Η πιο συνηθισμένη αντίδραση της διεθνούς κοινότητας στο Μεσοανατολικό μοιάζει εγκλωβισμένη σε ένα επαναλαμβανόμενο σχήμα: καταδίκη της βίας, συμπαράσταση προς τη μία ή την άλλη πλευρά και προσωρινή αποκλιμάκωση μέχρι την επόμενη έκρηξη. Κάθε φορά, οι περισσότεροι ηγέτες και διεθνείς οργανισμοί αισθάνονται υποχρεωμένοι να διαλέξουν πλευρά, λες και η επιλογή ενός στρατοπέδου θα λύσει το πρόβλημα. Όμως, αντί να κατευνάζει, αυτή η στάση τροφοδοτεί τον φαύλο κύκλο της βίας, επιβεβαιώνοντας και ενισχύοντας τη ρητορική των φανατικών και από τις δύο πλευρές.
Το δίπολο αυτό έχει αποδειχθεί όχι μόνο ανεπαρκές, αλλά και επικίνδυνο. Όσο η διεθνής κοινότητα περιορίζεται στο να καταδικάζει τη βία επιλεκτικά, ανάλογα με το ποιος ασκεί ή δέχεται τα χτυπήματα, αποδυναμώνει την αξιοπιστία της και ελαχιστοποιεί τις πιθανότητες ενός βιώσιμου διαλόγου. Χρειάζεται, πλέον, να σκεφτούμε διαφορετικά, να αναζητήσουμε μία τρίτη λύση: όχι υπέρ του ενός ή του άλλου, αλλά υπέρ της ειρήνης και της συνύπαρξης.
Η επιλογή ενός τρίτου δρόμου επί της ουσίας στην αντιμετώπιση του προβλήματος σημαίνει να μετακινηθεί το βάρος της προσπάθειας από την καταγγελία των αντιπάλων στην οικοδόμηση κοινών εγγυήσεων και ενός πλαισίου αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Σημαίνει μια αποφασιστική απόρριψη κάθε μορφής βίας και φανατισμού και, ταυτόχρονα, την ξεκάθαρη αναγνώριση του δικαιώματος Ισραηλινών και Παλαιστινίων να ζουν ειρηνικά, με εγγυημένη ασφάλεια και αξιοπρέπεια.
Το τέλος της τρομοκρατίας: Απαραίτητη προϋπόθεση
Καμία προσπάθεια ειρήνης στη Μέση Ανατολή δεν μπορεί να προχωρήσει όσο η τρομοκρατία παραμένει ενεργή επιλογή, είτε ως μέσο πολιτικής πίεσης, είτε ως όχημα εκδίκησης. Οι επιθέσεις εναντίον αμάχων και οι πράξεις βίας, στο όνομα οποιασδήποτε ιδεολογίας, καταστρέφουν τη δυνατότητα να οικοδομηθεί η παραμικρή εμπιστοσύνη μεταξύ των δύο πλευρών.
Η απόρριψη της τρομοκρατίας ως μέθοδος δράσης δεν μπορεί να μείνει μόνο σε επίπεδο δηλώσεων ή γενικών καταδικών. Πρέπει να γίνει ρητή και ξεκάθαρη δέσμευση όλων των παλαιστινιακών οργανώσεων, με συγκεκριμένες εγγυήσεις που θα επιτρέψουν στο Ισραήλ να νιώσει ασφαλές απέναντι σε έναν γείτονα που δεν θα σχεδιάζει συνεχώς την καταστροφή του. Κανένα κράτος δεν μπορεί να αποδεχθεί δίπλα του έναν χώρο που λειτουργεί ως καταφύγιο και ορμητήριο για τρομοκρατικές οργανώσεις.
Η διεθνής κοινότητα μπορεί να συνεισφέρει σημαντικά σε αυτό το σημείο, διαμορφώνοντας και επιβλέποντας αυστηρούς μηχανισμούς ελέγχου και τήρησης των δεσμεύσεων. Τέτοιοι μηχανισμοί έχουν δοκιμαστεί με επιτυχία σε άλλες δύσκολες περιοχές του κόσμου, δείχνοντας ότι η τρομοκρατία μπορεί να περιοριστεί σημαντικά όταν υπάρχει πραγματική βούληση από όλες τις πλευρές.
Η εγκατάλειψη της τρομοκρατίας δεν είναι απλώς μία ηθική επιλογή. Είναι η μόνη πραγματική προϋπόθεση ώστε η προοπτική της ειρήνης να γίνει ρεαλιστική και βιώσιμη, και ένα παλαιστινιακό κράτος να μπορέσει να διεκδικήσει μια θέση στον παγκόσμιο χάρτη.
