Η εποικοδομητική δημοσιογραφία είναι ένας αναδυόμενος τομέας της δημοσιογραφίας που εμφανίζεται τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα σε χώρες της Β. Ευρώπης (Δανία, Σουηδία, Ολλανδία, Αγγλία, Γερμανία) και στην Β. Αμερική έχοντας αρχίσει σταδιακά να εδραιώνεται διεθνώς σε πολλά ακαδημαϊκά ιδρύματα. Ο όρος προκύπτει εκ του αγγλικού ‘constructive journalism’. Στην δε Αμερική εμφανίζεται ιδιαίτερα υπό του παραπλήσιου όρου ‘solution journalism’.
Περιλαμβάνει το πεδίο της επικοινωνίας που βασίζεται στην αναφορά θετικών και εστιασμένων σε λύσεις ειδήσεων, αντί των αρνητικών και συγκρουσιακών ιστοριών. Έχει στόχο την αποφυγή μεροληπτικών αρνητικοτήτων ή προκαταλήψεων και ενσωματώνει ευρήματα από τις έρευνες της λεγομένης «Θετικής Ψυχολογίας» για να παράγει νέα πλαίσια στη δημοσιογραφία. Ως εκ τούτου, αντί να αναφέρεται αποκλειστικά σε συγκρούσεις και προβλήματα, η εποικοδομητική δημοσιογραφία έχει ως στόχο να προσφέρει μια πιο ολοκληρωμένη απεικόνιση των θεμάτων. Να αποκαλύπτει τα βασικά αίτια των προβλημάτων, αλλά και να αναφέρεται σε αναδυόμενες ιδέες και εξελίξεις έτσι ώστε να μετατοπίζει την κοινωνία προς πιο αμερόληπτες και βιώσιμες οδούς.
Η εποικοδομητική δημοσιογραφία εκφράζει το πως η ‘αλλαγή’ είναι δυνατή και υπογραμμίζει το ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει κάθε μέλος της κοινωνίας ώστε να την ενισχύσει και να την προωθήσει. Επιπλέον, επιδιώκει να ενισχύσει τον κώδικα δεοντολογίας της δημοσιογραφίας αποφεύγοντας την στρέβλωση των πληροφοριών, προκειμένου να παράσχει μια πιο πραγματική απεικόνιση του κόσμου. Προσπαθεί να δημιουργήσει μια συναρπαστική αφήγηση που να είναι τεκμηριωμένη χωρίς να υπερβάλλει αριθμούς ή πραγματικότητες.
Μόλις το 2015 ολοκληρώθηκε η πρώτη διδακτορική διατριβή στον κόσμο για την εποικοδομητική δημοσιογραφία στη Σχολή Δημοσιογραφίας και Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας από την Karen McIntyre. (Τίτλος Διατριβής: “Constructive journalism: The effects of positive emotions and solution information in news stories”).
Έμπνευση για την διατριβή της αυτή αποτέλεσε η γνωριμία της με την Cathrine Gyldensted. Δανή δημοσιογράφο και συγγραφέα η οποία ως μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια το 2011, συνέγραψε την πρώτη μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία σε αυτό το αντικείμενο με τίτλο: “Innovating News Journalism through Positive Psychology”.
Η Cathrine Gyldensted θεωρείται έτσι η δημιουργός της σύνδεσης της δημοσιογραφίας με τις επιστήμες της συμπεριφοράς (behavioral sciences) όπως είναι η θετική (positive psychology), η ηθική (moral psychology) και η προσδοκώμενη ψυχολογία (prospective psychology) και αναγνωρίζεται σήμερα ως από τους πρωτοπόρους της εποικοδομητικής δημοσιογραφίας. Από τον Δεκέμβριο δε του 2015 είχε αναλάβει την πρώτη έδρα και Διεύθυνση του τμήματος Εποικοδομητικής Δημοσιογραφίας στη Σχολή Δημοσιογραφίας του Windesheim University of Applied Sciences της Ολλανδίας, την οποία και άφησε τον Ιούλιο του 2017 για να ιδρύσει το “Open Eyes Institute” στο Άμστερνταμ, εστιάζοντας διεθνώς στην προώθηση της εποικοδομητικής δημοσιογραφίας.
Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, αποδίδοντας ιδιαίτερη σημασία στην εποικοδομητική δημοσιογραφία, από το 2016, έχει απευθύνει έκκληση για μια ριζική αλλαγή στα παγκόσμια μέσα ενημέρωσης, προτρέποντας για την υιοθέτηση πιο εποικοδομητικών, και εστιασμένων σε λύσεις, προσεγγίσεων της ενημέρωσης προς την καταπολέμηση της “απάθειας και αδιαφορίας” και την κινητοποίηση των ανθρώπων προς θετικές κοινωνικές αλλαγές…
Στις 27 Απριλίου 2016, πραγματοποιήθηκε εκδήλωση στο κέντρο του Λονδίνου (“The Constructive Voices event in London”), όπου συγκεντρώθηκαν συντάκτες μερικών από τα μεγαλύτερα μέσα ενημέρωσης (από ταμπλόιντ εφημερίδες μέχρι μεγάλους τηλεοπτικούς φορείς) καθώς και εκπρόσωποι του τρίτου τομέα (των ΜΚΟ) για να συζητήσουν για την εποικοδομητική δημοσιογραφία. Εκεί, ο Michael Møller, Γενικός Διευθυντής στο γραφείο των Ηνωμένων Εθνών στη Γενεύη, προέτρεψε τα μέσα ενημέρωσης να ενημερώνουν και να ενδυναμώνουν τους πολίτες πιο αποτελεσματικά με την υιοθέτηση της εποικοδομητικής δημοσιογραφίας.
O Michael Møller, ως εκπρόσωπος των Ηνωμένων Εθνών και βασικός ομιλητής, άνοιξε και την πρώτη παγκόσμια διάσκεψη για την Εποικοδομητική Δημοσιογραφία, που πραγματοποιήθηκε από το Constructive Institute στο Πανεπιστήμιο του Ώρχους στην Δανία τον Οκτώβριο του 2017. Εκεί παραβρέθηκαν 500 άτομα (δημοσιογράφοι, ρεπόρτερ, εκδότες, στελέχη ΜΜΕ, επιστήμονες, μαθητές και πολιτικοί) από 40 χώρες για να συζητήσουν, να μοιραστούν, να συνεργαστούν και να αναπτύξουν το θέμα της Εποικοδομητικής Δημοσιογραφίας που έχει αρχίσει να λαμβάνει μεγάλη ανάπτυξη και στην Β. Ευρώπη να αποκτά ‘κινηματική’ μορφή.
Αυτή η ‘εποικοδομητική’ προσέγγιση διαμορφώνεται και μοντελοποιείται επιτυχώς όπως φαίνεται από τους αυξητικούς αριθμούς στην Β. Ευρώπη και τις ΗΠΑ διάφορων μέσων, εκδόσεων και πρωτοβουλιών, που προσηλώνονται στις αρχές της εποικοδομητικής δημοσιογραφίας. Οι δημοσιογραφικές τους προσεγγίσεις περιλαμβάνουν ρεπορτάζ θετικών ειδήσεων, αφηγήσεις εστιασμένες σε λύσεις ή συνεργατική δημιουργία περιεχομένου. Από τα πιο καλά παραδείγματα που αξίζει να αναφερθούν είναι εκδόσεις όπως η συνδρομητική ψηφιακή πλατφόρμα “De Correspondent” που ξεκίνησε το 2013 στην Ολλανδία μετά από μια πολύ επιτυχημένη “crowdfunding” καμπάνια (παγκόσμιο ρεκόρ στην δημοσιογραφία) και σήμερα έχει φθάσει να θεωρείται ως μία από τις κορυφαίες/‘βέλτιστες πρακτικές’ στον χώρο, το “Perspective Daily” που ξεκίνησε τον Ιούνιο του 2016 στην Γερμανία, το “Tea after Twelve” μια πιο ‘νεανική’ εκδοχή που ξεκίνησε το 2014 επίσης στην Γερμανία και βραβεύθηκε ως το “best European web magazine in 2015” και το περιοδικό “Positive News” στην Αγγλία το 2015, που έγινε το πρώτο παγκοσμίως συνεταιριστικό μέσο ενημέρωσης, ανήκοντας σε 1.526 αναγνώστες, δημοσιογράφους και υποστηρικτές από 33 χώρες.
