Η πρόοδος της ανθρωπότητας στην «κλίμακα της Δικαιοσύνης» είναι αργή και, συχνά, βασανιστική… Πώς θα μπορούσε, όμως, να ήταν διαφορετικά, καθώς, σύμφωνα με την αρχαιοελληνική σκέψη, η Δικαιοσύνη είναι το σύνολο όλων των αρετών…; Όριζαν την έννοια της δικαιοσύνης ως αγαθό που δεν στοχεύει στην ευδαιμονία όποιου την ασκεί, αλλά στον «άλλον άνθρωπο». Από τότε, αποτελούσε και εξακολουθεί να αποτελεί την κρατίστη των αρετών γιατί δεν ασκείται για ίδιο όφελος, αλλά προς χάριν τρίτου.
«… αὕτη μὲν οὖν ἡ δικαιοσύνη ἀρετὴ μέν ἐστι τελεία, ἀλλ᾽ οὐχ ἁπλῶς ἀλλὰ πρὸς ἕτερον. καὶ διὰ τοῦτο πολλάκις κρατίστη τῶν ἀρετῶν εἶναι δοκεῖ ἡ δικαιοσύνη, καὶ οὔθ᾽ ἕσπερος οὔθ᾽ ἑῷος οὕτω θαυμαστός· καὶ παροιμιαζόμενοί φαμεν «ἐν δὲ δικαιοσύνῃ συλλήβδην πᾶσ᾽ ἀρετὴ ἔνι.» καὶ τελεία μάλιστα ἀρετή, ὅτι τῆς τελείας ἀρετῆς χρῆσίς ἐστιν. τελεία δ᾽ ἐστίν, ὅτι ὁ ἔχων αὐτὴν καὶ πρὸς ἕτερον δύναται τῇ ἀρετῇ χρῆσθαι, ἀλλ᾽ οὐ μόνον καθ᾽ αὑτόν…»
«… Αυτού λοιπόν του είδους η δικαιοσύνη είναι βέβαια τέλεια αρετή, όχι όμως με τρόπο γενικό και απόλυτο, αλλά με την προσθήκη «εν σχέσει με τον άλλον». Αυτός είναι και ο λόγος που η δικαιοσύνη συχνά θεωρείται ως η πιο μεγάλη αρετή, και «ούτε ο αποσπερίτης ούτε το άστρο της αυγής δεν είναι τόσο λαμπερά και θαυμαστά»· μιλώντας επίσης παροιμιακά λέμε «η δικαιοσύνη κλείνει μέσα της όλες μαζί τις αρετές». Η δικαιοσύνη είναι τέλεια -στον μέγιστο βαθμό- αρετή, επειδή αποτελεί άσκηση/εφαρμογή της τέλειας αρετής· και είναι τέλεια, γιατί ο άνθρωπος που έχει αυτήν την αρετή μπορεί να τη χρησιμοποιήσει και στη σχέση του με άλλους ανθρώπους, όχι λοιπόν μόνο για τον εαυτό του…»
Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια
Η Δικαιοσύνη και το Δίκαιο είναι, λοιπόν, έννοιες πανάρχαιες, τουλάχιστον συνομήλικες της ανθρωπότητας. Στην ενδοκοσμική τους διάσταση εξαρτώνται άμεσα και καθοριστικά από τον άνθρωπο, ο οποίος διαμορφώνει κατά καιρούς και τόπους τόσο το περιεχόμενο όσο και την εφαρμογή αυτών των εννοιών.
Η λέξη «Δικαιοσύνη» είναι πολύπλευρη και πολυσήμαντη: νομική, κοινωνική, ηθική, θρησκευτική.
-Στη νομική της διάσταση η δικαιοσύνη υποδηλώνει μια κατάσταση κατά την οποία ένα πρόσωπο, που αποτελεί φορέα του δικαιικού συστήματος του τόπου και της εποχής του, απονέμει το δίκαιο με βάση τα ήθη, τα έθιμα και το νομό.
-Στην κοινωνική της έκφανση η δικαιοσύνη εκφράζεται ως η ισότητα που πρέπει να διακρίνει τις σχέσεις των πολίτων μεταξύ τους και με το κράτος σε μια κοινωνία δίκαιου.
Ισότητα (δικαιωμάτων και ευκαιριών) = Δικαιοσύνη
Η Αρχή της Ισότητας αποτελεί θεμέλιο πυλώνα της Δικαιοσύνης. Είναι η κατάσταση στην οποία όλα τα άτομα, σε μια κοινωνία, έχουν ίσα δικαιώματα και ελευθερίες, συμπεριλαμβανομένων των πολιτικών δικαιωμάτων και της ισότητας ευκαιριών και είναι η βασική αρχή του Δημοκρατικού πολιτεύματος. Σύμφωνα με τις αρχές της Ισότητας, σε μία κοινωνία θα πρέπει να τηρούνται οι αξίες της Ισονομίας (ισότητα των ανθρώπων απέναντι στο νόμο), της Ισοπολιτείας (ίση πρόσβαση και συμμετοχή όλων στα δημόσια αξιώματα και τις αρχές), της Ισοκρατίας (το κράτος ανήκει εξ’ ολοκλήρου σε όλους τους πολίτες) και της Ισηγορίας (ελευθερία του λόγου).
