Κατανόηση…, η Βάση της Συνεννόησης

H «κατανόηση» αποτελεί το κλειδί για την υπέρβαση των καίριων προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε ως Ανθρωπότητα. Κλιματική κρίση, τρομοκρατία, πόλεμοι, ανισότητες, μεταναστευτικό, απαιτούν ένα μίνιμουμ αντίληψης από το ευρύ κοινό. Το «περί τίνος πρόκειται», ώστε με αντικειμενικότητα να γνωρίζουν πρόσωπα και ομάδες όλες τις παραμέτρους κάθε ζητήματος χωρίς φόβο και πάθος, είναι καθοριστικής σημασίας.

Για να αντιστρέψουμε κάθε δυσάρεστη κατάσταση, πρέπει να κατανοήσουμε τους μηχανισμούς με τους οποίους οι άνθρωποι ερμηνεύουν την πραγματικότητα… Βαθειά γνώση του εαυτού μας, των άλλων, του κόσμου που ζούμε. Ένα αρχαίο ιδεώδες, όσον αφορά την συλλογιστική και ένα γνώριμο κίνητρο όσον αφορά τη δράση. 

Αν κατανοούμε τον κόσμο γύρω μας, τότε έχουμε πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες να τον ελέγξουμε. Αλλά, ακόμη και αν δεν καταφέρουμε να τον ελέγξουμε, μπορούμε να προβούμε σε ενημερωμένες επιλογές σχετικά με το τι θα μπορούσαμε να κάνουμε στη συνέχεια. Όπως, μάλιστα, λένε οι νευροεπιστήμονες ο εγκέφαλος μας βοηθάει να το πετύχουμε αυτό, δίνοντάς μας μια μικρή δόση ντοπαμίνης κάθε φορά που συνειδητοποιούμε κάτι, δημιουργώντας αυτή την ικανοποιητική εμπειρία του «αχά!» ή του «εύρηκα!». Αυτή, ίσως, είναι μία από τις κύριες κινητήριες δυνάμεις που οδήγησαν στις τεράστιες εξελίξεις της ανθρωπότητας. Όταν δεν έχουμε κατανόηση, όμως, προκύπτει η ακραία δυσφορία της σύγχυσης. Η έλλειψη κατανόησης οδήγησε και οδηγεί στις μαύρες σελίδες της ιστορίας μας και τα πισωγυρίσματά μας.

Ατομική, εθνική, παγκόσμια…

Συν + εννοώ / νοώ από κοινού: Συζητώ με άλλον ή με άλλους ένα ζήτημα, για να καταλήξουμε σε μια λύση αποδεκτή από όλους. Αυτή είναι η ετυμολογία της συνεννόησης η οποία συνδέεται πλήρως με την ανάγκη για διάλογο και κατανόηση της άλλης πλευράς. Και τότε οδηγούμαστε σε λύσεις. Κατανόηση, λοιπόν, στις ανθρώπινες σχέσεις, στις εθνικές και στις διεθνείς. Με άλλα λόγια θα μπορούσαμε να την περιγράψουμε ως μια ενεργητική διαδικασία, μια σημαντική δράση.  Επί του προκειμένου και ως εκ του αποτελέσματος, μια αφύπνιση των συνειδήσεων μέσα από την κατανόηση και όχι πια μέσα από την βία και το αίμα.

Η διπλωματία για παράδειγμα, αποτελεί πεδίο πρακτικής λειτουργίας της κατανόησης, αφού εμβαθύνει σε καίρια ζητήματα που πρέπει να γίνουν πλήρως αντιληπτά ώστε να είναι σε θέση οι ταγοί του διεθνούς πολιτικού διαλόγου να προλάβουν κρίσεις, να προετοιμάσουν πολιτικές, να διευκολύνουν τη διακρατική συμφωνία, να διαμορφώσουν όρους υγιούς εμπορίου, να ενδυναμώσουν τις σχέσεις των λαών και να οδηγήσουν σε ανάπτυξη της κοινωνίες.

Ο σύνθετος όρος «κατά-νόηση» μπορεί να αναφέρεται στην απλή νόηση ή να περιγράφει την πλήρη και βαθειά συνειδητοποίηση της εσωτερικής φύσης, των βασικών αιτίων και της σημασίας περίπλοκων ζητημάτων. Η ενόραση, η διάκριση και η αντίληψη συνδέονται στενά με την κατανόηση. Η βασική σημασία αυτών των όρων αποκαλύπτει ότι το άτομο ή οι κοινωνίες που έχουν κατανόηση είναι σε θέση να βλέπουν ένα ζήτημα σε βάθος και να διακρίνουν τα συστατικά του ξεχωρίζοντας επιμέρους παράγοντες ή στοιχεία που δημιουργούν το σύνολο ή συνεργούν στη διαμόρφωσή του, κατόπιν να αντιλαμβάνονται πώς αυτά σχετίζονται μεταξύ τους και, έτσι να συνειδητοποιούν ή, αλλιώς, να συλλαμβάνουν το νόημα και τη σημασία  του ζητήματος.

