Οι συγκρίσεις μιλούν από μόνες τους για ένα ακόμη «αυτονόητο» που οφείλει επιτέλους να καταστεί πραγματικότητα στη χώρα μας. Και εδώ, όπως και στο προηγούμενο για την υγεία άρθρο μας, ερευνήσαμε και εστιάζουμε σε θέματα που δεν υπόκεινται τόσο σε δημοσιονομικούς περιορισμούς, αλλά απλά σε αλλαγές αντιλήψεων και συνηθειών. Αρκεί να ακούν ορθά τα «μηνύματα» και τις ανάγκες της κοινωνίας οι πολιτικοί και άλλοι ταγοί μας…
Ερευνήσαμε και παραθέτουμε παρακάτω βασικά σημεία συγκρίσεων και καλών πρακτικών.
Δομή και Οργάνωση των σχολείων
Ελλάδα:
- Η πρωτοβάθμια εκπαίδευση περιλαμβάνει το νηπιαγωγείο (προαιρετικό) και το δημοτικό σχολείο (6 χρόνια).
- Η δευτεροβάθμια εκπαίδευση περιλαμβάνει το γυμνάσιο (3 χρόνια) και το λύκειο (γενικό ή επαγγελματικό, 3 χρόνια).
- Δίδεται μεγάλη έμφαση στις εξετάσεις, ιδιαίτερα στο λύκειο, με τις πανελλήνιες εξετάσεις να καθορίζουν την εισαγωγή στα πανεπιστήμια.
Σκανδιναβικά Μοντέλα:
- Οι σκανδιναβικές χώρες έχουν παρόμοιες δομές με μικρές διαφορές. Η πρωτοβάθμια εκπαίδευση ξεκινά γύρω στα 6-7 χρόνια και διαρκεί μέχρι τα 15-16 χρόνια (9-10 χρόνια).
- Η δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι συνήθως χωρισμένη σε γενική και επαγγελματική, με διάρκεια 3 χρόνια.
- Τα συστήματα είναι περισσότερο ευέλικτα και λιγότερο εξαρτώμενα από εξετάσεις για την είσοδο στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Διδακτική Προσέγγιση και Παιδαγωγική Φιλοσοφία
Ελλάδα:
- Η εκπαίδευση είναι περισσότερο δασκαλοκεντρική, με έμφαση στη διδασκαλία και την απομνημόνευση.
- Οι εξετάσεις έχουν σημαντικό ρόλο και η αποστήθιση είναι συχνή μέθοδος μάθησης.
- Οι υποδομές και η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών παρουσιάζουν ελλείψεις.
Σκανδιναβικά Μοντέλα:
- Οι σκανδιναβικές χώρες εφαρμόζουν μαθητοκεντρικές μεθόδους διδασκαλίας, με έμφαση στην κριτική σκέψη, τη συνεργασία και την επίλυση προβλημάτων.
- Οι μαθητές ενθαρρύνονται να συμμετέχουν ενεργά στην εκπαιδευτική διαδικασία και να αναπτύξουν αυτονομία.
- Εξαιρετικές υποδομές, με μεγάλη επένδυση στην εκπαίδευση των εκπαιδευτικών.
Περιεχόμενο και Αναλυτικά Προγράμματα
Ελλάδα:
- Υπάρχει κεντρικά καθορισμένο αναλυτικό πρόγραμμα με περιορισμένη ευελιξία.
- Το πρόγραμμα είναι φορτωμένο και οι μαθητές, συχνά, καταφεύγουν σε εξωσχολική βοήθεια (φροντιστήρια).
Σκανδιναβικά Μοντέλα:
- Τα αναλυτικά προγράμματα είναι πιο ευέλικτα και προσαρμόσιμα στις ανάγκες των μαθητών.
- Υπάρχει μεγάλη έμφαση στην διαθεματική προσέγγιση και την ενσωμάτωση τεχνολογιών στην εκπαίδευση.
Κοινωνικές και Πολιτισμικές Διαστάσεις
Ελλάδα:
- Η εκπαίδευση είναι επηρεασμένη από κομματικές αντιλήψεις/ιδεοληψίες και συντεχνιακά συμφέροντα που οδηγούν εντέλει σε κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες.
