Σε όλο τον κόσμο, πάνω από τους μισούς νέους ανησυχούν ότι, ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής, η ανθρωπότητα είναι καταδικασμένη. Αισθάνονται θυμωμένοι, ανίσχυροι και – πάνω απ’ όλα – φοβισμένοι για το τι μπορεί να επιφυλάσσει το μέλλον.
Η κλιματική αλλαγή έχει τόσο μεγάλη σημασία, για τόσους πολλούς, όχι μόνο λόγω της δυστυχίας και της αδικίας που, ήδη, προκαλεί, αλλά και επειδή είναι ένα από τα λίγα ζητήματα που έχουν προφανή δυνατότητα να επηρεάσουν τον κόσμο μας για πολλές μελλοντικές γενιές. Η προστασία των μελλοντικών γενεών αποτελεί βασική ηθική προτεραιότητα και θα πρέπει να αποτελεί κρίσιμο στοιχείο κατά την ιεράρχηση των προβλημάτων για τα οποία θα πρέπει να εργαστούμε.
Αν η κλιματική αλλαγή μπορεί να οδηγήσει στο τέλος του πολιτισμού, τότε αυτό θα σήμαινε ότι οι μελλοντικές γενιές μπορεί να μην υπάρξουν ποτέ – ή θα μπορούσαν να ζήσουν σε έναν μόνιμα χειρότερο κόσμο. Αποτελεί όμως αυτό το σωστό μήνυμα αφύπνισης και δράσης…;
Τι λέει η επιστήμη…
Η κλιματική αλλαγή αναμένεται να είναι επιβλαβής και μπορεί να παρεμποδίσει την ανθρωπότητα να ευδοκιμήσει, όσο θα έπρεπε, αυτόν τον αιώνα. Θα προκαλέσει πιθανότατα μαζική μετανάστευση και εκτοπισμό και εξαφάνιση πολλών ειδών. Αυτό που δεν θα κάνει, παρόλα αυτά, είναι να καταστήσει τη Γη αβίωτη ή, ακόμη, να συνεπάγεται οπωσδήποτε πως οι επόμενες γενιές θα ζήσουν σε έναν κόσμο φτωχότερο από αυτόν στον οποίο μεγαλώσαμε εμείς… Όπως μας λένε πολλοί επιστήμονες που ασχολούνται με το κλίμα, ο κόσμος, σήμερα, είναι καλύτερος για να ζει κανείς -ιδιαίτερα για τους ανθρώπους σε χώρες με χαμηλότερο εισόδημα- από ποτέ, και η κλιματική αλλαγή δεν πρόκειται να τον κάνει χειρότερο από ότι ήταν ακόμη και το 1950.
Η Έκτη Έκθεση Αξιολόγησης της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) είναι, εξ όσων γνωρίζουμε, η πιο έγκυρη και ολοκληρωμένη πηγή για την κλιματική αλλαγή. Η έκθεση είναι σαφής: η κλιματική αλλαγή θα είναι εξαιρετικά καταστροφική. Θα δούμε πλημμύρες, λιμούς, πυρκαγιές και ξηρασίες – και οι φτωχότεροι άνθρωποι του κόσμου θα πληγούν περισσότερο. Αλλά, τίποτα στην έκθεση της IPCC δεν υποδηλώνει ότι ο πολιτισμός θα καταστραφεί.
Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι η κοινωνία δεν πρέπει να κάνει πολύ περισσότερα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Και αυτό γιατί οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής θα εξακολουθήσουν να είναι σημαντικές -θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει την κοινωνία, να καταστρέψει τα οικοσυστήματα, να οδηγήσει εκατομμύρια ανθρώπους στη φτώχεια και να επιδεινώσει άλλες υπαρξιακές απειλές, όπως οι πανδημίες, οι κίνδυνοι από την τεχνητή νοημοσύνη ή οι συγκρούσεις και ο πυρηνικός πόλεμος.
