Στατιστικά, η λέξη με την μεγαλύτερη χρήση στα μέσα ενημέρωσης (τηλεόραση, ραδιόφωνο, έντυπα) είναι ο «εφιάλτης» και τα επίθετά του (εφιαλτικός, εφιαλτική, εφιαλτικά, κλπ) και ακολουθεί η λέξη «δράμα» (δραματικές εξελίξεις, κλπ). Καθημερινά οι πολίτες βομβαρδίζονται με έναν καταιγισμό περιγραφών, με χρήση λέξεων έντασης, ανησυχίας και φόβου, σε βαθμό που, πλέον, εφιαλτικά ή δραματικά δεν είναι τα περιγραφόμενα αλλά η ίδια η «ενημέρωση»… Αυτή έφτασε ν’ αποτελεί «εφιάλτη»!
Η «τρομοκρατία» της είδησης που στοχευμένα προβάλλει αυτό που θέλει, είναι ένα από τα πιο σοβαρά ζητήματα των καιρών, διαταράσσοντας την κοινωνική ισορροπία, αφού εισβάλει στον ψυχισμό των μελών της. Και το κοινό θυμώνει, αγανακτεί, αποσυντονίζεται και, εν τέλει, αδρανεί ή επιτίθεται στους πάντες και τα πάντα… Το βλέπουμε, το ζούμε καθημερινά πια, μετά την πανδημία και, τώρα, με τον πόλεμο κοντά μας ή την ενεργειακή κρίση -παλιότερα με την οικονομική κρίση… Και, φυσικά, κλείνει τους δέκτες των ειδήσεων, σταματά να διαβάζει και να ενημερώνεται ακόμα και από έγκυρες πηγές…
Έτσι, γίνεται εύκολα βορά στους λόγους και τις πράξεις περιθωριακών και ακραίων πολιτικών ή άλλων δυνάμεων… Ας κοιτάξουμε το ρεύμα «μεσαιωνικών» τάσεων που πολιτικά ανέρχεται στην ΕΕ, στις ΗΠΑ και αλλού. Κάποιος έγραψε ότι χωρίς επικοινωνία τρομοκρατία -με την ευρεία έννοια της λέξης- δεν θα υπήρχε… Εμείς λέμε, αντιθέτως, ότι με τη σωστή επικοινωνία δυσάρεστα φαινόμενα μπορεί και να εξέλιπαν.
Ειρωνεία: Τα συμβατικά μέσα ενημέρωσης, συνήθως, βρίσκονται με το μέρος των κλασικών πολιτικών δυνάμεων (κεντροδεξιά – κεντροαριστερά). Με τον «εφιαλτικό» τρόπο, όμως, που ενημερώνουν («έρχεται εφιαλτικός χειμώνας», «εφιαλτική ακρίβεια», «δραματικές οι εξελίξεις» κ.ά.), τρόπον τινά, σπρώχνουν τους ανθρώπους στα χέρια δημαγωγών και λαϊκιστών οι οποίοι, εκμεταλλευόμενοι την απαύδησή τους, καταφέρνουν και τους χειραγωγούν, οδηγώντας τους σε αυτές τις ακραίες λαϊκίστικές ή εθνικιστικές επιλογές που παρατηρούμε γύρω μας …
Προσθέστε σε αυτό μια διευρυμένη κουλτούρα ατιμωρησίας, μια διάβρωση των ηθικών αξιών και αυτό που έχουμε είναι, πράγματι, μια συνταγή καταστροφής…
Παρότι ο λαϊκός βάρδος λέει, με σοφία, ότι «τα νέα που μας έφερε ήταν όλα μια ψευτιά, μα ακούγονταν ευχάριστα στ’ αυτί μας…», τα “νέα”, τελικά, μας αφήνουν κυνικούς, διχασμένους και λιγότερο ενημερωμένους…
Αυτός ο «εφιαλτικός» τρόπος παρουσίασης έχει καταντήσει την ενημέρωση να βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο όλων των εποχών, εξού και η εμπιστοσύνη του κοινού έχει χαθεί. Ο κυνισμός και ο παραμορφωτικός αρνητισμός των μέσων ευθύνονται για την δημιουργία μιας ανισόρροπης, συμφεροντολογικής και παραπλανητικής άποψης για τον κόσμο, δημιουργώντας ένα κενό μεταξύ πραγματικότητας και του τι οι άνθρωποι, τείνουν να πιστεύουν.