Παλαιστινιακό κράτος: Μια αναγκαία αναγνώριση
Η αποδοχή ενός βιώσιμου παλαιστινιακού κράτους από το Ισραήλ αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση για οποιαδήποτε σταθερή λύση στη περιοχή. Όσο το δικαίωμα των Παλαιστινίων στην κρατική υπόσταση παραμένει υπό αμφισβήτηση, τόσο θα τροφοδοτείται ο φαύλος κύκλος της έντασης και της βίας. Όμως, για να γίνει αυτή η αναγνώριση πραγματικότητα, θα πρέπει να συνδυαστεί με αξιόπιστες εγγυήσεις ασφάλειας για το Ισραήλ.
Η εμπειρία έχει δείξει ότι, χωρίς ισχυρές εγγυήσεις, η δημιουργία ενός κράτους, που δεν θα εξελιχθεί σε μόνιμη πηγή απειλής, είναι αδύνατη. Η διεθνής κοινότητα οφείλει να διασφαλίσει ότι ένα μελλοντικό παλαιστινιακό κράτος θα λειτουργεί ως σταθερός και υπεύθυνος διεθνής εταίρος, που δεν θα ανέχεται την ανάπτυξη εξτρεμιστικών ή τρομοκρατικών οργανώσεων στο έδαφός του. Αυτό, προϋποθέτει ουσιαστικές δεσμεύσεις των παλαιστινιακών αρχών, αλλά και αυστηρή διεθνή επιτήρηση, τουλάχιστον για μια μεταβατική περίοδο. Η οικονομική ανάπτυξη, η εκπαίδευση, η ενίσχυση των θεσμών και η παροχή ευκαιριών είναι κρίσιμες παράμετροι ώστε να μετατραπεί η Παλαιστίνη από χώρο διαρκούς σύγκρουσης σε τόπο σταθερότητας και ανάπτυξης.
Ένα βιώσιμο παλαιστινιακό κράτος δεν είναι απλώς ζήτημα δικαιοσύνης για έναν λαό που παραμένει δεκαετίες χωρίς σταθερή κρατική υπόσταση, εγκλωβισμένος σε ένα περιβάλλον διαρκούς έντασης, αντιπαράθεσης και συχνά αυτοϋπονομευτικών επιλογών.
Είναι, όμως και για το ίδιο το Ισραήλ ζήτημα συμφέροντος, καθώς έτσι θα μπορέσει επιτέλους να οικοδομήσει μια νέα σχέση ειρήνης και ασφάλειας με τον πλησιέστερο γείτονά του, αφήνοντας πίσω τον φόβο και τη διαρκή απειλή.
Η πειθώ απέναντι στον φανατισμό
Ίσως το πιο δύσκολο ερώτημα για κάθε ειρηνευτική πρωτοβουλία στη Μέση Ανατολή είναι το εξής: πώς πείθεις κάποιον που δεν αναγνωρίζει καν την ύπαρξη του άλλου; Πώς αντιμετωπίζεις όχι απλώς τη δυσπιστία ή την ιδεολογική αντίθεση, αλλά τον ριζωμένο φανατισμό, εκείνον που θεωρεί τη συνύπαρξη προδοσία και την ειρήνη αδυναμία;
Ο φανατισμός δεν εμφανίζεται από το πουθενά. Τρέφεται από την ταπείνωση, την φτώχεια, την καταπίεση, τις χαμένες ευκαιρίες και το τραύμα. Εκμεταλλεύεται τη συλλογική μνήμη και την προσωπική απόγνωση για να προσφέρει μια απλή, απόλυτη αφήγηση: «ο άλλος φταίει για όλα»… Όσο οι κοινωνίες δεν προσφέρουν στα μέλη τους εναλλακτικές, τόσο η βία θα μοιάζει με λύση – ή με εκδίκηση που δίνει νόημα στην αδυναμία.
Γι’ αυτό και η πειθώ απέναντι στον φανατισμό δεν είναι υπόθεση μόνο ρητορική. Είναι πολιτική και κοινωνική στρατηγική. Απαιτεί τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος στο οποίο οι άνθρωποι έχουν λόγο να ελπίζουν περισσότερο απ’ ό,τι να εκδικούνται. Σχολεία αντί για στρατόπεδα. Ορίζοντες αντί για τοίχους. Ανθρώπινες προοπτικές αντί για ψευδαισθήσεις ηρωισμού.
