Η νέα διοίκηση του Ντόναλντ Τραμπ, μόλις πριν λίγες μέρες, ανακοίνωσε επίσημα ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες «απορρίπτουν και καταδικάζουν» τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) των Ηνωμένων Εθνών. Η δήλωση αυτή σηματοδοτεί μια ηχηρή ρήξη με τη διεθνή συναίνεση γύρω από την ανάγκη για μια κοινή παγκόσμια ατζέντα προς το 2030, με στόχους την εξάλειψη της φτώχειας, την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και την προώθηση της κοινωνικής ισότητας και της βιωσιμότητας.
Οι ΗΠΑ, ως μία από τις μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου και ιστορικά σημαντικός παράγοντας στη διαμόρφωση της διεθνούς πολιτικής, είχαν διαδραματίσει ουσιαστικό – έστω και όχι πάντοτε συνεπή – ρόλο στην υποστήριξη των ΣΒΑ. Η αιφνίδια αποκήρυξη αυτής της δέσμευσης εγείρει εύλογα ερωτήματα: τι σημαίνει η απόφαση αυτή για την παγκόσμια κοινότητα; Πόσο κρίσιμη ήταν η αμερικανική συμβολή; Και κυρίως: μπορούν άλλες δυνάμεις να καλύψουν το κενό που αφήνει η Ουάσινγκτον;
Η αποχώρηση αυτή δεν αφορά μόνο πολιτικές αποφάσεις ή χρηματοδοτήσεις – πρόκειται για μια βαθύτερη μετατόπιση στον παγκόσμιο συσχετισμό ισχύος γύρω από τη βιώσιμη ανάπτυξη. Καθώς ο κόσμος πλησιάζει στο μέσο της διαδρομής προς το 2030, ο επαναπροσδιορισμός των παγκόσμιων ισορροπιών καθίσταται επιτακτικός.
Γιατί οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν κρίσιμες
Η σημασία των Ηνωμένων Πολιτειών για την υλοποίηση των ΣΒΑ υπήρξε διαχρονικά καθοριστική – όχι μόνο λόγω του οικονομικού τους μεγέθους, αλλά και εξαιτίας της πολιτικής, τεχνολογικής και διπλωματικής τους επιρροής. Η αποχώρηση της χώρας από την κοινή παγκόσμια δέσμευση δεν σημαίνει, απλώς, την απόσυρση ενός κράτους, αλλά την απουσία ενός από τους κεντρικούς θεσμικούς και χρηματοδοτικούς πυλώνες του Συστήματος Διεθνούς Συνεργασίας.
-Οικονομική υποστήριξη
Οι ΗΠΑ υπήρξαν επί δεκαετίες ένας από τους μεγαλύτερους χρηματοδότες Διεθνών Οργανισμών, αναπτυξιακών προγραμμάτων και πρωτοβουλιών του ΟΗΕ. Από τη βοήθεια προς αναπτυσσόμενες χώρες μέχρι τη στήριξη προγραμμάτων για τη δημόσια υγεία και την παιδεία, η αμερικανική οικονομική συνεισφορά διαμόρφωνε ουσιαστικά την παγκόσμια δυναμική στην υλοποίηση των Στόχων αυτών.
-Διεθνής ηγεσία
Πέρα από τη χρηματοδότηση, οι ΗΠΑ είχαν τη δύναμη να επηρεάζουν στρατηγικά τις διεθνείς πολιτικές προτεραιότητες, να χτίζουν συμμαχίες και να διαμορφώνουν το πλαίσιο εφαρμογής των στόχων. Σε καθοριστικές στιγμές, όπως η υιοθέτηση της Ατζέντας 2030, η συμμετοχή της Ουάσινγκτον προσέδιδε νομιμοποίηση και πολιτική βαρύτητα στις παγκόσμιες δεσμεύσεις..