Τα διεθνή δρώμενα καταδεικνύουν πλέον την ανάγκη και η «Εποικοδομητική Δημοσιογραφία» έρχεται να καλύψει κενά κομίζοντας το νέο…
Όπως αναφέρει ο Δανός δημοσιογράφος Ulrik Haagerup (συγγραφέας του πρώτου βιβλίου πάνω στην εποικοδομητική δημοσιογραφία και ιδρυτής το 2017 του “Constructive Institute”): «…Τα εποικοδομητικά νέα είναι ένα εγερτήριο κάλεσμα για τον κόσμο των μέσων ενημέρωσης του μέλλοντος…» και αποκαλεί την Εποικοδομητική Δημοσιογραφία ως “Τhe next mega trend in journalism”… Στο βιβλίο του εξηγεί την αυξανόμενη ανάγκη για την Εποικοδομητική Δημοσιογραφία που όπως την αποκαλεί είναι «η Δέσμευση για την Βελτίωση της Κατάστασης του Κόσμου»…
Ο Jimmy Maymann, Διευθύνων Σύμβουλος της ‘The Huffington Post’, σχολιάζοντας το βιβλίο αυτό του Ulrik Haagerup αναφέρει: « Γιατί πρέπει οι ειδήσεις να ‘στάζουν αίμα’ για να πρωτοπορούν…; Η συνήθης δικαιολογία που δίνεται από τα μέσα ενημέρωσης είναι ότι ‘αυτές είναι οι ιστορίες που θέλει το κοινό!’… Η εποικοδομητική δημοσιογραφία έρχεται να εστιάσει στον χαμένο κρίκο της κάλυψης των ειδήσεων σήμερα – τι είναι εμπνευσμένο, τι είναι θετικό και τι λειτουργεί…»
Και οι έρευνες πάνω στην εποικοδομητική δημοσιογραφία πληθαίνουν. Οι πραγματικές αποδείξεις (δημοσκοπικές και ακαδημαϊκές έρευνες) αυξάνονται…:
1. «Δεν αρκεί να παρουσιάζεις απλά τα νέα – τα ακροατήρια θέλουν λύσεις»… Οι νέοι είναι ιδιαίτερα πρόθυμοι για την εστιασμένη σε λύσεις προσέγγιση, με τα δύο τρίτα των κάτω των 35 ετών, όπως έδειξε η έρευνα του BBC World Service survey 2015, να δηλώνουν ότι θέλουν η ενημέρωση να παρέχει λύσεις σε προβλήματα, όχι μόνο ειδήσεις που τους αναφέρουν επιφανειακά συγκεκριμένα θέματα. Ο Dmitry Shishkin, BBC World Service digital development editor, αναφέρει ότι τα ευρήματά τους μπορούν να καταστούν εφαρμόσιμα στην παγκόσμια βιομηχανία ενημέρωσης και «όσο πιο σύντομα ξεκινήσουμε να αντιδρούμε στα ευρήματα αυτά, τόσο το καλύτερο για ολόκληρη την βιομηχανία…»
2. Υπάρχουν επίσης ενδιαφέροντα ευρήματα και από τη ‘Guardian’, που ζήτησε από αναγνώστες και ‘focus groups’ ποιο είναι το επόμενο πράγμα που θα ήθελαν να ακούσουν ως μέρος της εκστρατείας της εφημερίδας για την αλλαγή του κλίματος. Η ηχηρή απάντηση ήταν ιστορίες με λύσεις: « Οι υποστηρικτές μας είπαν ότι θα ήθελαν να ενημερώνονται περισσότερο για τις θετικές ιστορίες παρουσίασης λύσεων πάνω στα προβλήματα της κλιματικής αλλαγής…»
3. «Τα καλά νέα ταξιδεύουν πιο γρήγορα από ότι τα κακά, στα κοινωνικά δίκτυα»… Και ακόμα μια μελέτη, αυτή την φορά από τον Jonah Berger του Πανεπιστήμιου της Πενσυλβάνια, συγγραφέα του “Contagious: Why Things Catch On”, που διαπίστωσε ότι τα θετικά συναισθήματα δέους κατισχύουν των αρνητικών συναισθημάτων όπως φόβου, θυμού και θλίψης από την άποψη του να γίνονται ταχύτατα δημοφιλή (με αστραπιαία ταχύτητα γνωστά – viral). «…Αγνοείστε το παλαιό αξίωμα ότι ‘καθόλου νέα είναι καλά νέα’ ή ‘τα καλά νέα δεν είναι νέα’ (no news is good news, or good news is no news). Είναι πλέον αποδεδειγμένο ότι τα καλά νέα (οι καλές ειδήσεις) ταξιδεύουν γρηγορότερα από τα κακά (τις κακές ειδήσεις). Με την online κίνηση (traffic) να οδηγείται όλο και περισσότερο από τα κοινωνικά μέσα (social media), οι μελέτες που δείχνουν την υψηλή δυνατότητα μοιράσματος (sharability) ιστοριών θετικών ειδήσεων αποτελούν ένα περαιτέρω ισχυρό κίνητρο προς τους συντάκτες της ενημέρωσης για να πάρουν στα σοβαρά την εποικοδομητική δημοσιογραφία…»
4. Όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι το κοινό είναι απενεργοποιημένο από τις αρνητικές ειδήσεις καθώς αυτές τους κάνουν να αισθάνονται ανήσυχοι, παθητικοί και αβοήθητοι, απελπισμένοι παρά ενημερωμένοι… Σύμφωνα με ερευνητικά προγράμματα στο Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον, από την Cathrine Gyldensted και την Dr. Denise Baden, πάνω στην αρνητική προκατάληψη των ειδήσεων, όχι μόνο το κοινό προτιμά θετικές ειδήσεις, αλλά η έκθεση σε μια τυπική ιστορία ειδήσεων έχει ως αποτέλεσμα την πτώση της διάθεσης στους περισσότερους ανθρώπους. Είναι ενδιαφέρον ότι το ποσό της διάθεσης που μειώθηκε μεταξύ των γυναικών ήταν 38% ενώ μεταξύ των ανδρών 20%. Οι ερευνητικές τους μελέτες δείχνουν επίσης ότι οι θετικές ιστορίες οδηγούν σε “σημαντικά υψηλότερο κίνητρο προς ανάληψη θετικών δράσεων (να προσφέρουν σε φιλανθρωπικούς σκοπούς, να είναι φιλικοί προς το περιβάλλον, να γνωστοποιούν απόψεις, κλπ.) απ’ ότι οι αρνητικές ιστορίες ειδήσεων”, και αντιστρόφως, “όσο πιο πολύ αυτές οι ιστορίες τους δημιουργούσαν αισθήματα άγχους, απαισιοδοξίας, θλίψης, τόσο λιγότερο ήταν το κίνητρο προς ανάληψη δράσεων.” Η εργασία της C. Gyldensted κατέδειξε επίσης ότι ένα άρθρο που έχει “μια εποικοδομητική αιχμή στο μέσον του και ένα ελπιδοφόρο τέλος” (a constructive peak midway and a hopeful ending) αφήνει στους αναγνώστες το αίσθημα ενημέρωσης. Αν και οι αρνητικές ιστορίες είναι ελαφρώς πιο πιθανό να τραβήξουν την προσοχή μας, αυτό συμβαίνει επειδή είμαστε γενετικά προγραμματισμένοι να δίνουμε προσοχή σε ανησυχητικές πληροφορίες που ενεργοποιούν έμφυτα αντανακλαστικά επιβίωσης. Έτσι δεν είναι μόνο παραπλανητικό να υποστηρίζεται ότι προτιμούμε ενεργά αρνητικές ιστορίες και δεν επιζητούμε εναλλακτικές λύσεις, αλλά συνεχίζοντας να αντλούμε τέτοιες ιστορίες (‘κακά νέα’) σημαίνει ότι «οι εγκέφαλοι μας έχουν προγραμματιστεί σε μια αρνητική κατάσταση».
5. Υπάρχει αφθονία περισσότερων ερευνών που επιβεβαιώνουν ότι προτιμούμε ιστορίες που επισημαίνουν λύσεις παράλληλα με τα προβλήματα, ότι μοιραζόμαστε (κοινοποιούμε) αυτές τις ιστορίες περισσότερο, και ότι προσκολλόμαστε σε ενημερωτικά μέσα αν προσφέρουν μια τέτοια προσέγγιση. Μια μελέτη στο Πανεπιστήμιο του Τέξας, πάνω στο πώς το κοινό ανταποκρίνεται σε μια βασισμένη σε λύσεις δημοσιογραφία, αποκάλυψε ότι “οι αναγνώστες της εποικοδομητικής δημοσιογραφίας τελειώνουν το άρθρο τους αισθανόμενοι πιο ενημερωμένοι και ενδιαφερόμενοι από τους αναγνώστες ‘μη λύσεων’ άρθρων. Οι αναγνώστες των ‘λύσεων’ είχαν μια αυξημένη επιθυμία να μοιραστούν αυτό που διάβασαν, να διαβάσουν περισσότερα σχετικά με το θέμα, και να αναζητήσουν περισσότερα άρθρα από ειδησεογραφικούς οργανισμούς που καλύπτουν ιστορίες με τρόπο εστιασμένο στις ‘λύσεις’. Επίσης αισθάνθηκαν πιο αισιόδοξα.”
