Από πού να αρχίσει κανείς και πού να τελειώσει; Οι αριθμοί είναι συντριπτικοί και οι εξελίξεις ραγδαίες… ρήξεις, δημιουργική καταστροφή, ανατροπές, μετασχηματισμοί και εταιρική κοινωνική ευθύνη είναι μερικές από τις εκφράσεις που κυριαρχούν και, συνεχώς, επαναλαμβάνονται. Και το ερώτημα είναι μήπως αυτό συμβαίνει σε ώτα μη ακουόντων; Δεν νομίζω… Οι εξελίξεις στην αγορά μου «λένε» ότι κάποιοι ηγέτες επιχειρήσεων πραγματοποιούν τεράστιες αλλαγές, χωρίς φανφάρες και τυμπανοκρουσίες, γιατί πιστεύουν ότι δεν είναι σοφό να ξυπνήσεις όσους κοιμούνται. Τα γεγονότα θα τους πιάσουν στον ύπνο και …τότε, τόσο το χειρότερο γι’ αυτούς.
Όσο πιο σιωπηλή είναι μια επιχειρηματική επανάσταση αυτό είναι και το καλύτερο γι’ αυτούς που τη γνωρίζουν από μέσα, την παρακολουθούν και ανταποκρίνονται στις προκλήσεις της. Κάτι τέτοιο, άλλωστε, δεν έγινε και στα τέλη του 18ου αιώνα και στις αρχές του 19ου, όταν μια νέα ενεργειακή δύναμη έφερε τη βιομηχανία στο προσκήνιο και άλλαξε τα πάντα;
Κατά την εταιρία συμβούλων McKinsey, κάτι τέτοιο συμβαίνει και σήμερα. Ο κόσμος μας βρίσκεται σε φάση μιας δραματικής μετάβασης, την οποίαν οριοθετούν τέσσερεις θεμελιώδεις ανατροπές, που είναι από τις μεγαλύτερες που έχει βιώσει ποτέ η παγκόσμια οικονομία. Σε σύγκριση με την πρώτη βιομηχανική επανάσταση, εκτιμάται από τη McKinsey ότι η αλλαγή αυτή συμβαίνει με ταχύτητα δέκα φορές μεγαλύτερη και με επιπτώσεις τρεις χιλιάδες φορές πιο ισχυρές! Και αν δεν είναι λίγοι αυτοί που γνωρίζουν τις εν λόγω ανατροπές, εν τούτοις δεν καταλαβαίνουν όλοι ούτε την εμβέλεια τους, αλλ’ ούτε και τις απώτερες επιπτώσεις τους. Όμως, τα κύματα των αλλαγών κερδίζουν, διαρκώς, σε δύναμη, τροφοδοτούνται το ένα από το άλλο και, τελικά, σαρώνουν!
Τέσσερεις θεμελιώδεις ανατροπές έτσι, δημιουργούν μνημειώδεις αλλαγές. Πρόκειται για την κορύφωση της «δημιουργικής καταστροφής». Ποιές είναι, όμως, αυτές;
1. Πέρα από τη Σαγκάη: Η εποχή της αστικοποίησης
Η πρώτη τάση είναι η μετατόπιση του τόπου της οικονομικής δραστηριότητας και του παραγωγικού δυναμισμού σε αναδυόμενες αγορές όπως η Κίνα και σε πόλεις εντός αυτών των αγορών. Αυτές οι αναδυόμενες αγορές διέρχονται, ταυτόχρονα, βιομηχανικές και αστικές επαναστάσεις, μετατοπίζοντας το κέντρο της παγκόσμιας οικονομίας ανατολικά και νότια με μια ταχύτητα που δεν υπήρξε ποτέ πριν. Μόλις το 2000, το 95% των Fortune Global 500 -οι μεγαλύτερες διεθνείς εταιρείες στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των Airbus, IBM, Nestle, Shell και The Coca-Cola Company, για να αναφέρουμε μερικές- είχαν την έδρα τους στις ανεπτυγμένες οικονομίες. Μέχρι το 2025, όταν η Κίνα θα φιλοξενήσει περισσότερες μεγάλες εταιρείες από τις Ηνωμένες Πολιτείες ή την Ευρώπη, αναμένουμε ότι, σχεδόν, οι μισές από τις μεγάλες εταιρείες του κόσμου (με έσοδα 1 δις δολάρια και πλέον) θα εδρεύουν σε αναδυόμενες αγορές. «Με τα χρόνια, οι άνθρωποι στην έδρα μας, στη Φρανκφούρτη, άρχισαν να μου παραπονούνται: «Δεν σας βλέπουμε πλέον εδώ», τονίζει ο Josef Ackermann, πρώην διευθύνων σύμβουλος της Deutsche Bank. «Λοιπόν, υπήρχε ένας λόγος για τον οποίο η ανάπτυξη έχει μετακινηθεί αλλού, στην Ασία, τη Λατινική Αμερική, τη Μέση Ανατολή», προσθέτει με νόημα.
