί να εξυπηρετεί τα συμφέροντα ενός ή μιας μειοψηφίας ατόμων, αλλά της κοινωνίας ολόκληρης, η οποία είναι ο λόγος που δημιουργήθηκε και η οποία διασφαλίζει την ύπαρξή του.

Πώς μπορούν να συμφιλιωθούν αυτοί οι δύο φαινομενικά αντίθετοι παράγοντες, η απόλυτη ελευθερία και η κοινωνική πειθαρχία; Πολύ απλά, αναθέτοντας τον Τύπο σε εξαιρετικούς λειτουργούς, άνδρες και γυναίκες, που ενώνουν την κουλτούρα του εγκεφάλου με εκείνη της καρδιάς, έχοντας πλήρη επίγνωση ότι εκπληρώνουν μια πραγματική αποστολή υψίστης σημασίας και ευθύνης. Σαν αυτόν που διαχειρίζεται τα δημόσια κεφάλαια ή τις αποταμιεύσεις άλλων, σαν αυτόν που αποφασίζει για τη ζωή και την ελευθερία ενός ανθρώπου που κατηγορείται για κάποιο αδίκημα ή έγκλημα, σαν αυτόν που ηγείται ανθρώπων, ο δημοσιογράφος πρέπει να είναι ένα ον που κατέχει στον υψηλότερο βαθμό μια αίσθηση ηθικής καθαρότητας, ανθρώπινης αξιοπρέπειας, καλοσύνης, δικαιοσύνης και αλήθειας.

Αυτό θα  έπρεπε να είναι ο δημοσιογράφος! Αντ’ αυτού, τι είναι, τις περισσότερες φορές; Ένας υπάλληλος στην υπηρεσία κάποιου πολύ φιλόδοξου πολιτικού, κάποιου, περισσότερο ή λιγότερο, αδίστακτου οικονομικού παράγοντα, κάποιου εμπόρου όπλων που βλέπει τον κόσμο μέσα από κανόνια, πολυβόλα και φλογοβόλα, ένα πλάσμα που εκπορνεύει το μυαλό του σε καθημερινή βάση, ένας Ιούδας που πουλάει δικαιοσύνη και αλήθεια για τριάντα αργύρια και ακόμη λιγότερα…

Τι θα λέγαμε για έναν κόσμο που θα εμπιστευόταν την ιατρική σε ανθρώπους στην υπηρεσία συμφερόντων, που, αντί για θεραπείες, θα τους χορηγούσε καθημερινά ένα αργό δηλητήριο που θα ατροφούσε τον εγκέφαλό τους, το οποίο στη συνέχεια θα διαστρέβλωνε την κρίση τους και θα τους παραπλανούσε; Θα λέγαμε ότι αυτοί οι άνθρωποι είναι τρελοί…  Εμείς είμαστε αυτός ο κόσμος! Αυτοί που συντάσσουν τα κείμενα είναι οι ‘δολιοφθορείς’ και αυτά που μας σερβίρουν κάθε μέρα είναι το αργό δηλητήριο που δηλητηριάζει τον εγκέφαλό μας, χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Και αυτός, ακριβώς, είναι ο τρομερός κίνδυνος.  Ακόμη και ο άνθρωπος με ανεξάρτητο πνεύμα, ο οποίος είναι υποψιασμένος στα ψέματα των ‘δημοσιογράφων’, δεν ξεφεύγει εντελώς από την ολέθρια επιρροή του Τύπου…

Αυτός που χτίζει σπίτια, γέφυρες ή μηχανές (μηχανικός), αυτός που θεραπεύει τους ανθρώπους (γιατρός), αυτός που τους υπερασπίζεται στα δικαστήρια (δικηγόρος), αυτός που διευθύνει την συνείδησή τους (δάσκαλος), ακόμα και αυτός που τους οδηγεί στο θάνατο (στρατιωτικός), δεν μπορεί να ασκήσει το επάγγελμά του χωρίς μια πολύ διεξοδική εκπαίδευση και διδασκαλία.

Ωστόσο, ο οποιοδήποτε μπορεί να γίνει εκδότης μιας εφημερίδας, ο οποιοσδήποτε να αναλάβει αρχισυντάκτης, απ’ όπου μπορεί να βγει το καλό και το κακό, χωρίς καμία προετοιμασία, χωρίς «ειδικές γνώσεις». Η εκπαίδευση γίνεται ‘πάνω στην δουλειά’ και είναι εύκολο να φανταστεί κανείς αυτό που μπορεί να γίνεται υπό την διεύθυνση ενός αδίστακτου ανθρώπου.