Οι «απόψεις», οι «ειδήσεις», η εκφορά του λόγου σε πολλά ΜΜΕ, είναι αυτή ακριβώς η αιτία που κάνει ανθρώπους αδρανείς, αποπροσανατολισμένους, απογοητευμένους ή απελπισμένους παρά ενημερωμένους, οδηγώντας έτσι σε άγχος, απάθεια ή συναισθήματα αδυναμίας που εκφράζονται με αυτό που πολύ συχνά πλέον ακούμε από το στόμα πολλών νέων: «Τόσο πολλά είναι λάθος στον Κόσμο, και εγώ δεν μπορώ να κάνω τίποτα σχετικά με αυτό.»
Χρειάζεται μια ρεαλιστική αλλά ελπιδοφόρα εικόνα του κόσμου στον οποίο ζούμε!
Η εστίαση των ΜΜΕ σε αρνητικές ειδήσεις προκαλεί μια υπερβολικά αρνητική κοσμοθεωρία. Αυτό συμβάλει στο να χάνουν την ελπίδα οι άνθρωποι και να απομακρύνονται από τα προβλήματα και τις κοινωνικές προκλήσεις.
Εμείς, ασχολούμαστε με αυτά τα προβλήματα και συζητάμε νέες προοπτικές και πιθανές Λύσεις. Από ‘καθαρή αγανάκτηση’ να πάμε σε ‘εποικοδομητική δράση’!
Χρειαζόμαστε ένα είδος δημοσιογραφίας που να μην φέρνει «μαυρίλα», μόνο προβλήματα, σύγκρουση και θηριωδίες στην προσοχή μας, αλλά να διερευνά αμερόληπτα, να προτείνει λύσεις και να εμπνέει δράσεις δημιουργικές.
Κύριο καθήκον, κοινωνική ευθύνη της δημοσιογραφίας είναι να μπορέσει να καταστήσει ικανούς τους ανθρώπους να σχηματίσουν μία πολυδιάστατη και ρεαλιστική-αντικειμενική εικόνα του κόσμου μας.
Η υπερβολική εστίαση στο ‘κακό’ στο ‘δράμα’, στον ‘εφιάλτη’ μεταδίδει μια εσφαλμένη εντύπωση, που διαστρεβλώνει την αλήθεια, περιορίζοντας την ικανότητα να ανταποκρινόμαστε αποτελεσματικά στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε.
Στον Ορθό Λόγο είμαστε πεπεισμένοι ότι τα μέσα ενημέρωσης απαιτείται να κάνουν περισσότερα από το να σπείρουν καινά δαιμόνια και να τραβούν την προσοχή με ενημερώσεις κάθε λεπτό. Πιστεύουμε ότι μπορούν να συζητούν, εκτός από τα προβλήματα, για οράματα και διεξόδους!
Να μην αναμεταδίδουν απλά το τι πηγαίνει στραβά στον κόσμο, αλλά να ερευνούν και να παρουσιάζουν λύσεις. Να προσεγγίζουν το φως, εκεί όπου ασχολούνται μόνο με το σκοτάδι.
Πολλοί δημοσιογράφοι εκθέτουν συναρπαστικά τα προβλήματα του κόσμου, συνήθως, όμως, αποτυγχάνουν να επισημάνουν και να εξηγήσουν ότι υπάρχουν δυνατότητες βελτίωσης των καταστάσεων, έστω και αν ακόμη αυτές οι πρωτοβουλίες εμφανίζουν ισχυρές αποδείξεις αποτελεσματικότητας ή αποδοτικότητας. Είναι λάθος το κοινό να έχει πολύ μεγαλύτερη επίγνωση για το τι πάει λάθος στην κοινωνία παρά για το τι γίνεται στην προσπάθεια να βελτιωθεί…
Χρειαζόμαστε μορφές ενημέρωσης με θετικό πρόσημο και απαντήσεις σε εδραιωμένα κοινωνικά προβλήματα. Όντως, στον κόσμο υπάρχουν προβλήματα και κρίσεις, σφάλματα και ελαττώματα, αποτυχία, κατάχρηση, εκμετάλλευση. Ωστόσο, ταυτόχρονα, υπάρχει πάντα εξέλιξη, ανάπτυξη και ευκαιρία.