Αν θέλουμε, λοιπόν, να επισημάνουμε τους κινδύνους από την κλιματική αλλαγή, ωθώντας σε πιο αποτελεσματικούς τρόπους για να συμβάλλουμε στην αντιμετώπισή της, ποιο είναι το «εποικοδομητικό» μήνυμα που πρέπει να μεταδίδουμε μεταξύ μας και, ιδιαίτερα, προς τα παιδιά μας;
Τι μήνυμα περνάμε στα παιδιά μας για την κλιματική αλλαγή…
Αρχίσαμε να ψάχνουμε και να διαβάζουμε βιβλία και περιοδικά που απευθύνονται σε παιδιά και αυτό μας έδωσε μια εντελώς νέα οπτική απέναντι στους «πολεμικούς διάλογους και δράσεις» σχετικά με την κλιματική αλλαγή, τη διατήρηση και το μέλλον του πλανήτη.
«Απορρίπτω απερίφραστα, επιστημονικά και προσωπικά, την άποψη ότι τα παιδιά είναι κατά κάποιο τρόπο καταδικασμένα σε μια δυστυχισμένη ζωή», δήλωσε η Kate Marvel, κλιματολόγος στο Columbia, σχετικά με την αντιμετώπιση της κλιματικής απελπισίας.
Τα γραπτά πάλι που απευθύνονται σε ενηλίκους δεν κάνουν πάντα την καλύτερη δουλειά για να επιτευχθεί ισορροπία, παρόλο που δεν συμφωνούν όλοι για το ποια ακριβώς είναι αυτή η ισορροπία. Βιβλία όπως, για παράδειγμα, το “The Uninhabitable Earth: Life After Warming”, κάνουν μια λελογισμένη δουλειά περιγράφοντας κάποια ακραία σενάρια που πραγματικά αξίζει να τα σκεφτούμε, αλλά, παρόλα αυτά, δεν καταλήγουν σε μια μη κατοικήσιμη Γη, ή έστω σε μια Γη που θα ήταν ένα απαίσιο μέρος για να ζήσει κανείς…
Σίγουρα, ορισμένα πράγματα θα είναι χειρότερα, αλλά λόγω των εξελίξεων σε πολλά μέτωπα για την αντιμετώπιση της ακραίας φτώχειας και των ασθενειών, καθώς και της γενικής οικονομικής ανάπτυξης, η ζωή των παιδιών μας μπορεί να είναι καλύτερη από ότι ήταν η ζωή των γονιών μας.
Αυτό το σημείο έχει σημασία επειδή υπάρχει μια έντονη συζήτηση μεταξύ των ακτιβιστών σχετικά με το αν τα πιο απαισιόδοξα μηνύματα ενεργοποιούν τους ανθρώπους να καταπολεμήσουν την κλιματική αλλαγή ή τους κάνουν να απελπίζονται, να συμπεραίνουν ότι ο κόσμος είναι καταδικασμένος και να αποσυντονίζονται. Στα μηνύματα για τους ενήλικες, όμως, βρίσκουμε και διάφορα που είναι πιο θετικά και αισιόδοξα συγκρινόμενα με την παρουσίαση της κλιματικής αλλαγής και άλλων περιβαλλοντικών προκλήσεων που μεταδίδονται στα παιδιά…
Είναι σημαντικό να ενδυναμώσουμε τα παιδιά και να τους μεταδώσουμε το μήνυμα ότι ο κόσμος θα βρίσκεται στα χέρια τους, ότι θα έχουν τη δύναμη να λύσουν τα πιο πιεστικά προβλήματά του και ότι υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που, ήδη, εργάζονται πάνω σε αυτά ανυπομονώντας να μαθαίνουν τα παιδιά, να αναπτύσσονται, να συμμετέχουν. Η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής αποτελεί μέρος αυτού του σχεδίου, είναι σημαντικό και αξίζει τον κόπο, αλλά όχι επειδή δεν θα υπάρχει κόσμος για να ζήσουν τα παιδιά όταν μεγαλώσουν…
Δυστυχώς, το μήνυμα ότι «δεν θα υπάρχει κόσμος» είναι το κυρίαρχο στο βιβλίο «Το σπίτι μας καίγεται: Το κάλεσμα της Greta Thunberg για τη διάσωση του πλανήτη», ένα όμορφα εικονογραφημένο βιβλίο με εικόνες που απευθύνεται σε ηλικίες 3-8 ετών.