Όπως ο γιατρός, ο δικαστής, ο δικηγόρος, ο δάσκαλος, ο αρχιτέκτονας, ο μηχανικός, κλπ., η μελλοντική κοινωνία θα επιλέξει τον δημοσιογράφο μεταξύ των καλύτερων, από ηθική και πνευματική άποψη και θα φροντίσει πολύ προσεκτικά για την ανθρωπιστική και επαγγελματική του εκπαίδευση.

Είναι αδιανόητο ότι ο Τύπος, αυτό το τρομερό όργανο, να εξυπηρετεί οτιδήποτε άλλο εκτός από το δημόσιο αγαθό, να υπερασπίζεται -για οικονομικό όφελος- τα χαμηλότερα, πιο εγωιστικά και πιο επικίνδυνα συμφέροντα και να κηλιδώνει ατιμωρητί οποιονδήποτε, ακόμη και τον πιο έντιμο, εάν τολμήσει να ‘σηκώσει κεφάλι’ εναντίον του…

Εκβιασμός μέσω συκοφαντίας: Η πρώτη και  χειρότερη μάστιγα που πρέπει να καταπολεμήσουμε, είναι ο εκβιασμός μέσω συκοφαντίας, ξεκινώντας με το κυνήγι όλων των Ντον Μπαζίλιο. Αυτή τη συκοφαντία, την οποία ο Μπωμαρσαί περιέγραψε στον κουρέα του της Σεβίλλης με ασύγκριτο τρόπο:
«Έχω δει τους πιο τίμιους ανθρώπους έτοιμους να συντριβούν από την συκοφαντία…  Τι είναι η συκοφαντία; Κάτι πολύ αθώο στην αρχή, κάτι ελαφρύ, σαν αεράκι. Μια αύρα τόσο ελαφριά που ανεπαίσθητα, διακριτικά, απαλά και γλυκά αρχίζει τον ψίθυρό της. Σιγά σιγά, χαμηλά-χαμηλά ψιθυρίζει και σφυρίζει, γλιστράει, βουίζει μες στ’ αυτιά του κόσμου. Επιδέξια εισχωρεί και κάνει τα κεφάλια, τα μυαλά να ζαλίζονται, να φουσκώνουν. Βγαίνοντας από το στόμα η βουή όλο μεγαλώνει, δυναμώνει λίγο λίγο. Ρέει από’ δω κι εκεί. Μοιάζει κεραυνός ή καταιγίδα που μες στην καρδιά του δάσους σφυρίζει και μουγκρίζει και σε κάνει απ’ τον τρόμο να παγώνεις. Στο τέλος ξεχειλίζει και ξεσπά. Διαδίδεται και γίνεται διπλάσια. Εκρήγνυται σαν κανονιά, σαν σεισμός, σαν καταιγίδα. Γενική αναταραχή που κάνει τον αέρα ν’ αντιλαλεί. Κι ο καημένος ο συκοφαντημένος, ταπεινωμένος, ποδοπατημένος κάτω απ’ το δημόσιο μαστίγωμα, αν είναι τυχερός, πάει κάπου να πεθάνει»…

Επίσης, ο επαίσχυντος τρόπος παρουσίασης/ανάδειξης των εγκλημάτων και η λεπτομερής, σχεδόν ηδονική, περιγραφή τους πρέπει να σταματήσει. Ατιμάζει τον Τύπο και αφυπνίζει τα χαμηλότερα ένστικτα του πλήθους… Αν ρίξουμε μια ματιά στον αποκαλούμενο «μεγάλο» Τύπο, δεν θα συναντήσουμε παρά μόνο τολμηρά πρωτοσέλιδα και τίτλους με μεγάλα γράμματα διαφόρων επιθέσεων και φόνων. Και, φυσικά, παρουσιάζεται εκεί το πορτραίτο κάθε απεχθή αγριάνθρωπου. Έτσι, συμβαίνει, συχνά, να βρίσκουμε να συνυπάρχουν άνετα, -στην ίδια σελίδα-, ένας Αϊνστάιν και ένας δολοφόνος, μια κυρία Κιουρί και ένας πατροκτόνος, κλπ…

Όσο για την πολιτική ενημέρωση στις εφημερίδες, τι να πούμε; Αξίες των άλλων επικεφαλίδων-στηλών. Για να συνειδητοποιήσουμε, για παράδειγμα, πόσο κοροϊδεύουν το κοινό, αρκεί μόνο να ανατρέξουμε τις εφημερίδες μετά από κάποια πολιτική διαδήλωση: Οι διαδηλωτές είναι ήρωες στην δεξιά εφημερίδα, κακοποιοί και εγκληματίες στην αριστερή, ή αντίστροφα. Έτσι, ένας άνθρωπος που κραυγάζει: «Κάτω!» για κάτι, είναι ταυτόχρονα ήρωας και εγκληματίας, το ίδιο όπως και ένας άνθρωπος που κάνει ένα πραξικόπημα, είναι ‘προδότης’ και ‘τυχοδιώκτης’ αν αποτύχει, ‘σωτήρας’ και ‘ημίθεός’, αν επιτύχει…