- Το εκπαιδευτικό σύστημα αντιμετωπίζει προκλήσεις από τις περιορισμένες δημόσιες δαπάνες, ιδιαίτερα δε από τον ανορθολογισμό στη διανομή τους.
Σκανδιναβικά Μοντέλα:
- Τα εκπαιδευτικά συστήματα είναι περισσότερο ισομερή, με έμφαση στην παροχή ίσων ευκαιριών για όλους τους μαθητές.
- Υπάρχει μεγάλη κοινωνική υποστήριξη και εξασφάλιση πόρων για την εκπαίδευση.
Η σημασία του Προσωπικού Χρόνου
Ένα ακόμη θέμα, ο προσωπικός χρόνος των μαθητών που είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξή τους και την ψυχική τους υγεία. Είναι κρίσιμο να βρίσκεται η ισορροπία μεταξύ της ακαδημαϊκής προσπάθειας και του ελεύθερου χρόνου για να διασφαλιστεί ότι οι μαθητές δεν υποφέρουν από υπερβολικό άγχος και κόπωση.
Χαρακτηριστικά στοιχεία που αναδεικνύουν οι έρευνες:
1. Ψυχική Υγεία:
– Ο προσωπικός χρόνος βοηθά στη μείωση του άγχους και της κόπωσης, προάγοντας την ψυχική υγεία των μαθητών.
– Δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές να χαλαρώσουν και να απολαύσουν δραστηριότητες που τους ευχαριστούν.
2. Κοινωνική Ανάπτυξη:
– Ο ελεύθερος χρόνος επιτρέπει στους μαθητές να αναπτύξουν κοινωνικές δεξιότητες μέσω της αλληλεπίδρασης με φίλους και οικογένεια.
– Η συμμετοχή σε εξωσχολικές δραστηριότητες ενισχύει την κοινωνικότητα και την αίσθηση του ανήκειν.
3. Δημιουργικότητα και Δεξιότητες:
– Ο προσωπικός χρόνος δίνει την ευκαιρία στους μαθητές να ασχοληθούν με χόμπι και δημιουργικές δραστηριότητες που ενισχύουν τη φαντασία και τις δεξιότητές τους.
– Δραστηριότητες όπως η ζωγραφική, η μουσική, ο αθλητισμός και η ανάγνωση ενισχύουν τις ικανότητες και τα ενδιαφέροντα των μαθητών.
Οι προκλήσεις στην Ελλάδα
1. Φροντιστήρια και Εξωσχολική Βοήθεια:
- Πολλοί μαθητές στην Ελλάδα αφιερώνουν μεγάλο μέρος του προσωπικού τους χρόνου σε φροντιστήρια και μαθήματα για να προετοιμαστούν για εξετάσεις.
- Αυτό μειώνει τον διαθέσιμο χρόνο για χαλάρωση και άλλες δραστηριότητες.
2. Υπερβολικό Αναλυτικό Πρόγραμμα:
- Το φορτωμένο αναλυτικό πρόγραμμα και η έμφαση στις εξετάσεις αυξάνουν τον φόρτο εργασίας των μαθητών.
- Οι μαθητές, συχνά, έχουν λιγότερο χρόνο για ελεύθερες δραστηριότητες και ξεκούραση.
Η σύγκριση του προσωπικού χρόνου των μαθητών στην Ελλάδα με τις καλές πρακτικές άλλων χωρών μπορεί να παρέχει πολύτιμες πληροφορίες για τη βελτίωση του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος. Παρουσιάζουμε μερικά παραδείγματα καλών πρακτικών από άλλες χώρες που προωθούν την ισορροπία μεταξύ ακαδημαϊκού φόρτου και προσωπικού χρόνου, υποστήριξης των μαθητών και εξωσχολικών δραστηριοτήτων.
Καλές πρακτικές – προτάσεις εφαρμογής για την Ελλάδα
1. Φινλανδία
Πρακτικές:
- Σύντομες Σχολικές Ημέρες και Λιγότερες Εργασίες για το Σπίτι: Οι μαθητές στη Φινλανδία περνούν λιγότερες ώρες στο σχολείο και έχουν ελάχιστες ή καθόλου εργασίες για το σπίτι, αφήνοντας περισσότερο χρόνο για προσωπικές δραστηριότητες.