«Μπορεί να μην υπάρχει κόσμος για να ζήσει όταν μεγαλώσει. Τι νόημα έχει το σχολείο χωρίς μέλλον;»…, αναφέρει η συγγραφέας σε μια σελίδα ως σκέψη της Thunberg. Το μήνυμα όμως αυτό, ακόμα και ως προετοιμασία για την άνοδο της Thunberg ως ακτιβίστριας, δεν μπορεί να μας ενθουσιάζει. Κάποια παιδιά μπορεί να το ακούσουν και να εμπνευστούν για να μιλήσουν στα Ηνωμένα Έθνη, αλλά, τα περισσότερα παιδιά που θα το ακούσουν θα φοβηθούν και θα αποδυναμωθούν…
Αυτό είναι το απαισιόδοξο μήνυμα που φαίνεται να έχει αρχίσει να κατακλύζει τους νέους. Η έρευνα του 2021 (αυτή που αναφερθήκαμε ξεκινώντας το άρθρο μας), η οποία πραγματοποίησε δημοσκόπηση σε 10.000 άτομα μεταξύ 16 και 25 ετών, διαπίστωσε ότι πάνω από τους μισούς θεωρούσαν ότι η ανθρωπότητα ήταν «καταδικασμένη» λόγω της κλιματικής αλλαγής.
«Βλέπεις παιδιά να λένε πράγματα όπως ‘Ο κόσμος θα καεί, θα πεθάνουμε όλοι σε 20 χρόνια’, και αυτό είναι αρκετά απίθανο», δήλωσε, σε ένα άρθρο στο National Geographic σχετικά με τα παιδιά και το κλιματικό άγχος, η Susan Clayton, ψυχολόγος διατήρησης (conservation psychologist), η οποία μελετά τον τρόπο με τον οποίο η κλιματική αλλαγή επηρεάζει την ψυχική υγεία.
Η Clayton έχει μερικές καλές συμβουλές για το τι πρέπει να κάνουμε με ένα παιδί που φοβάται το κλίμα. Και αξίζει να προβληματιστούμε λίγο με τη δήλωσή της. Γιατί βλέπουμε παιδιά να το λένε αυτό; Επειδή τα βιβλία, οι ιστορίες και τα μηνύματα διαμαρτυρίας που απευθύνονται προς αυτά τους το λένε! Υπάρχει απαισιοδοξία γύρω από την κλιματική αλλαγή και τα παιδιά, συνήθως, εκλαμβάνουν αυτή την απαισιοδοξία πολύ πιο κυριολεκτικά από ότι οι ενήλικες.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, μοιάζει σαν οι ενήλικες να μετατοπίζουν στα παιδιά τη δική τους απογοήτευση, για την πολιτική αδράνεια κλπ, σχετικά με το κλίμα. Και το κάνουν, λέγοντάς τους πράγματα που δεν στέκουν και που δεν έχουν την προοπτική ή το πλαίσιο για να τα εκλάβουν σωστά.
Επίσης, το πρόβλημα επηρεάζει και τις συμβουλές σχετικά με το τι μπορούν να κάνουν τα παιδιά για την κλιματική αλλαγή. Η τάση των συμβουλών προς τα παιδιά, για την κλιματική αλλαγή, που τα προτρέπει να προκαλούν τους μεγαλύτερους να ανακυκλώνουν, να κάνουν ποδήλατο και να συμμετέχουν σε διαδηλώσεις διαμαρτυρίας οφείλεται σε μια καλοπροαίρετη επιθυμία να τους δίνουν ιδέες τις οποίες μπορούν να χρησιμοποιήσουν άμεσα. Μάλλον, όμως, τους ετοιμάζει για απογοήτευση και, βασικά, δεν είναι και πολύ ειλικρινής όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να λυθεί η κλιματική αλλαγή.
