Ένα ισχυρό συστατικό της επιτυχημένης αυτογνωσίας είναι η διδαχή και, κυρίως, η διδαχή από τις λαθεμένες πράξεις, όσες δηλαδή απέβησαν επιζήμιες για το άτομο ή την κοινωνία στο σύνολό της. Συναφώς, το δυσάρεστο αποτέλεσμα μιας κακής πρακτικής μπορεί αν όχι να μην επαναληφθεί με ακόμη χειρότερες, συχνά, επιπτώσεις, τουλάχιστον, να μας δώσει τη γνώση να ακολουθήσουμε άλλη οδό, περισσότερο επωφελή για τη θνητή εν τέλει ζωή μας. Όσο υπάρχουμε, ας υπάρχουμε με ισορροπία, με υγεία, με ορθό λόγο και συμπεριφορά, ως εξελισσόμενα κοινωνικά όντα. Η εμπειρία αυτό μας δείχνει, ότι αν κάτι έχουμε να κερδίσουμε, αν κάτι έχει αξία, είναι το πάθημα να μας γίνεται μάθημα. Στην πραγματική ζωή αυτό πρέπει να συμβαίνει –γι αυτό και το σχολείο, οι σπουδές εν γένει, θεωρητικά τουλάχιστον, προετοιμάζουν για τα «εργαστήρια» της πολύ πιο δύσκολης καθημερινότητας, που ακολουθεί…
Επί του προκειμένου, λοιπόν, προβληματιστήκαμε αυτή τη φορά, καθόσον διαπιστώνουμε ως ορθο-λογιστές ότι έχουμε περάσει πια στο μεταίχμιο ιστορικά, στον παρόντα χρόνο που μας αφορά, γιατί κακά τα ψέματα, αυτή η ανθρωπότητα στη χωρο-χρονική ελαχιστότητά της οφείλει τώρα να πάρει τις σωστές αποφάσεις μη έχοντας πολλά περιθώρια νέων λαθών, νέων παθών. Καλούμαστε όλοι από το παράδοξο δικαστήριο ηθικής συνείδησης να απαντήσουμε στο καίριο ερώτημα: Πότε, επιτέλους, θα μάθουμε απ’ όσα έχουμε περάσει…;
«Τον πάθει μάθος»… Αυτή η λακωνική και απλούστατη έκφραση σημαίνει: Μαθαίνουμε παθαίνοντας (ή δε μαθαίνεις, αν δεν πάθεις). Είναι κύρια έκφραση της τραγωδίας του Αισχύλου ότι ο άνθρωπος έχει την ευθύνη για τις πράξεις του, για τις οποίες πρέπει να πληρώσει («πάσχειν»), αλλά, μετά το πάθος έρχεται η γνώση: «πάθει μάθος»… Το απαντούμε στην Ορέστεια του Αισχύλου, στον Αγαμέμνονα, στιχ. 177. Είναι εκεί που λέει ο χορός:
«Ζῆνα δέ τις προφρόνως ἐπινίκια κλάζων τεύξεται φρενῶν τό πᾶν,
τόν φρονεῖν βροτούς ὁδώσαντα, τόν πάθει μάθος θέντα κυρίως ἔχειν.
Στάζει δ’ ἀνθ’ ὕπνου πρό καρδίας μνησιπήμων πόνος· καί παρ’ ἄκοντας ἦλθε σωφρονεῖν».
«Ο Θεός έβαλε τους θνητούς στης φρονήσεως τον δρόμο, αυτός εκύρωσε τον νόμο το πάθημα να είναι μάθημα. Ακόμα και στον ύπνο μας μας στάζει στην καρδιά ο πόνος, που θυμίζει τα παθήματά μας, κι έρχεται, θέλομε δεν θέλομε, να μας σωφρονίσει.»
Τούτος ο παμπάλαιος λακωνικότατος λόγος, που μας έρχεται από τα βάθη των αιώνων, από τη σοφία των προγόνων μας, δεν έχει τίποτα το μεταφορικό. Μπορεί να διδάξει «κυριολεκτικά» τη ζωή μας, τις σκέψεις μας και τις ενέργειες μας. Και το συλλογικό μας ασυνείδητο -ο λαός- πόσο άσφαλτα έχει πάρει τούτο το αιώνιο μήνυμα και το λέει κάθε στιγμή, «παθός μαθός», «τα παθήματα γίνονται μαθήματα»!
Αλήθεια όμως, παίρνουμε τα μαθήματά μας; Ή μήπως, αρκετές φορές τουλάχιστον, ισχύει το «Παθός και μη μαθός»;
Ερχόμενοι στο σήμερα, ο Γ. Σεφέρης, ερμηνεύει αριστουργηματικά τον Αισχύλο και εντάσσει τον αρχαίο πόνο στη σύγχρονη ποίηση: «Στάζει τη μέρα, στάζει στον ύπνο μνησιπήμων πόνος…»
[ Μνησιπήμων < μνησι- (ρ. μι-μνήσκω) + πήμων (πῆμα = πάθημα). Μνησιπήμων Πόνος: Αυτός που μας υπενθυμίζει τα παθήματα (πήματα) ή προκαλείται από την ανάμνηση των παθημάτων μας.]