Ο Τύπος επιπλέον κάνει τα πάντα για να θρέψει και να ερεθίσει την υπερηφάνεια και τον φανατισμό του ατόμου και των μαζών. Τους κολακεύει με τον πιο ξεδιάντροπο τρόπο και ενισχύει σε αυτούς την πεποίθηση ότι είναι οι ισχυρότεροι, πιο έξυπνοι ή πιο πνευματικοί άνθρωποι στον κόσμο. Και, μερικές φορές, φτάνουν να νομίζουν ότι είναι εκλεκτοί… Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο κάθε άτομο είναι πεπεισμένο ότι ανήκει σε ένα λαό, ένα έθνος, μια φυλή, σε μια ελίτ θρησκεία, και κοιτάζει, λίγο πολύ, με έντονη περιφρόνηση όλους εκείνους που δεν ανήκουν εκεί όπου αυτός.

Ο κίνδυνος του Τύπου δεν σταματά στο συντακτικό μέρος. Βρίσκεται συχνά, αν όχι περισσότερο  και στο διαφημιστικό μέρος. Πράγματι, η εφημερίδα δέχεται και εκτυπώνει, χωρίς τον παραμικρό έλεγχο, οποιαδήποτε διαφήμιση, ακόμη και μια ‘διαφήμιση’ που είναι προφανώς απατηλή. Ένα παράδειγμα είναι αρκετό, αυτό των «ασημένιων αλεπούδων», πριν από περίπου δέκα χρόνια.

«Η αναπαραγωγή των ασημένιων αλεπούδων»:

Ένας απατεώνας είχε δημοσιεύσει, σε όλο τον «μεγάλο» Τύπο, πολύ σημαντικές αγγελίες, που διατυμπάνιζαν την συμμετοχή σε φάρμες εκτροφής ασημένιων αλεπούδων, οι οποίες βρίσκονταν μόνον στην φαντασία του. Το πράγμα μύριζε απάτη και ένας γνωστός δημοσιογράφος αποκάλυψε την υπόθεση. Ωστόσο, ο «μεγάλος» Τύπος συνέχιζε την δημοσίευση των διαφημίσεων και είναι περιττό να πούμε ότι υπήρχαν αμέτρητα θύματα… Πράγματι, για πολλούς ανθρώπους, ό,τι διαβάζουν «τυπωμένο» είναι μια αλήθεια και παρέχει μια εγγύηση …αυθεντικότητας, την στιγμή που θα έπρεπε να είναι ιδιαίτερα επιφυλακτικοί με αυτό. Εξάλλου, χωρίς τον ‘Τύπο’, οι πλέον σκανδαλώδεις απάτες δεν θα ελάμβαναν ποτέ τόση μεγάλη έκταση.

Ένας μεγάλος αριθμός φορέων ξένων τίτλων -που δεν θα αποζημιώσουν ποτέ κανέναν- πρέπει να διατηρούν μεγάλη ευγνωμοσύνη στα όργανα του «μεγάλου» Τύπου, τα οποία, άφθονα «ποτισμένα», προέβαλαν μανιωδώς αυτούς τους τίτλους και παρουσίαζαν την αγορά τους ως πατριωτικό καθήκον.

Πολύ συχνά, περιοδικά και εφημερίδες που, στην πρώτη σελίδα, είναι υπέρμαχοι της  δημόσιας ηθικής, δεν διστάζουν να δημοσιεύουν, στην τελευταία σελίδα, εικονογραφημένες καταχωρήσεις πολύ προκλητικών θεαμάτων και θεμάτων.

Κλείνοντας, ας συνοψίσουμε εν συντομία το ρόλο του Τύπου και του Δημοσιογράφου στην μελλοντική κοινωνία.

Ο Τύπος: Με την έννοια του «πλουτισμού» αποκλεισμένη στην μελλοντική κοινωνία, μια εφημερίδα ή ένα περιοδικό δεν μπορεί να είναι εταιρεία κερδοσκοπίας. Με αυτό ακριβώς, χάνει ήδη ένα μεγάλο μέρος του επιβλαβούς χαρακτήρα του, καθώς δεν υπόκειται πλέον στην απογοητευτική και αναξιοπρεπή επιρροή του χρήματος. Ούτε μπορεί να εξαρτάται πλέον από τα συμφέροντα ενός ατόμου ή μιας φατρίας. Μοναδικός σκοπός του είναι να υπηρετεί την κοινότητα διαφωτίζοντας την, εκπαιδεύοντάς την με την ευγενέστερη τροφή του πνεύματος. Δεν είναι καθόλου απαραίτητο να γίνεται, έτσι, δογματικός, δυσνόητος και, τελικά, βαρετός… Οφείλει να είναι ένας ζωντανός καθρέφτης της εποχής, αλλά, μιας λιγότερο τρομακτικής και παράλογης εποχής από αυτήν που περνάμε. Αντανακλώντας έναν κόσμο καλύτερο, αναπόφευκτα, θα γίνει και αυτός καλύτερος.