- Προώθηση της Αυτονομίας: Ενθαρρύνονται να αναλαμβάνουν την ευθύνη της μάθησής τους και να αναπτύσσουν αυτονομία.
- Υποστηρικτικό Περιβάλλον: Εξαιρετική στήριξη από τους δασκάλους και παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών.
Εφαρμογή στην Ελλάδα:
- Μείωση του φόρτου εργασίας για το σπίτι και προώθηση πιο σύντομων και αποτελεσματικών σχολικών ωρών.
- Ενίσχυση της αυτονομίας και της κριτικής σκέψης μέσω διαδραστικών και μαθητοκεντρικών μεθόδων διδασκαλίας.
2. Σουηδία
Πρακτικές:
- Ισορροπία Σχολείου και Προσωπικής Ζωής: Οι μαθητές έχουν ισορροπημένο πρόγραμμα που περιλαμβάνει χρόνο για ξεκούραση και εξωσχολικές δραστηριότητες.
- Εξωσχολικές Δραστηριότητες: Υπάρχει μεγάλη έμφαση στις εξωσχολικές δραστηριότητες, όπως αθλητισμός και τέχνες, οι οποίες προσφέρονται συστηματικά στα σχολεία.
Εφαρμογή στην Ελλάδα:
- Προσθήκη και προώθηση εξωσχολικών προγραμμάτων και δραστηριοτήτων στα ελληνικά σχολεία.
- Ενθάρρυνση της συμμετοχής των μαθητών σε αθλητικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες για να αναπτύξουν κοινωνικές και προσωπικές δεξιότητες.
3. Δανία
Πρακτικές:
- Αναλογία Εργασίας-Ζωής: Προώθηση ενός υγιούς ισοζυγίου μεταξύ σχολικής εργασίας και προσωπικού χρόνου μέσω ευέλικτων εκπαιδευτικών προγραμμάτων.
- Υποστήριξη Μαθητών: Ενσωμάτωση συμβουλευτικών υπηρεσιών στα σχολεία για την υποστήριξη της ψυχικής υγείας και της γενικής ευημερίας των μαθητών.
Εφαρμογή στην Ελλάδα:
- Παροχή συμβουλευτικής υποστήριξης και υπηρεσιών ψυχικής υγείας στους μαθητές.
- Ευέλικτα προγράμματα σπουδών που επιτρέπουν την προσαρμογή στις ατομικές ανάγκες των μαθητών.
4. Νορβηγία
Πρακτικές:
- Ενεργή Μάθηση: Εφαρμογή μαθητοκεντρικών μεθόδων διδασκαλίας που εμπλέκουν ενεργά τους μαθητές στη διαδικασία μάθησης.
- Εξωσχολική Υποστήριξη: Παροχή ευκαιριών για μάθηση εκτός σχολείου, όπως εκπαιδευτικές εκδρομές και προγράμματα κοινότητας.
Εφαρμογή στην Ελλάδα:
- Προώθηση ενεργητικών και μαθητοκεντρικών μεθόδων διδασκαλίας.
- Οργάνωση εκπαιδευτικών εκδρομών και συνεργασία με την τοπική κοινότητα για την παροχή εμπειριών μάθησης εκτός σχολείου.
5. Ολλανδία
Πρακτικές:
- Οι μαθητές ενθαρρύνονται να εκφράσουν την ατομικότητά τους και να νιώθουν άνετα στο σχολικό περιβάλλον.
- Σχολεία με Ευέλικτο Ωράριο: Τα σχολεία, συχνά, εφαρμόζουν ευέλικτα ωράρια που προσαρμόζονται στις ανάγκες των μαθητών και των οικογενειών τους.
Εφαρμογή στην Ελλάδα:
- Δημιουργία ενός πιο άνετου και ευέλικτου σχολικού περιβάλλοντος που ενθαρρύνει την έκφραση και την άνεση των μαθητών.