-Καινοτομία και τεχνολογία
Αμερικανικές εταιρείες και ερευνητικά κέντρα ηγήθηκαν παγκοσμίως σε τομείς όπως η καθαρή ενέργεια, οι «έξυπνες πόλεις», η πράσινη τεχνολογία και η ψηφιακή μετάβαση – τομείς στενά συνδεδεμένους με την επίτευξη των ΣΒΑ. Η προσφορά τους δεν ήταν μόνο ποσοτική, αλλά και ποιοτική, καθώς προώθησαν λύσεις και πρότυπα που επηρέασαν βαθιά το διεθνές αφήγημα για τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Η αμερικανική επιρροή, ακόμη και όταν ήταν ατελής ή αντιφατική, λειτουργούσε ως σημείο αναφοράς για τη Διεθνή κοινότητα. Η σημερινή αποκήρυξη της Ατζέντας 2030 – σαφής και πολιτικά φορτισμένη – δημιουργεί ένα επικίνδυνο κενό, το οποίο ενδέχεται να επηρεάσει τις παγκόσμιες εξελίξεις σε πολλαπλά επίπεδα.
Οι συνέπειες
Η απόφαση της νέας Αμερικανικής Διοίκησης Τραμπ δεν αποτελεί μόνο μια ιδεολογική διαφοροποίηση· πρόκειται για μια ενέργεια με άμεσες και ευρείες συνέπειες, τόσο σε πρακτικό όσο και σε συμβολικό επίπεδο. Οι επιπτώσεις της αποχώρησης γίνονται αισθητές σε πολλαπλούς τομείς, επηρεάζοντας τη δυναμική της διεθνούς συνεργασίας, τη χρηματοδότηση αναπτυξιακών πρωτοβουλιών και την παγκόσμια πρόοδο προς το 2030.
Κλιματική δράση (Στόχος 13): Η διακοπή της χρηματοδότησης διεθνών ταμείων για την κλιματική αλλαγή – όπως το Πράσινο Ταμείο για το Κλίμα – αποδυναμώνει σημαντικά τις δυνατότητες των αναπτυσσόμενων χωρών να προσαρμοστούν στις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης. Παράλληλα, η αποχώρηση των ΗΠΑ από διεθνείς συμφωνίες, όπως η Συμφωνία του Παρισιού, υπονομεύει τη συλλογική δέσμευση για περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη.
Καθαρή ενέργεια (Στόχος 7): Η επαναφορά της στήριξης στα ορυκτά καύσιμα και η χαλάρωση των περιβαλλοντικών ρυθμίσεων από την κυβέρνηση Τραμπ στέλνουν ένα αντίθετο μήνυμα προς τις παγκόσμιες αγορές, αποθαρρύνοντας επενδύσεις στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Αυτή η αλλαγή πλεύσης μπορεί να ανακόψει τη δυναμική της ενεργειακής μετάβασης διεθνώς.
Διεθνής συνεργασία (Στόχος 17): Η επιλογή απομόνωσης των ΗΠΑ και η επιθετική ρητορική κατά του πολυμερούς συστήματος μειώνουν την αξιοπιστία και την αποτελεσματικότητα των Διεθνών Θεσμών. Η αποδυνάμωση των μηχανισμών συνεργασίας δυσχεραίνει την επίτευξη συλλογικών στόχων, όπως είναι η εξάλειψη της φτώχειας ή η καθολική πρόσβαση στην υγεία και την εκπαίδευση.
Κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη (Στόχοι 1, 2, 10): Η μείωση της αμερικανικής αναπτυξιακής βοήθειας – είτε μέσω διακρατικών προγραμμάτων είτε μέσω οργανισμών όπως η USAID – έχει άμεσες συνέπειες σε ευάλωτους πληθυσμούς. Προγράμματα που στόχευαν στη μείωση της φτώχειας, την αντιμετώπιση της πείνας ή την ενίσχυση της κοινωνικής ένταξης κινδυνεύουν με περικοπές ή ακύρωση.
Η αποχώρηση των ΗΠΑ από τους ΣΒΑ λειτουργεί τελικά σαν ένας πολλαπλασιαστής αβεβαιότητας. Ενώ οι στόχοι παραμένουν τεχνικά σε ισχύ για τις υπόλοιπες χώρες, η έλλειψη συμμετοχής ενός τόσο ισχυρού παράγοντα αναγκάζει τη διεθνή κοινότητα να αναζητήσει νέα κέντρα βαρύτητας και στρατηγικές προσαρμογής.