Πέρα, όμως, από τη μετατόπιση της επιχειρηματικής δραστηριότητας σε ήδη γνωστές μεγαλουπόλεις, όπως πχ, η Σαγκάη, η αστικοποίηση δημιουργεί και νέα κέντρα που είναι άγνωστα στον πολύ κόσμο, αλλά και στα στελέχη των επιχειρήσεων.
Όπως επισημαίνει η McKinsey, ο παγκόσμιος αστικός πληθυσμός αυξάνεται κατά μέσο όρο 65 εκατομμύρια άτομα, ετησίως, τα 30 τελευταία χρόνια. Και ο αριθμός αυτός αντιστοιχεί στην προσθήκη 7 πόλεων, μεγάλες σαν το Σικάγο, κάθε χρόνο. Εκτιμάται, έτσι, ότι, σχεδόν, το 50% της παγκόσμιας αύξησης του ΑΕΠ μεταξύ του 2010 και του 2025 θα προέλθει από 440 πόλεις σε αναδυόμενες αγορές -το 95% από αυτές τις μικρές και μεσαίου μεγέθους πόλεις, πολλά δυτικά στελέχη, ίσως, δεν είχαν καν ακούσει και δεν μπορούν να τις εντοπίσουν σε ένα χάρτη. Ναι, η Βομβάη, το Ντουμπάι και η Σαγκάη είναι γνωστές. Τι γίνεται όμως με τον Χιντσού, στη βόρεια Ταϊβάν; Η πολιτεία Santa Catarina της Βραζιλίας, στα μισά του δρόμου μεταξύ του Σάο Πάολο και των συνόρων της Ουρουγουάης; Η Tianjin, μια πόλη που βρίσκεται περίπου 120 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του Πεκίνου; Το 2010, εκτιμήσαμε ότι το ΑΕΠ της Τιαντζίν ήταν περίπου 130 δισεκατομμύρια δολάρια, καθιστώντας το περίπου ίδιου μεγέθους με τη Στοκχόλμη, την πρωτεύουσα της Σουηδίας. Μέχρι το 2025, εκτιμάται ότι το ΑΕΠ της Τιαντζίν θα φθάσει τα 625 δις δολάρια και, άρα, θα είναι το ίδιο με το αντίστοιχο της Σουηδίας.
2. Η κορυφή του παγόβουνου: Επιτάχυνση της τεχνολογικής αλλαγής
Η δεύτερη ανατρεπτική δύναμη είναι η επιτάχυνση του πεδίου, της κλίμακας και του οικονομικού αντίκτυπου της τεχνολογίας. Η τεχνολογία -από το τυπογραφείο έως την ατμομηχανή και μέχρι το Διαδίκτυο- υπήρξε ανέκαθεν μια μεγάλη δύναμη στην ανατροπή του status quo. Η διαφορά, αυτή τη φορά, είναι η τεράστια πανταχού παρούσα τεχνολογία στη ζωή μας και η ταχύτητα της αλλαγής. Χρειάστηκαν περισσότερα από 50 χρόνια μετά την εφεύρεση του τηλεφώνου έως ότου τα μισά αμερικανικά σπίτια αποκτήσουν …ένα.