«… Ένα παρθένο δάσος σκοτωμένων φίλων το μυαλό μας.
Κι αν σου μιλώ με παραμύθια και παραβολές
είναι γιατί τ’ ακούς γλυκύτερα,
κι η φρίκη δεν κουβεντιάζεται γιατί είναι ζωντανή
γιατί είναι αμίλητη και προχωράει.
Στάζει τη μέρα, στάζει στον ύπνο μνησιπήμων πόνος…»,
Γ. Σεφέρη, Τελευταίος Σταθμός
Και έγραφε ο Σεφέρης,: «…το φως δεν το εξηγεί κανείς, το βλέπει…»
Το βλέπουμε άραγε το «φως»;
Μα, αν το δούμε και ρεαλιστικά, ωμά, ωφελιμιστικά έχει σημασία. Ο εκφραστής της λειτουργικής φιλοσοφίας και της ρεαλιστικής φιλοσοφίας, ο John Dewey, το κατέστησε σαφές, πρόδηλο, λέγοντας: «Το άτομο που σκέφτεται πραγματικά, μαθαίνει τόσο από τις αποτυχίες του όσο και από τις επιτυχίες του». Ουδείς, επί της ουσίας, θέλει να κάνει λάθη και να χάνει χρόνο, ενέργεια ή τα χρήματά του, σήμερα. Ως εκ τούτου, πρέπει να κάνουμε μια προσπάθεια να μάθουμε από όλα όσα θα προτιμούσαμε να μην είχαν συμβεί.
Γιατί το θέμα αυτό; Διότι, το μέλλον της ανθρωπότητας μοιάζει ανασφαλές. Η ραγδαία κλιματική αλλαγή, ο πόλεμος στην «αυλή» της Ευρώπης, ο πολιτικός διχασμός, η απληστία και οι αδυναμίες μας εμποδίζουν στο να βλέπουμε το είδος μας με πολλή αισιοδοξία και πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι το τέρμα μας είναι ορατό. Αλλά, οι άνθρωποι πάντα πίστευαν ότι ζουν στους έσχατους καιρούς. Κάθε γενιά υποθέτει ότι είναι αρκετά σημαντική για να γίνει μάρτυρας της αποκάλυψης και, μετά, η ζωή απλά συνεχίζεται. Αυτό είναι πρόβλημα, γιατί οδηγεί σε βραχυπρόθεσμη σκέψη και μας αποτρέπει να δημιουργήσουμε έναν καλύτερο κόσμο για εμάς και τους απογόνους μας. Εκείνο δε, που κάνει το φαινόμενο αυτό χειρότερο είναι ότι στην πραγματικότητα μπορεί να ζούμε σε μια εξαιρετικά κρίσιμη στιγμή της ανθρώπινης ιστορίας. Θα μπορούσαμε να έχουμε εντρυφήσει περισσότερο στα παθήματα μας και έτσι να έχουμε πάρει τα μαθήματά μας, αλλά, …ποτέ δεν είναι αργά, λέμε εμείς.
Το παρόν τεύχος επιλέξαμε σκόπιμα να έχει μεγάλα αφιερώματα, σε ποικίλες θεματικές που έχουν ως κοινό παρονομαστή το να μάθουμε… Συνειδητά, ο Ορθός Λόγος, προτάσσει την εποικοδομητική δημοσιογραφία και γεμίζει τις σελίδες του με ουσιώδη κείμενα, που γίνονται τροφή για σκέψη. Ας αφήσουμε, σε αυτήν την αναπόφευκτη θερινή ραστώνη, όλα εκείνα που δεν μας προάγουν, δεν μας βοηθούν σε τίποτε στο να αξιοποιήσουμε τη γνώση, την εμπειρία για να αποφύγουμε τις κακοτοπιές στην πορεία. Φτάνει η τρομολαγνεία στην TV -«Ο κόσμος έχει λυγίσει από την ακρίβεια», «Αναμένεται εφιαλτικός χειμώνας», «Θα παγώσουμε», «Θα πεινάσουμε», «Ο Πούτιν στραγγαλίζει την ΕΕ»…
Όταν προκαλείται οργή, αλλά τίποτα δεν αλλάζει, η εμπιστοσύνη του κοινού αρχίζει να μηδενίζεται…
Στη σημερινή κατάσταση πόλωσης και δυσπιστίας, οι αίθουσες ειδήσεων που δεν μπορούν να βρουν έναν τρόπο να αντιμετωπίσουν την επίλυση προβλημάτων και τη μεταφορά γνώσεων ως βασικό μέρος του ειδησεογραφικού μείγματος, νομίζουμε ότι θα γίνονται όλο και λιγότερο πολύτιμες με την πάροδο του χρόνου.
Γι’ αυτό είμαστε αφοσιωμένοι στο να καταστήσουμε τη δημοσιογραφία περισσότερο προσανατολισμένη στις λύσεις, πιο πλούσια σε προοπτικές και περισσότερο βασισμένη στο διάλογο…
Το «πάθος μάθος» λοιπόν και
Καλό Καλοκαίρι
