Πόλεμος και Ειρήνη

Ο τίτλος που δανειστήκαμε από το αριστούργημα του Λέοντα Τολστόι, τίθεται στο παρόν τεύχος μας με σκοπό να μας προβληματίσει. Μέσα από τη ζωή των πρωταγωνιστών του μεγάλου Ρώσου συγγραφέα, εκφράζεται η αγωνία και η επιλογή για την εδραίωση επί της γης των αξιών που εξασφαλίζουν την ειρηνική συνύπαρξη των ανθρώπων, το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των λαών, την κοινωνική αλληλεγγύη και, εντέλει, την αυτοπραγμάτωση του ανθρώπου.

Σήμερα, ο κόσμος βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι: Πρέπει να επιλέξει μεταξύ μιας ζωής βασισμένης στην αντιπαράθεση και την επιθετικότητα ή εκείνης που θα έχει τις ρίζες της σε μια μετασχηματιστική ατζέντα ειρήνης και κοινής ασφάλειας. Τα τελευταία χρόνια, η ανθρωπότητα έφτασε να αντιμετωπίζει τις υπαρξιακές απειλές πανδημιών, κλιματικής αλλαγής και ενός μεγάλου -ακόμα και… πυρηνικού- πολέμου. Αυτό επιδεινώνεται από ένα τοξικό μείγμα ανισότητας, διχασμών, εξτρεμισμού, εθνικισμού, έμφυλης βίας και συρρίκνωσης του δημοκρατικού χώρου. Ο τρόπος με τον οποίο η ανθρωπότητα θα αντιδράσει σε αυτές τις απειλές θα προδιαγράψει την ίδια την επιβίωσή μας.

Όμως, ο πόλεμος και η ειρήνη ξεκινούν από μέσα μας, από το «είναι» του κάθε ανθρώπου. Από καταβολής του ο άνθρωπος παλεύει ανάμεσα σε αυτό το αντιθετικό δίπολο. Παλεύει «πολεμώντας» για «ειρήνη»…, καθώς, οι δύο έννοιες συνυπάρχουν ως εκδηλώσεις μιας κοινής πηγής στην ανθρωπότητα, στον κόσμο. Κοινή η πηγή, διαφορετική η εκδήλωση όπως αποτυπώνεται και στον σουρεαλιστικό πίνακα που επιλέξαμε ως απεικόνιση της θεματολογίας μας. Η επιλογή αγώνα/πολέμου, είναι δική μας, ατομικά και συλλογικά… Η φιλοσοφική φράση του Ηράκλειτου «πόλεμος πάντων πατήρ», αυτό ακριβώς υπονοούσε. Ο «πόλεμος» είναι βασικό στοιχείο της ζωής. Είναι αγώνας επιβίωσης. Μια αέναη σύγκρουση που οδηγεί σε ένα αέναο γίγνεσθαι. Με συνεχή δημιουργία νέων πραγμάτων και καταστάσεων!
«Πόλεμος η ζωή και ο κόσμος το πεδίον της μάχης…» μας λέει στην Ασκητική και ο Καζαντζάκης.
Με άλλα λόγια, ο εσωτερικός μας «πόλεμος» είναι αγώνας εξελικτικός, εξεύρεσης ισορροπίας, πάλη για εσωτερική ειρήνη. Ο εξωτερικός, όμως, αυτός μεταξύ ανθρώπων, λαών, είναι μια πράξη βίας προορισμένη στο να καταναγκάσει τον αντίπαλο να εκτελέσει τη θέλησή μας, όπως πολύ σωστά το διατύπωνε ο Κλάουζεβιτς στα «περί του πολέμου» πονήματά του. Ή, με την οπτική του Θουκυδίδη, τα βαθύτερα αίτια της παθογένειας του πολέμου είναι η ριζωμένη στο εσωτερικό του ανθρώπου πλεονεξία και ακόρεστη δίψα για εξουσία και επικράτηση σε άλλους λαούς. Ο πολεμοχαρής ορέγεται, επιθυμεί διακαώς ξένα πράγματα, πάντα θέλει περισσότερα και ποτέ δεν ικανοποιείται με ό,τι έχει… Η βουλητική του ενέργεια γίνεται βουλιμία για πρώτες ύλες, άφθονα πλούτη, απληστία και δούλους. Παράλληλα, υποχωρεί σ’ αυτόν η συνείδηση, η εσωτερική φωνή, η εσωτερική όραση των πνευματικών του λειτουργιών (κρίσης, μνήμης, αντίληψης, λογικής).
Βέβαιο, όμως, είναι ότι τα αποτελέσματα κάθε πολέμου αποβαίνουν καταστροφικά για όλους τους εμπλεκόμενους. Είναι μια ομαδική οργή που εκδηλώνεται με πράξεις τέτοιας κτηνωδίας και σκληρότητας, η οποία προσβάλλει την ίδια μας την ύπαρξη.