Χρειάστηκαν 38 χρόνια ραδιόφωνο για να προσελκύσουν 50 εκατομμύρια ακροατές. Ωστόσο, το Facebook προσέλκυσε 6 εκατομμύρια χρήστες τον πρώτο χρόνο του και ο αριθμός αυτός πολλαπλασιάστηκε 100 φορές, τα επόμενα πέντε χρόνια. Η υπηρεσία κινητής τηλεφωνίας και φωνητικών μηνυμάτων της Κίνας WeChat έχει 300 εκατομμύρια χρήστες, περισσότερο από ολόκληρο τον ενήλικο πληθυσμό των Ηνωμένων Πολιτειών. Η ταχεία υιοθέτηση προσκαλεί την επιταχυνόμενη καινοτομία. Το 2009, δύο χρόνια μετά την κυκλοφορία του iPhone, προγραμματιστές είχαν δημιουργήσει περίπου 150.000 εφαρμογές. Μέχρι το 2014, ο αριθμός αυτός είχε φτάσει τα 1,2 εκατομμύρια και οι χρήστες είχαν κατεβάσει περισσότερες από 75 δισεκατομμύρια συνολικές εφαρμογές, περισσότερες από δέκα για κάθε άτομο στον πλανήτη.
Όσο γρήγορα η καινοτομία έχει πολλαπλασιαστεί και εξαπλωθεί τα τελευταία χρόνια, είναι έτοιμη να αλλάξει και να αναπτυχθεί με εκθετική ταχύτητα, πέρα από τη δύναμη της ανθρώπινης διαίσθησης, να προβλέψει…
Η ισχύς επεξεργασίας και η συνδεσιμότητα είναι μόνο μέρος της ιστορίας. Ο αντίκτυπος τους πολλαπλασιάζεται με την ταυτόχρονη επανάσταση δεδομένων, η οποία τοποθετεί πρωτοφανείς ποσότητες πληροφοριών στα χέρια των καταναλωτών και των επιχειρήσεων, καθώς και τον πολλαπλασιασμό των επιχειρηματικών μοντέλων που υποστηρίζονται από την τεχνολογία, από διαδικτυακές πλατφόρμες λιανικής όπως η Alibaba, έως εφαρμογές για αυτοκίνητα όπως το Uber. Χάρη σε αυτές τις δυνάμεις που αλληλοενισχύονται, όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα απολαύσουν μια χρυσή εποχή gadgetry, άμεσης επικοινωνίας και, προφανώς, απεριόριστων πληροφοριών. Η τεχνολογία στο πλαίσιο αυτών των εξελίξεων προσφέρει την υπόσχεση μιας εντυπωσιακής προόδου στις αναπτυσσόμενες οικονομίες, οι οποίες σε χρόνο ρεκόρ θα βρεθούν σε απίστευτα πριν λίγα χρόνια επίπεδα. Πριν είκοσι χρόνια, μόνο το 3% του παγκόσμιου πληθυσμού είχε κινητό τηλέφωνο. Σήμερα, το αντίστοιχο ποσοστό είναι 75%, ενώ το 40% των ανθρώπων έχουν τη δυνατότητα πρόσβασης στο Διαδίκτυο. Η τεχνολογία επιτρέπει σε επιχειρήσεις όπως η What’s App να ανεβαίνουν τα σκαλιά της επιτυχίας με τεράστια ταχύτητα, ενώ, χρησιμοποιούν ελάχιστο κεφάλαιο. Στις μέρες μας, επιχειρηματίες και νεοφυείς εταιρίες (start-up) νεοσύστατες επιχειρήσεις απολαμβάνουν, συχνά, πλεονεκτήματα σε σχέση με τις μεγάλες. Ο έντονος ρυθμός της τεχνολογικής πραγματικότητας και της καινοτομίας μειώνει τον κύκλο ζωής των εταιρειών και αναγκάζει τα στελέχη να λαμβάνουν αποφάσεις και να δεσμεύουν πόρους πολύ πιο γρήγορα απ’ ότι στο παρελθόν. Όσοι βραδυπορούν είναι και οι χαμένοι της ιστορίας…
3. Το να γερνάς δεν είναι αυτό που κάποτε ήταν