- Πιλοτική εφαρμογή ευέλικτων ωραρίων σε σχολεία για την αξιολόγηση των ωφελειών.
Και τώρα τι;
Ένα νέο σύγχρονο σχολικό μοντέλο, που σέβεται το μέλλον των παιδιών και της ελληνικής οικογένειας, όπως και της χώρας εν γένει, μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω μιας σειράς βασικών αλλαγών δομών και νοοτροπιών. Και αυτές θα μπορούσαν να εμπνευστούν από τις επιτυχημένες πρακτικές χωρών που αναφέραμε παραπάνω. Προσαρμοσμένες βέβαια στις τοπικές μας ανάγκες και ιδιαιτερότητες.
Ανακεφαλαιωτικά και συμπληρωματικά οι βασικές προτάσεις αλλαγών περιλαμβάνουν:
- Μείωση του Φορτίου: Απλοποίηση του αναλυτικού προγράμματος για να μειωθεί το άγχος και η πίεση στους μαθητές.
- Διαθεματική Μάθηση: Προώθηση της διαθεματικής προσέγγισης και της ενσωμάτωσης των τεχνολογιών στην εκπαίδευση.
- Ενεργή Μάθηση: Ενθάρρυνση της ενεργού συμμετοχής των μαθητών στην εκπαιδευτική διαδικασία μέσω ομαδικών εργασιών, πρότζεκτ και συζητήσεων.
- Κριτική Σκέψη: Ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και των δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων στους μαθητές.
- Ψηφιακή Εκπαίδευση: Ενσωμάτωση ψηφιακών εργαλείων και μεθόδων διδασκαλίας για την ενίσχυση της μάθησης.
- Ευελιξία: Παροχή μεγαλύτερης ευελιξίας στους εκπαιδευτικούς για την προσαρμογή του προγράμματος στις ανάγκες των μαθητών.
- Μείωση της Έμφασης στις Εξετάσεις: Αναμόρφωση του εξεταστικού συστήματος με στόχο να προωθηθούν εναλλακτικές μορφές εξετάσεων, όπως η συνεχής αξιολόγηση και η αξιολόγηση μέσω έργων.
- Υποστήριξη – Κατάρτιση των Εκπαιδευτικών: Παροχή συνεχούς επαγγελματικής ανάπτυξης για τους εκπαιδευτικούς, συμπεριλαμβανομένης της εκπαίδευσης σε νέες διδακτικές μεθόδους και τεχνολογίες, όπως και κουλτούρας προσέγγισης νέων εκπαιδευτικών προτύπων.
- Ορθολογισμός της Χρηματοδότησης: Ορθή διανομή των πόρων και, αν το σηκώνει ο προϋπολογισμός, αύξηση των δημόσιων δαπανών, για την εκπαίδευση ώστε να εξασφαλιστούν καλύτερες υποδομές και εξοπλισμός.
- Υποστήριξη Ευάλωτων Ομάδων: Παροχή πρόσθετης υποστήριξης σε μαθητές από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες για την ενίσχυση της ισότητας στην εκπαίδευση.
- Ενσωμάτωση Μαθητών με Ειδικές Ανάγκες: Εξασφάλιση της κατάλληλης υποστήριξης και των πόρων για τους μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.
- Συνεργασία με Γονείς και Κοινότητα: Ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ σχολείων, γονέων και τοπικών κοινοτήτων για τη δημιουργία ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος μάθησης.
- Ψυχοκοινωνική Υποστήριξη: Παροχή ψυχολογικής και συμβουλευτικής υποστήριξης στους μαθητές για την αντιμετώπιση προσωπικών και ακαδημαϊκών προβλημάτων.
Όσον αφορά τον «προσωπικό χρόνο» τον απαραίτητο, όπως είπαμε, για την ισορροπημένη ανάπτυξη των μαθητών, η αναθεώρηση του εκπαιδευτικού συστήματος με στόχο τη μείωση της πίεσης και την ενίσχυση των εξωσχολικών δραστηριοτήτων μπορεί να προσφέρει στους μαθητές την ευκαιρία να αναπτύξουν τις δεξιότητές τους και να ζήσουν μια πιο ευχάριστη και υγιή παιδική ηλικία.