Ποιες δυνάμεις μπορούν να διατηρήσουν τη δυναμική;
Παρά τη σοβαρότητα του ζητήματος, η Διεθνής Κοινότητα δεν είναι αδρανής. Η απουσία των Ηνωμένων Πολιτειών από την επίσημη στήριξη των ΣΒΑ αναδεικνύει την ανάγκη για νέα σημεία αναφοράς, περιφερειακές ηγεσίες και πολυεπίπεδες συνεργασίες. Ποιοι δρώντες μπορούν – και ενδεχομένως οφείλουν – να καλύψουν το κενό;
1. Ευρωπαϊκή Ένωση
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει τοποθετήσει τη βιώσιμη ανάπτυξη στον πυρήνα της στρατηγικής της, με αιχμή την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, που φιλοδοξεί να καταστήσει την Ευρώπη την πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρο έως το 2050. Η Ε.Ε. συνδυάζει ρυθμιστική ισχύ, οικονομικά εργαλεία και διπλωματική επιρροή για να προωθήσει διεθνώς τα πρότυπά της.
Η επιβολή ESG κριτηρίων (Environmental, Social, Governance – Περιβαλλοντικά, Κοινωνικά, Διακυβέρνηση) στις επιχειρήσεις, η πολιτική συνοχής και η στήριξη σε παγκόσμιες περιβαλλοντικές συμφωνίες την καθιστούν κεντρικό παράγοντα στη μετα-αμερικανική εποχή των ΣΒΑ. Ωστόσο, οι εσωτερικές διαφοροποιήσεις μεταξύ των κρατών-μελών και οι πιέσεις από γεωπολιτικές και ενεργειακές κρίσεις αποτελούν προκλήσεις που δεν μπορούν να αγνοηθούν.
2. Κίνα
Η αποστασιοποίηση των ΗΠΑ από τη διεθνή περιβαλλοντική ατζέντα δημιουργεί ένα γεωπολιτικό κενό, το οποίο η Κίνα έχει ήδη αρχίσει να αξιοποιεί. Η χώρα επενδύει μαζικά σε πράσινες τεχνολογίες, φωτοβολταϊκά, υποδομές καθαρής ενέργειας και ηλεκτροκίνηση, και διεκδικεί ηγετική θέση στον μετασχηματισμό της παγκόσμιας οικονομίας προς πιο βιώσιμες κατευθύνσεις.
Παρότι η διπλωματική και πολιτική της προσέγγιση διαφέρει σημαντικά από εκείνη της Ευρώπης, οι δύο δυνάμεις ίσως βρουν κοινό έδαφος σε επιλεγμένα πεδία, όπως η καινοτομία, η τεχνολογική συνεργασία και οι επενδύσεις σε βιώσιμες υποδομές. Η περιβαλλοντική πολιτική των ΗΠΑ ενδέχεται, εν τέλει, να λειτουργήσει ως καταλύτης σύγκλισης μεταξύ Ε.Ε. και Κίνας.
3. Πολιτείες (και πόλεις) της Αμερικής: Αντίβαρο στην ομοσπονδιακή πολιτική
Παρά τη θέση της ομοσπονδιακής κυβέρνησης, πολιτείες και μητροπόλεις των ΗΠΑ εξακολουθούν να στηρίζουν τη βιώσιμη ανάπτυξη. Η Καλιφόρνια, η Νέα Υόρκη, η Μασαχουσέτη και άλλες πολιτείες έχουν θεσπίσει φιλόδοξους στόχους για το κλίμα, τη βιώσιμη ενέργεια και τις μεταφορές.
Μεγάλες πόλεις όπως το Λος Άντζελες, το Σαν Φρανσίσκο και το Σιάτλ συμμετέχουν ενεργά σε διεθνή δίκτυα τοπικής δράσης, όπως το C40 Cities και το Global Covenant of Mayors. Αυτοί οι μη-κρατικοί φορείς αναδεικνύονται σε εναλλακτικούς κόμβους δέσμευσης για τους ΣΒΑ, διατηρώντας ζωντανή την αμερικανική συμμετοχή, έστω και από τα «κάτω».
