Δεν γνωρίζουμε ακόμη πώς θα ονομαστεί η εποχή που διανύουμε. Κανένας όρος δεν δείχνει να την περιγράφει επαρκώς, καμία ταμπέλα δεν την περικλείει. Πολλοί μιλούν για «κρίσεις», άλλοι για «μεταβάσεις», μα οι λέξεις αυτές έχουν χάσει τη δύναμή τους από την πολλαπλή, συχνά κενού περιεχομένου, χρήση. Αυτό που ξέρουμε, πάντως, είναι πως δεν βρισκόμαστε πια σε εκείνο που υπήρξε, αλλά ούτε και σε κάτι που έχει πάρει μορφή. Είμαστε πριν, κάπου πριν το μετά…
Αυτή η αίσθηση του μεταίχμιου διατρέχει όλα τα τεύχη που επιλέξαμε να κάνουμε από το φθινόπωρο ως σήμερα. Όχι από θεωρητική εμμονή, αλλά από αίσθημα αναγκαιότητας. Διότι όσο συνεχίζουμε να κινούμαστε μέσα σε ένα κόσμο που αλλάζει χωρίς κατεύθυνση, τόσο εντείνεται η ανάγκη να στοχαστούμε — όχι πού πάμε, αλλά πώς πάμε. Με τι βλέμμα, με ποιες αξίες, με ποιες αντοχές και ποιες παραλείψεις.
Το πρόβλημα με τις εποχές χωρίς όνομα δεν είναι μόνο η σύγχυση. Είναι κι ότι δεν ξέρεις πώς να σταθείς απέναντί τους. Δεν ξέρεις αν αυτό που έρχεται είναι κάτι που πρέπει να αποτρέψεις ή να επιταχύνεις. Δεν ξέρεις αν το τέλος που νιώθεις είναι το τέλος κάποιου μοντέλου ή το τέλος μιας δυνατότητας. Και κυρίως: δεν ξέρεις αν έχεις χρόνο…
Μέσα σε αυτή την αμηχανία, το στοίχημα είναι να μη σιωπήσουμε. Να μην παρασυρθούμε από την ταχύτητα της φθοράς ή τη ρουτίνα της αγανάκτησης. Αντί να περιμένουμε το «μετά» σαν κάτι που θα μας ανακοινωθεί – από την πολιτική, τις τεχνολογικές εξελίξεις ή την επόμενη κρίση – ίσως χρειάζεται να το διαμορφώσουμε. Όχι μόνο με λόγια, αλλά με έργα. Με φωνές που δεν εξαντλούνται στην καταγραφή του παρόντος, αλλά το φωτίζουν. Με δημοσιογραφία που δεν αποτυπώνει απλώς το σκοτάδι, αλλά αναζητά τη ρωγμή απ’ όπου περνά το φως.
Στο βιβλίο “The Beginning of Infinity”, ο φυσικός και φιλόσοφος David Deutsch διατυπώνει μια ιδέα που μας αφορά βαθιά, όχι μόνο ως ανθρώπους, αλλά και ως κοινωνίες που παλεύουν να ξαναβρούν τον προσανατολισμό τους: «Οτιδήποτε δεν απαγορεύεται από τους νόμους της φύσης, μπορεί – με τη σωστή γνώση – να γίνει εφικτό.» Το όριο του δυνατού, λέει, δεν το θέτει η φαντασία μας· το θέτουν οι θεμελιώδεις νόμοι του σύμπαντος. Κι εφόσον κάτι δεν τους παραβιάζει, τότε η απόσταση ανάμεσα στο ανέφικτο και στο εφικτό είναι, τελικά, θέμα κατανόησης. Αν μάθουμε, αν εμβαθύνουμε, αν αναζητήσουμε, τότε μπορούμε να δράσουμε. Όχι παντού και όχι άκριτα – αλλά εκεί όπου υπάρχει περιθώριο, το καθήκον είναι να το διευρύνουμε.
Στην εποχή μας, όπου όλα μοιάζουν ρευστά και απροσδιόριστα, αυτό δεν είναι απλώς ένα επιστημονικό αξίωμα. Είναι μια ηθική θέση. Μια υπενθύμιση ότι το μέλλον δεν είναι απλώς κάτι που θα μας συμβεί. Είναι και κάτι που μπορούμε – και οφείλουμε – να συνδιαμορφώσουμε. Αρκεί να το σκεφτούμε σοβαρά. Να το φωτίσουμε με λόγο ακριβή, και να το προσεγγίσουμε όχι με παθητικότητα, αλλά με δημιουργική επιμονή.
Το τεύχος αυτό, όπως και τα προηγούμενα, είναι μια απόπειρα να σταθούμε μέσα στο χάος χωρίς να παραδοθούμε. Προσπαθούμε να κρατήσουμε ανοιχτά τα ερωτήματα εκείνα που ίσως μας επιτρέψουν να αρθρώσουμε ξανά τις λέξεις που χρειαζόμαστε για να συνεχίσουμε. Δεν γράφουμε για να περιγράψουμε το αδιέξοδο. Γράφουμε αναζητώντας και αναδεικνύοντας τις χαραμάδες που ίσως οδηγούν έξω απ’ αυτό. Η εποικοδομητική δημοσιογραφία δεν αγνοεί τη δυσκολία των καιρών· επιλέγει, όμως, να επιμείνει στην πιθανότητα της μετακίνησης. Όσο υπάρχουν ερωτήματα χωρίς φωνή και λύσεις χωρίς βήμα, εμείς θα προσπαθούμε να τους δίνουμε χώρο.
Διότι το «μετά» δεν είναι μόνο υπόθεση της Ιστορίας. Είναι και υπόθεση συνείδησης, επιλογή, κίνηση, απόφαση.
Πριν το μετά, λοιπόν, ας μιλήσουμε. Ίσως, αν το κάνουμε εγκαίρως, να το προλάβουμε.