Βασικές προτάσεις/λύσεις για βελτίωση του προσωπικού χρόνου συνολικά περιλαμβάνουν:
- Απλοποίηση του αναλυτικού προγράμματος και μείωση της πίεσης από τις εξετάσεις για να δοθεί περισσότερος χρόνος στους μαθητές για ελεύθερες δραστηριότητες.
- Ενθάρρυνση μιας ισορροπημένης προσέγγισης μεταξύ ακαδημαϊκών και εξωσχολικών δραστηριοτήτων.
- Προώθηση της συμμετοχής σε αθλητικά, καλλιτεχνικά και κοινωνικά προγράμματα που ενισχύουν την ολόπλευρη ανάπτυξη των μαθητών.
- Τα σχολεία μπορούν να προσφέρουν προγράμματα που προάγουν την ψυχική υγεία και την ευημερία των μαθητών, όπως μαθήματα διαχείρισης χρόνου και εργαστήρια προσωπικής ανάπτυξης.
- Οι γονείς μπορούν να υποστηρίξουν τα παιδιά τους προσφέροντας ένα περιβάλλον που ενθαρρύνει την ξεκούραση και τις εξωσχολικές δραστηριότητες.
- Μείωση της εξάρτησης από τα φροντιστήρια μέσω της βελτίωσης της ποιότητας της διδασκαλίας στο σχολείο και της παροχής επαρκούς υποστήριξης στους μαθητές εντός σχολικού περιβάλλοντος.
Τελευταίο, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, καθώς απ’ αυτό εξαρτάται η υλοποίηση όλων των ανωτέρω, είναι η πολιτική βούληση και η κοινωνική υποστήριξη. Επίσης, απαραίτητη για την εξασφάλιση της επιτυχίας είναι η συνεχής αξιολόγηση και αναπροσαρμογή των πολιτικών και πρακτικών. Πρόοδος, δηλαδή, χωρίς αγκυλώσεις…
Αναμφισβήτητα, η εκπαίδευση στην Ελλάδα και στις σκανδιναβικές χώρες διαφέρει σημαντικά ως προς τη φιλοσοφία, τη δομή και την εφαρμογή. Οι σκανδιναβικές χώρες είναι γνωστές για τις καινοτόμες πρακτικές τους και την έμφαση στην ποιότητα της εκπαίδευσης. Αντίθετα, το ελληνικό σύστημα αντιμετωπίζει προκλήσεις που σχετίζονται με την παραδοσιακή προσέγγιση, την πίεση των εξετάσεων, τις περιορισμένες υποδομές και, φυσικά, δεν μπορούμε να αφήσουμε απ’ έξω τις μεγάλες τροχοπέδες: την ατολμία των κυβερνήσεων -λόγω του «πολιτικού κόστους»- και τον ακραίο έως παράλογο συντεχνιασμό -βλέπε ΟΛΜΕ (Ομοσπονδία Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης) και ΔΟΕ (Διδασκαλική Ομοσπονδία Ελλάδος)-, καθώς και τη ζέση συγκεκριμένων κομματικών χώρων που σπεύδουν, για ψηφοθηρικούς βέβαια λόγους, άλλοτε να τους υποκινούν και άλλοτε να τους υποστηρίζουν…
Υπό αυτές τις συνθήκες είναι δυνατόν να προοδεύσουμε; Η κατανόηση/συνειδητοποίηση, πάντως, όσων παρουσιάσαμε από πολίτες, πολιτικούς και συνδικαλιστές, όπως και μια δημοσιογραφία με αίσθηση της κοινωνικής της ευθύνης, μπορεί να βοηθήσει στην αλλαγή πορείας και στην ανάπτυξη στρατηγικών βελτίωσης του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος.
Πολύ θα θέλαμε να παίρναμε απαντήσεις από τους πολιτικούς μας ηγέτες, καθώς τέτοιες αλλαγές δεν είναι δυνατόν να έχουν «δεξιό» ή «αριστερό» πρόσημο, παρά μόνο κοινούς τόπους από εχέφρονες ανθρώπους.
Ιδού δρόμος για δημόσιο εποικοδομητικό διάλογο…