Η κοινωνική ισότητα απαιτεί την απουσία επιβεβλημένων ορίων κοινωνικής τάξης ή κάστας και την ίση αντιμετώπιση σε άτομα με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Σύμφωνα με τις αρχές αυτές, όλοι οι άνθρωποι είναι ισάξιοι, ανεξαρτήτου φύλου, εθνικότητας, ηλικίας, σεξουαλικού προσανατολισμού, κοινωνικής τάξης, εισοδήματος, γλώσσας, θρησκείας, ιδεολογίας και κατάστασης υγείας.
-Η ηθική έννοια της δικαιοσύνης τώρα είναι ευρύτερη. Κατ’ αυτήν, η δικαιοσύνη απονέμει στον καθένα ό,τι του οφείλεται, έστω και εάν αυτό δεν προσδιορίζεται από κάποιο νομό ή έθιμο.
-Στη θρησκευτική ή μεταφυσική της, τέλος, όψη η δικαιοσύνη εκλαμβάνεται ως μια ιδιότητα του Θεού και ως χαρακτηριστικό του ανθρώπου…
Παρόμοια με την έννοια της δικαιοσύνης νοηματοδοτείται και η έννοια του δικαίου, η οποία καταλήγει να σημαίνει, ανάμεσα στα άλλα και το σύστημα των νομικών διατάξεων ή των ηθικών επιταγών που συνιστούν το πλαίσιο δράσης των μελών μιας κοινότητας. Έτσι, όταν γίνεται λόγος για «ανθρώπινο δίκαιο», νοείται, συνήθως, το σύνολο των γραπτών και άγραφων νομών που ρυθμίζουν τις σχέσεις των πολίτων μεταξύ τους και με την πολιτεία. Όταν γίνεται αναφορά στο «θείο δίκαιο», σημαίνεται το σύνολο των ηθικών κανόνων ποὺ κάνουν γνωστό στον άνθρωπο το «θείο θέλημα».
Ιδιαίτερη επίσης σημασία έχει η σχέση της Δικαιοσύνης με την Εκπαίδευση, που σημαίνει ότι προσωπικές και κοινωνικές συνθήκες, όπως είναι το φύλο, η κοινωνικοοικονομική κατάσταση και η εθνοτική καταγωγή δεν θα πρέπει να αποτελούν τροχοπέδη στην εκπαιδευτική επιτυχία. Η δικαιοσύνη συνήθως εξετάζεται με την σύνδεση και τον βαθμό στον οποίον το εκπαιδευτικό επίτευγμα ενός ατόμου εξαρτάται από το φύλο, το κοινωνικοοικονομικό, το πολιτιστικό αλλά και το μεταναστευτικό του υπόβαθρο. Όσο πιο …αδύναμη είναι αυτή η σύνδεση, τόσο πιο δίκαιο είναι το εκπαιδευτικό σύστημα. Ζητούμενο είναι να ερευνηθεί ο βαθμός στον οποίον οι διαφορές των μαθησιακών επιτευγμάτων μπορούν να ερμηνευτούν από την διαφορά κοινωνικοοικονομικής και πολιτιστικής κατάστασης των μαθητών.
Ομοίως, στον τομέα της Υγείας το δικαίωμα πρόσβασης για όλους τους ανθρώπους αποτελεί τη βάση για τη σχέση της Δικαιοσύνης με αυτόν. Η δημόσια υγεία εν προκειμένω είναι στοιχείο της κοινωνικής δικαιοσύνης. Άρα, η χρηματοδότηση των αναγκαίων υποδομών είναι και αυτή στοιχείο δικαίου, καθοριστικής σημασίας στο σημερινό κόσμο, σε τοπικό, υπερ-τοπικό και παγκόσμιο, εν τέλει, επίπεδο.
Η δικαιοσύνη, εντέλει, είναι άρρηκτα δεμένη με την Οικονομία. Η ισχυρή οικονομία ενδυναμώνει την κοινωνική δικαιοσύνη, τις θέσεις εργασίας, την ισορροπία σε μια σύγχρονη πολιτεία. Αναζητώντας, λοιπόν, την «οικονομική δικαιοσύνη» κατ’ επέκταση της εύρωστης οικονομίας, εισερχόμαστε σε μια διαρκώς εξελισσόμενη δημόσια συζήτηση, με στόχο να εκλαϊκεύσουμε -με την καλή έννοια- τις οικονομικές θεωρίες ώστε να γίνει κατανοητή η πραγματικότητα σε κάθε άτομο και σε κάθε ομάδα για το τι δικαιούται και τι όχι, άρα τι είναι δίκαιο και τι άδικο με όρους ισονομίας και ισοπολιτείας.
Θεωρώντας όλα τα παραπάνω καθοριστικά, μέγιστο σημερινό ζητούμενο για να πάμε μπροστά ως ανθρωπότητα, στο παρόν τεύχος εξετάζουμε μέσα από μια εμπεριστατωμένη αρθρογραφία διάφορες όψεις και εφαρμογές της Δικαιοσύνης, τόσο στην Ελλάδα όσο και σε διεθνές επίπεδο, ανεβαίνοντας σκαλί-σκαλί την κλίμακά της…!