Ο ανθρώπινος πληθυσμός γερνά. Η γονιμότητα μειώνεται και ο παγκόσμιος πληθυσμός ανεβαίνει σε ηλικία. Ενώ η γήρανση ήταν εμφανής στις ανεπτυγμένες οικονομίες, εδώ και αρκετό καιρό -η Ιαπωνία και η Ρωσία είδαν τον πληθυσμό τους να μειώνεται τα τελευταία χρόνια- το δημογραφικό έλλειμμα εξαπλώνεται πια στην Κίνα και, σύντομα, θα φτάσει στη Λατινική Αμερική. Για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, η γήρανση θα μπορούσε να σημαίνει ότι ο πληθυσμός του πλανήτη θα είναι γερασμένος στα μεγαλύτερα μέρη του κόσμου. Πριν από τριάντα χρόνια, μόνο ένα μικρό μερίδιο του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε σε λίγες χώρες με ποσοστά γονιμότητας σημαντικά χαμηλότερα από εκείνα που χρειάζονταν για την αντικατάσταση κάθε γενιάς (2,1 παιδιά ανά γυναίκα). Αλλά μέχρι το 2013, περίπου το 60% του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε σε χώρες με ποσοστά γονιμότητας κάτω από το ποσοστό αντικατάστασης. Αυτή είναι μια αλλαγή που λέει πολλά. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένει ότι, έως το 2060, ο πληθυσμός της Γερμανίας θα συρρικνωθεί κατά το ένα πέμπτο και ο αριθμός των ατόμων σε ηλικία εργασίας θα μειωθεί από 54 εκατομμύρια το 2010 σε 36 εκατομμύρια το 2060, ένα επίπεδο που προβλέπεται να είναι μικρότερο από αυτό της Γαλλίας. Το εργατικό δυναμικό της Κίνας κορυφώθηκε το 2012, λόγω των δημογραφικών τάσεων που βασίζονται στο εισόδημα. Στην Ταϊλάνδη, το ποσοστό γονιμότητας έχει μειωθεί από 5 στη δεκαετία του 1970 σε 1,4 σήμερα.
Ένα μικρότερο εργατικό δυναμικό θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη επιβάρυνση στην παραγωγικότητα, γεγονός αρνητικό για τον οικονομικό δυναμισμό εν γένει.
Οδηγούμεθα, συνεπώς, σε αναθεωρήσεις οικονομικών πολιτικών στις οποίες οι …γκριζομάλληδες θα ασκούν σοβαρές δημοσιονομικές κρίσεις.
4. Εμπόριο, άνθρωποι, χρηματοδότηση και δεδομένα
Η τέταρτη και τελευταία ανατρεπτική δύναμη, αφορά το βαθμό στον οποίο ο κόσμος είναι πολύ πιο συνδεδεμένος μέσω του εμπορίου και μέσω κινήσεων κεφαλαίων, ανθρώπων και πληροφοριών (δεδομένα και επικοινωνία) -αυτά που ονομάζουμε «ροές». Το εμπόριο και η χρηματοδότηση αποτελούν από καιρό μέρος της ιστορίας της παγκοσμιοποίησης, αλλά, τις τελευταίες δεκαετίες, υπήρξε σημαντική αλλαγή. Αντί μιας σειράς γραμμών που συνδέουν μεγάλους εμπορικούς κόμβους στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, το παγκόσμιο σύστημα συναλλαγών έχει επεκταθεί σε έναν περίπλοκο, εκτεταμένο ιστό. Η Ασία γίνεται η μεγαλύτερη εμπορική περιοχή στον κόσμο. Οι ροές «Νότου-Νότου», μεταξύ των αναδυόμενων αγορών, διπλασίασαν το μερίδιό τους στο παγκόσμιο εμπόριο κατά την τελευταία δεκαετία. Ο όγκος των συναλλαγών μεταξύ Κίνας και Αφρικής αυξήθηκε από 9 δισεκατομμύρια δολάρια το 2000 σε 211 δισεκατομμύρια δολάρια το 2012. Οι παγκόσμιες ροές κεφαλαίων αυξήθηκαν 25 φορές μεταξύ 1980 και 2007. Περισσότεροι από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι διέσχισαν τα σύνορα το 2009, ήτοι πέντε φορές περισσότεροι από το 1980. Αυτοί οι τρεις τύποι συνδέσεων σταμάτησαν όλοι κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας ύφεσης του 2008 και έκτοτε έχουν ανακάμψει αργά. Όμως, οι σύνδεσμοι που έχουν σφυρηλατηθεί από την τεχνολογία, έχουν προχωρήσει χωρίς διακοπή και με αυξανόμενη ταχύτητα, οδηγώντας σε μια νέα δυναμική φάση παγκοσμιοποίησης, δημιουργώντας ασύγκριτες ευκαιρίες και προκαλώντας απροσδόκητη αστάθεια.