Η σωστή ενημέρωση οφείλει να ‘διευρύνει’ τον κόσμο. Να διερευνά ευκαιρίες, να εξετάζει διλήμματα από όλες τις πλευρές και να υποδεικνύει διορθωτικά μέτρα. Φυσικά, να μην παραγνωρίζει τα προβλήματα ούτε να τα ευτελίζει. Αντ’ αυτού, να επικεντρώνεται στο πώς αυτά τα προβλήματα ξεπερνιούνται.
Η εστίαση στις λύσεις επιτρέπει την αναφορά και παρουσίαση ακόμα και των πιο σοβαρών θεμάτων με τέτοιο τρόπο που να προκαλεί ‘θετικά συναισθήματα’ στο κοινό (μια ‘καλή ιστορία’ δεν χρειάζεται να είναι μια ‘κακή ιστορία’). Παρακινεί και διευκολύνει την συζήτηση για ένα καλύτερο αύριο. Αναπτύσσει τον συλλογισμό/ορθολογισμό (απαντώντας στο «και τώρα, Τι;») και την έννοια της ‘προσωπικής ευθύνης’ απέναντι στον ‘παραλογισμό’ του τύπου: «για όλα φταίνε οι άλλοι»…
Η Θετική Ψυχολογία έχει δείξει ότι οι πραγματικότητές μας διαμορφώνονται από τον τρόπο που ο εγκέφαλός μας βλέπει τον κόσμο. Οι ‘ειδήσεις’ τείνουν να επικεντρώνονται στην ανθρωπότητα στα χειρότερά της, αντί να παρουσιάζουν την μεγαλύτερη εικόνα…
Οι έρευνες δείχνουν ότι ο αρνητισμός της ενημέρωσης μπορεί να οδηγήσει σε κρίσεις διανοητικής και ψυχικής υγείας, ενώ οι σωστοί τρόποι ενημέρωσης μπορεί να προάγουν την ευημερία, να ενθαρρύνουν την κοινότητα και να δείξουν πως οι πράξεις κάνουν την διαφορά. Όπως αναδεικνύουν, ‘ειδήσεις’ που ασχολούνται με λύσεις, προκαλούν μεγαλύτερο ενδιαφέρον, παράγουν θετικά συναισθήματα και μπορούν να δημιουργήσουν μια αυξημένη προθυμία για δράση & πράξη. Ειδήσεις προσανατολισμένες στις λύσεις μπορούν να ενδυναμώνουν τους ανθρώπους. Και όπως επισημαίνουν: «Όταν οι άνθρωποι πιστεύουν ότι ο κόσμος μπορεί να γίνει καλύτερος και ενδυναμώνονται στο να αισθάνονται ότι είναι σε θέση να κάνουν την διαφορά, μπορεί τότε να συμμετέχουν στην πράξη»
Ενδυνάμωση και συμμετοχή, λοιπόν, όχι αδράνεια και απάθεια…
-Τι είναι η κοινωνική απάθεια;
Μπορεί να κατηγοριοποιηθεί ως η αδιαφορία ενός ατόμου και η έλλειψη ενδιαφέροντος για συμμετοχή σε πολιτικές και άλλες δραστηριότητες. Αυτά δηλ. που παρατηρούμε γύρω μας, την έλλειψη ενδιαφέροντος για εκλογές, πολιτικές εκδηλώσεις, δημόσιες συνεδριάσεις και ψηφοφορίες.
Η έλλειψη ενδιαφέροντος για τα κοινωνικά ζητήματα και τον πόνο των άλλων μπορεί να εμφανιστεί σε ατομικό ή εθνικό επίπεδο. Μπορεί, επίσης, να αντανακλάται στην εχθρότητα ή την αδιαφορία που επιδεικνύεται απέναντι σε άλλες κοινωνικές ομάδες από μια ομάδα που σχηματίστηκε για να προστατεύσει το δικό της συμφέρον. Η κοινωνική απάθεια ενισχύει την κοινωνική αδικία, την ανισότητα και τις συγκρούσεις και μπορεί να οδηγήσει σε κοινωνική κατάρρευση, αναρχία ή δικτατορία…
Αδράνεια των πολιτικών και απάθεια των πολιτών είναι άλλη μια συνταγή καταστροφής, το μεγαλύτερο, ίσως, πρόβλημα για τις δημοκρατίες μας, σήμερα.