4. Ιδιωτικός τομέας
Ο επιχειρηματικός κόσμος παγκοσμίως έχει στραφεί τα τελευταία χρόνια προς τα κριτήρια ΠΚΔ (Περιβάλλον, Κοινωνία, Διακυβέρνηση), που αναφέραμε ήδη παραπάνω, ενσωματώνοντας τη βιωσιμότητα ως βασικό παράγοντα στρατηγικής και ανταγωνιστικότητας.
Μεγάλες πολυεθνικές όπως η Microsoft, η Google, η Unilever και ο χρηματοοικονομικός κολοσσός BlackRock παραμένουν προσηλωμένοι στην πράσινη μετάβαση, αναπτύσσοντας και επενδύοντας σε τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών, κυκλική οικονομία και κοινωνικά υπεύθυνες αλυσίδες αξίας.
Ωστόσο, ο ιδιωτικός τομέας στις ΗΠΑ δεν είναι ενιαίος: ορισμένες ισχυρές επιχειρήσεις, φιλικά προσκείμενες στη διοίκηση Τραμπ, στηρίζουν την επιστροφή στα ορυκτά καύσιμα και αντιτίθενται σε ρυθμιστικά πλαίσια βιωσιμότητας. Το ερώτημα είναι αν η πίεση των αγορών και των επενδυτών μπορεί να διατηρήσει τη θετική κατεύθυνση.
5. Κοινωνία των Πολιτών
Τα τελευταία χρόνια, η ενεργοποίηση της κοινωνίας των πολιτών υπήρξε καθοριστική για τη διατήρηση της ατζέντας των ΣΒΑ στο προσκήνιο. Κινήματα όπως το Fridays for Future, οργανώσεις βάσης, περιβαλλοντικές ΜΚΟ και δίκτυα νεολαίας εντείνουν τις πιέσεις προς κυβερνήσεις και επιχειρήσεις, ζητώντας πραγματική δέσμευση και λογοδοσία.
Η ενδυνάμωση της εκπαίδευσης για τη βιώσιμη ανάπτυξη, η ενίσχυση της διαφάνειας και η συμμετοχή των πολιτών στις αποφάσεις είναι κρίσιμες παράμετροι για τη διατήρηση της πορείας προς το 2030. Σε έναν κόσμο αβεβαιότητας, η κοινωνική κινητοποίηση αποτελεί ίσως τη σταθερότερη πηγή ελπίδας.
Και τώρα τι;
Δεν είναι η πρώτη φορά που η παγκόσμια κοινότητα καλείται να συνεχίσει μπροστά χωρίς ένα κομμάτι της. Κι όμως, το ερώτημα που τίθεται σήμερα δεν αφορά μόνο την απουσία· αφορά την αντοχή. Πόση από τη δυναμική των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης πηγάζει από την επίσημη πολιτική δέσμευση και πόση από τη βαθύτερη ανθρώπινη ανάγκη για δικαιοσύνη, ισότητα, βιωσιμότητα; Ποια κοινωνία, ποια γενιά, ποια πόλη ή επιχείρηση είναι έτοιμη να πει ότι αυτό το όραμα δεν την αφορά;
Ίσως, η εποχή που διανύουμε να μην απαιτεί περισσότερη ισχύ, αλλά περισσότερη ευθύνη. Όχι ηγεσίες που επιβάλλουν, αλλά συμμαχίες που συνδιαμορφώνουν. Ίσως οι ΣΒΑ να μην ανήκουν πια στους οργανισμούς που τους σχεδίασαν, αλλά σε όσους τους υλοποιούν — με τα εργαλεία που διαθέτουν, στην κλίμακα που μπορούν, στον τόπο που βρίσκονται.
Δεν είναι εύκολο. Δεν είναι βέβαιο. Αλλά είναι εφικτό.
Και καθώς πλησιάζει το 2030, δεν έχει νόημα να κοιτάμε μόνο ποιοι απουσιάζουν. Έχει σημασία να δούμε ποιοι είναι παρόντες και τι μπορούμε να χτίσουμε μαζί.