Είναι θέμα επιλογής, λοιπόν, του ανθρώπου και των κοινωνιών που οικοδομεί αν θα πολεμά εσωτερικά για εξέλιξη ατομική και συλλογική ή αν θα ξεπέφτει, εξακολουθητικά, στη βάρβαρη εκείνη κατάσταση να κτυπά με τα όπλα ο ένας τον άλλο…
Οι συνθήκες, οι ειρηνευτικές συμφωνίες είναι τόσο καλές όσο και ο λόγος που κρύβεται πίσω από τις υπογραφές. Η Ειρήνη, δηλαδή, εξασφαλίζεται εκ των έσω. Είναι αποτέλεσμα εργασίας. Είναι το «ΓΝΩΘΙ ΣΑΥΤΟΝ». Μόνο η εσωτερική ειρήνη θα τερματίσει όλους τους πολέμους.

 «Η ειρήνη δεν μπορεί να διατηρηθεί με τη βία- μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την κατανόηση», Άλμπερτ Αϊνστάιν.

Η Διακήρυξη της Ουνέσκο αναφέρει: «Εφόσον οι πόλεμοι γεννιούνται στη σκέψη των ανθρώπων, εκεί πρέπει να οικοδομήσουμε τις άμυνες της ΕΙΡΗΝΗΣ». Η Ειρήνη επέρχεται πρώτα στο νου και μετά στη ζωή των κοινωνιών. «Η ειρήνη δεν έρχεται επειδή τη ζητάμε», έλεγε και το αιώνιο σύμβολο ειρήνης και αδερφοσύνης των λαών, ο Μαχάτμα Γκάντι, «πρέπει να χτίζεται τούβλο-τούβλο, εντοπίζοντας τα ελαττώματά μας και αλλάζοντάς τα»…

Αντί να πολεμά ο καθένας για το μυωπικό συμφέρον του ας πολεμήσουμε όλοι για το συμφέρον της Ανθρωπότητας.

Κάποιοι μπορεί να πουν ότι είναι αφελές να μιλάμε για ειρήνη, αφοπλισμό και κοινή ασφάλεια όταν ο κόσμος βιώνει νέες μεγάλες συγκρούσεις. Κάθε άλλο: Τώρα, περισσότερο από ποτέ, χρειαζόμαστε έναν ισχυρότερο λόγο για την ειρηνική συνύπαρξη.
Βλέποντας καθημερινά τις ειδήσεις, ερχόμαστε αντιμέτωποι με εικόνες που δείχνουν την τρομερή σκληρότητα του πολέμου, ακραία καιρικά φαινόμενα που αφήνουν ανθρώπους άστεγους και αναφορές για την αύξηση των ανισοτήτων. Η διεθνής τάξη, η οποία μας επιτρέπει να αποτρέψουμε τους πολέμους, να σταματήσουμε την υπερθέρμανση του πλανήτη, να καταπολεμήσουμε μια πανδημία και να αντιμετωπίσουμε τις παγκόσμιες προκλήσεις, απλώς δεν λειτουργεί αρκετά καλά. Οφείλουμε να τη διορθώσουμε. Για το κοινό μας μέλλον.

Σε περιόδους οξυμένων κρίσεων, χρειάζεται να υπάρχουν κάποιοι που μπορούν να κοιτάξουν μπροστά και να δώσουν ένα όραμα για ένα καλύτερο μέλλον. Πριν από λίγες δεκαετίες, η σχέση μεταξύ των υπερδυνάμεων βρισκόταν στο ναδίρ. Ο κίνδυνος ενός καταστροφικού πυρηνικού πολέμου ήταν μεγάλος. Τότε, κάποιοι κατανόησαν ότι η ασφάλεια είναι κάτι που δημιουργούμε από κοινού. Τα όλο και πιο ισχυρά όπλα δεν ήταν η απάντηση. Δημιουργήθηκε, έτσι, η έννοια της κοινής ασφάλειας. Αυτός ο τρόπος σκέψης έμελλε να παίξει ρόλο στις μελλοντικές διαπραγματεύσεις για τον αφοπλισμό και την αποκλιμάκωση. Αν το καταφέραμε τότε, γιατί όχι και σήμερα…; Είναι δυνατόν να κάνουμε τον κόσμο καλύτερο, αν το κάνουμε μαζί!

Διαβάζοντας τα άρθρα μας και αυτού του τεύχους, ελπίζουμε να σας προβληματίσουμε θετικά, καλλιεργώντας την ελπίδα και την αισιοδοξία ότι, παρόλες τις μεγάλες και δύσκολες προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε σαν ανθρωπότητα, είναι επιλογή μας αν θα τα καταφέρουμε ή όχι…