-Πώς μπορούμε να ξεπεράσουμε την κοινωνική απάθεια;
Οι αρνητικές σκέψεις, τα αποθαρρυντικά γεγονότα της «ενημέρωσης», οι κουραστικές ρουτίνες μπορούν να οδηγήσουν στην απάθεια. Για να ξεπεράσει κανείς την απάθεια, χρειάζεται να δώσει στον εαυτό του συμπόνια, ενσυναίσθηση και κατανόηση.
Και μια δημοσιογραφία, όπως την περιγράψαμε παραπάνω, είναι το κλειδί της ενημέρωσης του πολίτη, της ενδυνάμωσης και της συμμετοχής του στις προσπάθειες βελτίωσης του κόσμου γύρω του.
Χαμένη ενσυναίσθηση: τι πρέπει να αλλάξουμε για να αλλάξουμε τον κόσμο…
Η ενσυναίσθηση μας οδηγεί σε ενέργειες που ανακουφίζουν τον πόνο των άλλων ανθρώπων. Ωστόσο, σε έναν κόσμο γεμάτο αρνητική, καταστροφολογική ενημέρωση, η ενσυναίσθηση λειτουργεί ως αρνητική επιλεκτική δύναμη που μας ωθεί είτε προς το άσχετο, τα ασήμαντα, είτε προς την πλήρη αδράνεια. Αν θέλουμε να αλλάξουμε τον κόσμο μας, θα πρέπει να προβάλλουμε την σωστή πληροφόρηση.
Υπάρχουν τόσες προσπάθειες, τόσοι πολλοί παλεύουν γύρω μας σε κάθε επίπεδο, σε κάθε τομέα, αλλά ποιος κάνει το έργο τους γνωστό;
Αυτό προσπαθούμε να κάνουμε και εμείς και παρουσιάζουμε ενημέρωση, καλές πρακτικές και λύσεις για μεγάλα προβλήματα, όπως αυτά στο παρόν τεύχος μας…
Αναθεωρημένος ορισμός της δημοσιογραφίας:
Σύγκλιση των κοινοτήτων σε μια πολιτισμένη, ενήμερη και παραγωγική συζήτηση, μειώνοντας την πόλωση και οικοδομώντας την εμπιστοσύνη μέσω της βοήθειας των πολίτων να βρουν κοινό έδαφος σε γεγονότα και συνεννόηση.
Jeff Jarvis (Professor, City University of New
York, Journalism school)
Επιλογή: Μπορούμε να επιλέξουμε να βλέπουμε έναν κόσμο που (ασχέτως των όποιων παραπατημάτων) διαρκώς εξελίσσεται, που η τεχνολογία βοηθά για περισσότερο ελεύθερο χρόνο (πχ, μέλλον προς 4ημερη εργασία κλπ) άρα, ευημερία, ανάπτυξη προσωπική/συλλογική, ή, μαυρίλα στο καβούκι μας με τρόμο και συνεχείς συγκρούσεις…
Τέλος, θα θέλαμε να σας ενημερώσουμε ότι στο πλαίσιο μιας συνολικής προσπάθειας αλλαγής της ζοφερής κατάστασης που έχει διαμορφωθεί στον ευρύτερο χώρο της ενημέρωσης, ο Ορθός Λόγος αποφάσισε να στηρίξει την δημιουργία ενός νέου φορέα, του Ελληνικού Ινστιτούτου Εποικοδομητικής Δημοσιογραφίας: Επειδή τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν μια ισχυρή επιρροή στον κόσμο μας, οφείλουμε να δείξουμε, να αποκαλύψουμε τη μεγάλη εικόνα, δημιουργώντας προς τον σκοπό αυτό πιο εποικοδομητικά και κοινωνικά ευαίσθητα μέσα. Σκοπός, λοιπόν, να προωθήσουμε και να κάνουμε γνωστή στην χώρα μας την εποικοδομητική και προσανατολισμένη στην επίλυση προβλημάτων σκέψη. Να κάνουμε γνωστή στην Ελλάδα την εποικοδομητική δημοσιογραφία ή, αλλιώς, δημοσιογραφία των λύσεων. Να δημιουργήσουμε ένα ‘φυτώριο’ αυτού του είδους της δημοσιογραφίας στην Ελλάδα, αναπτύσσοντας μια νέα γενιά δημοσιογράφων. Μιας δημοσιογραφίας «θετικής ψυχολογίας» που θέλει να αναπτύσσει την Λογική και τα θετικά αισθήματα των ανθρώπων, το ‘φως’ και όχι το ‘σκοτάδι’ μέσα τους…
Καλό μας Φθινόπωρο!