Δεν είναι εύκολο. Αλλά η Ιστορία έχει δείξει ότι λαοί βαθιά διχασμένοι και αιματοβαμμένοι –από τη Βόρεια Ιρλανδία μέχρι τη Νότια Αφρική – μπορούν να αλλάξουν πορεία όταν υπάρξει μια κοινή βάση που να αξίζει περισσότερο από την αμοιβαία καταστροφή. Και σε αυτό το κρίσιμο σημείο, η διεθνής κοινότητα οφείλει να γίνει αρωγός – όχι θεατής.
Διεθνής κοινότητα: Από θεατής σε εγγυητή
Εδώ και δεκαετίες, η διεθνής κοινότητα παρακολουθεί τον φαύλο κύκλο της βίας στο Μεσανατολικό με περιοδικές παρεμβάσεις, ευχολόγια και διπλωματικές «ισορροπίες». Κάθε φορά που ξεσπά μια νέα κρίση, εκφράζεται η «έντονη ανησυχία», διοργανώνονται συναντήσεις, και προτείνονται «σχέδια ειρήνης» που, σπανίως, καταφέρνουν να φτάσουν πέρα από τις προθέσεις. Η πραγματικότητα, όμως, απαιτεί κάτι περισσότερο: όχι απλώς θέσεις, αλλά παρουσία· όχι απλώς διαμεσολάβηση, αλλά εμπλοκή με ευθύνη και συνέχεια.
Η δημιουργία ενός παλαιστινιακού κράτους που δεν θα απειλεί, και η ταυτόχρονη αποκατάσταση της εμπιστοσύνης του Ισραήλ στη διεθνή τάξη, δεν μπορεί να αφεθεί αποκλειστικά στους ίδιους τους εμπλεκόμενους. Χρειάζεται ένας εξωτερικός εγγυητής – ή, καλύτερα, ένα δίκτυο εγγυητών – που θα διασφαλίζει τη συμμόρφωση, θα προλαμβάνει την κλιμάκωση και θα στηρίζει έμπρακτα την ειρηνική μετάβαση.
Αυτό προϋποθέτει πολιτικό θάρρος, συνέπεια και δέσμευση. Προϋποθέτει να πάψουν ορισμένες χώρες να παίζουν ρόλους με δύο πρόσωπα: να καταδικάζουν τη βία στα λόγια και να την χρηματοδοτούν ή να την τροφοδοτούν στις πράξεις. Προϋποθέτει, ακόμη, έναν νέο λόγο: που δεν θα εξαντλείται στην αλληλουχία ανακοινώσεων και ψηφισμάτων, αλλά θα δημιουργεί βάσεις συνεργασίας, ανάπτυξης και ασφάλειας για όλους.
Η διεθνής κοινότητα έχει αποτύχει πολλές φορές στο παρελθόν. Όμως, το γεγονός αυτό δεν μπορεί να αποτελεί άλλοθι για απραξία. Αντιθέτως, είναι λόγος για μια νέα αρχή με ρεαλισμό, θάρρος και συνείδηση ευθύνης.
Και τώρα τι;
Το ερώτημα, τελικά, δεν είναι αν υπάρχει λύση, αλλά αν υπάρχει πολιτική βούληση να χτιστεί ένα «μετά» χωρίς διαρκή φόβο. Για να γίνει αυτό, η συνείδηση των ανθρώπων πρέπει να στραφεί από τον φόβο στην ελπίδα, από το παρελθόν στο μέλλον. Το ζήτημα δεν είναι πια ποιος έχει δίκιο, αλλά ποιος θέλει πραγματικά τη λύση. Όσο η συζήτηση παραμένει εγκλωβισμένη σε ιστορικές αναδρομές, εκατέρωθεν πικρίες και αμοιβαίες καχυποψίες, το μέλλον θα παραμένει όμηρος του παρελθόντος.
Αν θέλουμε ένα διαφορετικό «αύριο» στη Μέση Ανατολή, πρέπει να αρχίσουμε να μιλάμε όχι μόνο για δικαιώματα αλλά και για υποχρεώσεις. Όχι μόνο για εθνικές αφηγήσεις, αλλά για κοινή επιβίωση. Όχι μόνο για το τι ζητάμε από τον άλλον, αλλά για το τι είμαστε διατεθειμένοι να αλλάξουμε εμείς.
Η τρίτη λύση δεν είναι συμβιβασμός από αδυναμία – είναι υπέρβαση από ευθύνη. Και όπως συμβαίνει σε κάθε πραγματική υπέρβαση, θα χρειαστεί θάρρος, διάρκεια και πίστη σε κάτι που ακόμα δεν υπάρχει. Αλλά, αν κάτι λείπει σήμερα πιο πολύ από τη Μέση Ανατολή, δεν είναι η ισχύς. Είναι το όραμα…
