Ποτέ άλλοτε η επίκληση του «καλού» δεν υπήρξε τόσο συχνή, ούτε και το νόημά του τόσο αλλοιωμένο… Από την πολιτική ρητορική ως τη διαφήμιση, από τη φιλανθρωπία ως την τεχνολογική εξέλιξη, όλα σήμερα γίνονται «για το καλό του ανθρώπου».
Οι πολιτικές αποφάσεις, τα «αναγκαία» μέτρα, οι νόμοι και οι πόλεμοι, οι απαγορεύσεις και οι ελευθερίες, οι σταυροφορίες της ηθικής, οι απαιτήσεις της ορθότητας, τα κινήματα που διεκδικούν σωτηρία και προσφέρουν αποκλεισμούς, οι ιεροί πόλεμοι του διαδικτύου και οι ψηφιακές πυρές του δημόσιου λόγου – όλα, κάπως, διεκδικούν το ίδιο άλλοθι.
Από την προστασία του περιβάλλοντος μέχρι τη σωτηρία της δημοκρατίας, από την προάσπιση της ηθικής ως τη διόρθωση της ιστορίας, κάθε πράξη συνοδεύεται από μια δήλωση προθέσεων: είναι για το καλό.
Μόνο που σ’ αυτή την υπερπαραγωγή αρετής, η ουσία χάνεται. Το καλό έχει γίνει σύνθημα, brand, ρόλος· εργαλείο πολιτικής και σκηνοθεσία ευαισθησίας. Ένα προσωπείο που κανείς δεν αναρωτιέται τι κρύβει πίσω του – γιατί ποιος θα τολμήσει να σταθεί απέναντι στο καλό;
Κι έτσι, το πιο ασφαλές καταφύγιο της υποκρισίας γίνεται η επίκλησή του. Οι πολιτικοί μιλούν για δικαιοσύνη, οι δημοσιογράφοι για αλήθεια, οι εταιρείες για κοινωνική ευθύνη – όλοι, στο όνομα του καλού. Κι όμως, το αποτέλεσμα είναι ένας κόσμος πιο διχασμένος, πιο καχύποπτος, πιο ανίκανος να αναγνωρίσει τι πραγματικά σημαίνει.
Το θέατρο της ηθικής: «Αλλαγή πολιτικής», «Πόλεμος για την ελευθερία», «Αποστολή ειρήνης», «Ανθρωπιστική επέμβαση». Οι άνθρωποι χτίζουν την ταυτότητά τους μέσα από «ηθικές» δηλώσεις – μέσα από το τι δηλώνουν ότι υπερασπίζονται, όχι από το τι πραγματικά κάνουν. Ο ακτιβιστής που ζει από τα likes της οργής του. Ο πολιτικός που δηλώνει «προοδευτικός» αλλά συντηρεί πελατειακές δομές. Ο συντηρητικός που μιλά για «πατρίδα και αξίες» αλλά χρησιμοποιεί τον φόβο και τη διαίρεση. Ο πολίτης που αυτοπροσδιορίζεται από το τι καταγγέλλει, όχι από το τι δημιουργεί.
Φτάσαμε, λοιπόν, σε μια παράξενη στιγμή του πολιτισμού μας: όσο περισσότερο επικαλούμαστε το καλό, τόσο πιο δύσκολα το αναγνωρίζουμε.
Μέσα σ’ αυτό το κλίμα θελήσαμε, στο τεύχος αυτό, να κοιτάξουμε πίσω από τα διάφορα προσωπεία του. Να αναρωτηθούμε πότε η ηθική επίφαση υποκαθιστά την ευθύνη, πότε η καλοσύνη μετατρέπεται σε μέσο επιβολής, πότε η ανθρωπιά γίνεται επίδειξη, πότε οι καλές προθέσεις καταλήγουν σε ύβρη. Εκεί όπου το «καλό» παύει να είναι πράξη και μένει σχήμα λόγου αντί για στάση ζωής.
Λένε πως το να θέλεις να είσαι δίκαιος χωρίς να καταλαβαίνεις το κακό, είναι σαν να θέλεις να γιατρέψεις χωρίς να ξέρεις την αρρώστια. Γι’ αυτό και εμείς επιχειρούμε την διάγνωση, για να μπορούμε να αναζητούμε κατάλληλη θεραπεία.
Στην πραγματικότητα, όπως αναδεικνύεται, η μεγαλύτερη παθολογία της εποχής δεν είναι η απουσία του καλού, αλλά η οικειοποίησή του, όπως και η βεβαιότητα ότι το κατέχουμε. Όλοι μιλούν στο όνομά του· κανείς δεν το εννοεί με τον ίδιο τρόπο. Η πολιτική, τα ΜΜΕ, τα κινήματα, οι ίδιοι οι πολίτες το χρησιμοποιούν για να επιβεβαιώσουν τον εαυτό τους, όχι για να τον υπερβούν. Έτσι, το καλό γίνεται πεδίο αντιπαράθεσης αντί μέτρο συνεννόησης. Και ο δημόσιος λόγος, γεμάτος «ευαισθησία» και «ηθική εγρήγορση», καταλήγει να παράγει περισσότερη ενοχή, καχυποψία και διχασμό. Γιατί, όταν ο καθένας θεωρεί ότι έχει το δίκιο με το μέρος του, χάνεται το κοινό έδαφος.
Αυτές τις μορφές εργαλειοποίησης του καλού ερευνούμε και παρουσιάζουμε στα άρθρα μας που ακολουθούν, καθώς αυτή η «ασθένεια» μας αφορά όλους.
Το ζητούμενο δεν είναι να πάψουμε να μιλάμε για το καλό, αλλά να το αναστοχαστούμε. Να του επιστρέψουμε τη σεμνότητα της πράξης και τη σιωπή της συνείδησης. Γιατί το καλό δεν είναι ιδιοκτησία κανενός – είναι μια συνεχής δοκιμασία κατανόησης και ευθύνης. Δεν είναι ιδέα ή σύνθημα, αλλά πράξη ελευθερίας – εκεί όπου το μέτρο δεν περιορίζει, αλλά αποκαθιστά την ανθρώπινη ευθύνη. Δεν μετριέται με δηλώσεις, αλλά με συνέπεια· δεν επιβάλλεται, αλλά φωτίζει.
Αν κάτι θέλει αυτό το τεύχος να θυμίσει, είναι ακριβώς αυτό: ότι το καλό δεν σώζει τον κόσμο όταν διακηρύσσεται, αλλά όταν ταπεινά τον υπηρετεί.
Κι αν χρειάζεται ένας ορισμός, ας θυμόμαστε αυτόν: Καλό είναι ότι ενώνει, και κακό ότι διχάζει.