Τα παιδιά που ρίχνονται ολόψυχα σε αυτά τα προβλήματα καθ’ όλη τη διάρκεια της παιδικής τους ηλικίας, χωρίς όμως να είναι τα ίδια η Greta Thunberg, πιθανότατα δεν θα πετύχουν τίποτα και δεν θα έχουν προετοιμαστεί για να καταφέρουν τίποτα, ούτε ως ενήλικες…
Ο καλύτερος τρόπος με τον οποίο ένα παιδί μπορεί να βελτιώσει τον κόσμο, μάλλον δεν είναι με το να παρακαλάει τους ενήλικες. Είναι μαθαίνοντας περισσότερα και αναπτύσσοντας νέες δεξιότητες που θα μπορεί να αξιοποιήσει άμεσα σε προβλήματα όπως η κλιματική αλλαγή όταν μεγαλώσει.
Και τώρα τι; Αναπτύσσοντας ένα καλύτερο μέλλον
Όταν το παιδί μας ρωτάει για περιβαλλοντικά θέματα, θα ήταν καλύτερα να απαντάμε λέγοντας ότι πριν από μερικές γενιές, υπήρχαν πολλές ασθένειες, όπως για παράδειγμα η ευλογιά, αλλά κάποια παιδιά διάβασαν σκληρά και μεγαλώνοντας εξελίχθηκαν σε ενήλικες που αγωνίστηκαν για την εξάλειψή της. Να του λέμε ότι υπήρχε η μολυβδούχος βενζίνη, αλλά μάθαμε ότι ήταν βλαβερή και σταδιακά την καταργήσαμε. Να λέμε ότι σήμερα υπάρχει η κλιματική αλλαγή και η επίλυσή της θα απαιτήσει νέες εφευρέσεις και νέες ιδέες -και θα μπορούσε να είναι εκείνο που θα τις εφεύρει… Να εξηγούμε ότι αν είχαμε καλύτερες μπαταρίες, τότε θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε την ηλιακή ενέργεια για να καλύψουμε μεγαλύτερο μέρος του ηλεκτρικού μας δικτύου, οπότε ίσως μπορεί να μάθει πώς να εφεύρει καλύτερες μπαταρίες. Να εξηγούμε ότι αν μπορούσαμε να καλλιεργήσουμε βοδινό κρέας χωρίς αγελάδες, δεν θα εκτοξεύαμε μεθάνιο, οπότε ίσως μπορέσει να είναι εκείνο που θα ανακαλύψει πώς να το κάνουμε αυτό με οικονομικά αποδοτικό τρόπο και τόσα άλλα ανάλογα…
Εντέλει, στη προσπάθειά μας, δεν βρήκαμε ούτε ένα παιδικό βιβλίο που να διαμορφώνει την κλιματική κρίση με αυτόν τον τρόπο: ως μια πρόκληση, αλλά σαν τις πολλές που έχει ξεπεράσει η ανθρωπότητα και την οποία τα παιδιά μας μπορούν να ξεπεράσουν μαθαίνοντας για τον κόσμο και εφευρίσκοντας νέες λύσεις.
Αν τυχόν γνωρίζετε κάποιο εσείς, θα θέλαμε να μας το προτείνετε -αν όχι, σας καλούμε να αναλογιστούμε μαζί που οδηγεί αυτό το κενό στην ενημέρωση τα παιδιά μας…
Συμπερασματικά, ας κρατήσουμε ως μήνυμα ότι ναι, η κλιματική αλλαγή είναι τρομακτική. Και οι άνθρωποι έχουν δίκιο να είναι θυμωμένοι που γίνονται πολύ λίγα. Αλλά, δεν είμαστε ανίσχυροι. Απέχουμε, δε, πολύ από το να είμαστε καταδικασμένοι…