Όσον αφορά την ενημέρωση για γεγονότα που ονομάζουμε «εξωτερικά» (εξωτερικές ειδήσεις), ο Τύπος θα μπορούσε να τις λαμβάνει μέσω μεγάλων εξειδικευμένων πρακτορείων. Είναι αυτονόητο ότι τα πρακτορεία αυτά δεν θα του ασκούν καμιά επιρροή/πίεση… Θα του παράσχουν τις πληροφορίες ‘γυμνές’, όπως παρέχεται η πρώτη ύλη στον κατασκευαστή/μεταποιητή. Οποιαδήποτε επεξεργασία, οποιοδήποτε πνευματικό σχόλιο θα επαφίεται αποκλειστικά στους συντάκτες.

Η ενεργός συνεργασία της κοινότητας με τον Τύπο θα είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας.
Αυτό είναι, ήδη, επαρκώς ανεπτυγμένο στον αγγλικό Τύπο, ο οποίος δημοσιεύει τακτικά τις γνώμες των αναγνωστών του. Έτσι καθιερώνεται μια συνεχής ροή ζωντανών ιδεών μεταξύ της εφημερίδας και των αναγνωστών της. Φυσικά, οι αναγνώστες θα πρέπει να εκπαιδευτούν, με την έννοια ότι δεν χρησιμοποιούν την εφημερίδα τους για να δώσουν διέξοδο στις μικρές τους μνησικακίες, αλλά, για την αντιμετώπιση μεγάλων προβλημάτων δημοσίου ενδιαφέροντος. Οι επιστολές των αναγνωστών που δημοσιεύονται σε αγγλικές εφημερίδες και περιοδικά είναι συχνά πραγματικά κείμενα μεγάλου ενδιαφέροντος.

Κάθε νοσηρό ανάγνωσμα, οιαδήποτε λεπτομερής περιγραφή εγκλημάτων, συγκλονιστικές δίκες κλπ., θα καταργούντο ριζικά. Εννοείται, η εφημερίδα θα μπορεί να μιλά για ένα έγκλημα, αλλά μόνο από κοινωνική και ψυχολογική άποψη, ως συμπέρασμα για τα διορθωτικά μέτρα που πρέπει να ληφθούν.

Όσον αφορά τη ‘διαφήμιση’, δεν θα πούμε τίποτα γι’ αυτό εδώ, ελπίζοντας ότι θα είναι περιττή στη μελλοντική κοινωνία…

Ο δημοσιογράφος: Θα έπρεπε, όπως είπαμε, να συγκαταλέγεται μεταξύ των καλύτερων μελών της κοινωνίας. Η γνώση του για τον κόσμο και την ανθρωπότητα θα όφειλε να είναι πολύ βαθιά, δεν θα μπορεί, πλέον, να είναι ο σημερινός «παντογνώστης», που λάμπει στην λεπτομέρεια και αγνοεί όλο το σύνολο. Η ταχύτητα της αντίληψης του, η παρουσία του πνεύματος, η σαφήνεια της έκφρασης, η δύναμη της σύνθεσης, φυσικά, θα εκτιμηθούν, όπως και κατά το παρελθόν. Αλλά, θα χρειαστεί κάτι περισσότερο: έναν ακλόνητο χαρακτήρα, μια αδιάλειπτη ακεραιότητα και μια καρδιά προσιτή σε όλα όσα είναι ανθρώπινα. Θα του χρειαστεί, συνεπώς, μια ιδιαίτερα σε βάθος εκπαίδευση, μαθητεία και καλλιέργεια.
Περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον, θα είναι ένας ανιδιοτελής υπηρέτης της κοινωνίας και θα οφείλει να αφιερωθεί στην εκπλήρωση ενός πολύ λεπτού, ευαίσθητου και πολύ δύσκολου λειτουργήματος.
Αλλά, θα έχει, επίσης, την ασύγκριτη τιμή να συμβάλει αποτελεσματικά στην εξέλιξη της ανθρωπότητας!

______________________
* JUSTICE ET VERITE (Ν^ο 23 – Mai-Juin 1935)