Όπως εύκολα μπορεί να καταλάβει κάθε καλός ορθολογικός παρατηρητής, οι παραπάνω πραγματικότητες δεν καταργούνται με αρλουμπολογίες δεν ξορκίζονται και, τελικά, δεν γυρίζουν πίσω, εκτός και αν αυτό το ίδιο το σύμπαν αντιστραφεί. Κάτι τέτοιο δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα. Υπό αυτές τις συνθήκες, το γεγονός ότι οι παραπάνω τέσσερεις ανατροπές συμβαίνουν μαζεμένες και σε αυξανόμενη κλίμακα, στην παρούσα φάση της παγκόσμιας οικονομίας, είναι η απόδειξη ότι η επίδρασή τους όχι μόνον θα έχει διάρκεια, αλλά θα επιφέρει και μεταλλασσόμενους μετασχηματισμούς.
Είναι κατάδηλο ότι ο κόσμος αλλάζει ριζικά και, άρα, διαφέρει από αυτόν στον οποίον πολλοί από μας μεγάλωσαν, πρόκοψαν και σχημάτισαν αντιλήψεις για να λαμβάνουν ζωτικής σημασίας αποφάσεις. Κάποιες προβλέψεις και σχέδια μας για το εγγύς και μακρινό μέλλον τελούν υπό αναθεώρηση. Πολλές από τις υποθέσεις, τις τάσεις και τις συνθήκες οι οποίες στο παρελθόν είχαν αποδειχτεί αξιόπιστες, ξαφνικά έχουν χάσει μεγάλο μέρος της απήχησης τους. Στην σημερινή περίοδο, κυριολεκτικά, έχουμε απίθανες ποσότητες δεδομένων και συμβουλών στην διάθεσή μας.
To iPhone και το Samsung Galaxy περιέχουν πολύ περισσότερες πληροφορίες και ισχύ επεξεργασίας από τον αρχικό υπερυπολογιστή. Ωστόσο, εργαζόμαστε σε έναν κόσμο στον οποίο ακόμη οι προβλέψεις των επαγγελματιών δεν ξεφεύγουν από τη ρουτίνα της συνήθειας. Αυτό, προφανώς, οφείλεται στο ότι η διαίσθησή μας διαμορφώθηκε από ένα σύνολο εμπειριών και ιδεών για το πώς λειτουργούσαν τα πράγματα σε μια εποχή που οι αλλαγές ήταν στοιχειώδεις και κάπως προβλέψιμες. Η παγκοσμιοποίηση ωφέλησε τους καθιερωμένους και καλά συνδεδεμένους, ανοίγοντας νέες αγορές με σχετική ευκολία. Οι αγορές εργασίας λειτούργησαν αρκετά αξιόπιστα. Οι τιμές των πόρων μειώθηκαν.
Τα πράγματα έχουν σταματήσει να λειτουργούν έτσι, και, σίγουρα, δεν θα λειτουργούν με τον τρόπο αυτόν στο μέλλον…
Αν κοιτάξουμε τον κόσμο μέσω ενός καθρέπτη που ανοίγεται στο παρελθόν και λάβουμε αποφάσεις με βάση τη διαίσθηση περασμένων εμπειριών, είναι πολύ πιθανό να κάνουμε λάθος.
Στο νέο κόσμο, τα στελέχη, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και τα άτομα πρέπει να ελέγχουν τις διαισθήσεις τους από τα πρώτα βήματα και να τις επανατοποθετούν με τόλμη, εάν είναι απαραίτητο. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για οργανισμούς που είχαν μεγάλη επιτυχία.
Η επανεξέταση των υποθέσεων μας για τον κόσμο στον οποίο ζούμε -και δεν κάνουμε τίποτα…- θα αφήσει πολλούς από εμάς εξαιρετικά ευάλωτους. Η απόκτηση μιας ξεκάθαρης προοπτικής για το πώς πρέπει να διαπραγματευτούμε το μεταβαλλόμενο τοπίο θα μας βοηθήσει να προετοιμαστούμε να πετύχουμε.
Αυτά, μεταξύ άλλων, αναφέρει η McKinsey στη μελέτη της No Ordinary Disruption: The Four Global Forces Breaking All the Trends, που είναι διαθέσιμη στα Amazon, Barnes & Noble ή άλλα κορυφαία βιβλιοπωλεία. Και, όποιος θέλει, θα μπορούσε να βρει πολύτιμη τροφή για σκέψη. Αυτήν την πολύτιμη πρώτη ύλη της εποχής μας!