Πολλά τα θετικά αποτελέσματα, λοιπόν, από την «κατανόηση-συνεννόηση», στον άνθρωπο και την κοινωνία. Αντί για βλακεία, σύγχυση, παραλογισμούς, συγκρούσεις και πολέμους… ισορροπία, σύνεση και λογική, συνύπαρξη, ειρήνη, ανάπτυξη, ευημερία…

Η κατανόηση στην ενημέρωση

Και ο ρόλος των ΜΜΕ σε όλα αυτά; Αυτονόητος!

Λαμβάνουμε όμως εποικοδομητική ενημέρωση, αναλύσεις και λύσεις; Με αφορμή τα συμβαίνοντα στο Ισραήλ, για παράδειγμα, ποιος πολίτης μπορεί να κατανοήσει ορθά και λογικά το τι συμβαίνει; Τη μία παρουσιάζονται οι τρομοκρατικές σφαγές της Χαμάς σε αθώους πολίτες του Ισραήλ και την άλλη ο «ανελέητος» -όπως τον αποκαλούν- βομβαρδισμός του Ισραήλ στη Γάζα, αποσπασματικά και ασύνδετα… (Υπάρχει άραγε και τρόπος πολεμικών επιχειρήσεων με έλεος; Πώς; Τη μία «πυροβολείς τον εχθρό» και την άλλη στέλνεις «βοήθεια» περιποίησης των πληγών του, ώστε να τον δυναμώσεις για την επόμενη μέρα; Και μετά; Ούτω καθ’ εξής…;) Το Ισραήλ πρέπει να απαντήσει; Αν όχι, ποιο το μήνυμα που θα λάβουν όλοι οι μετερχόμενοι τρομοκρατικές πράξεις για την επιδίωξη των σκοπών τους; Εξηγήσεις ανύπαρκτες, λογική καμία, μόνο δραματοποίηση και πυροδότηση συναισθημάτων.

Θα λέγαμε ότι μια φράση του Άρθουρ Μίλερ, «Μια καλή εφημερίδα, νομίζω, είναι ένα έθνος που μιλάει στον εαυτό του», συμπυκνώνει την ουσία της δημοσιογραφίας και τον κρίσιμο ρόλο της στην κοινωνία. Με τη δύναμη να μεταδίδει πληροφορίες, η δημοσιογραφία χρησιμεύει ως πλατφόρμα που επιτρέπει στα έθνη να συμμετάσχουν σε διάλογο και αυτοκριτική. Ένα καλό μέσο όχι μόνο ενημερώνει τους πολίτες, αλλά παρέχει, επίσης, χώρο για διαφορετικές φωνές, καλλιεργώντας την αίσθηση της κοινότητας και της εθνικής ταυτότητας. Με την ενημέρωση για τα τρέχοντα θέματα, την παροχή ανάλυσης και την παρουσίαση διαφορετικών οπτικών τα εποικοδομητικά μέσα επιτρέπουν σε ένα έθνος να αντιμετωπίσει τους θριάμβους, τις προκλήσεις και τις αντιφάσεις του. Κατά αυτόν τον τρόπο, η δημοσιογραφία γίνεται ο ζωτικός αγωγός μέσω του οποίου ένα έθνος συμμετέχει σε διαλογικές συζητήσεις, εμβαθύνει την κατανόησή του και τελικά εξελίσσεται από κοινού.

Η διατύπωση αυτή του Άρθουρ Μίλερ, συμπυκνώνει την ουσία και τη δύναμη της δημοσιογραφίας. Ένα καλοδουλεμένο και αμερόληπτο μέσο χρησιμεύει ως πλατφόρμα για μια κοινωνία που συμμετέχει σε εσωτερικό διάλογο, συζήτηση και προβληματισμό. Λειτουργεί ως καθρέφτης, αντανακλώντας τις ελπίδες, τους φόβους και τις ανησυχίες του κοινού, ενώ παράλληλα τους παρέχει πληροφορίες και αναλύσεις που χρειάζονται για να κατανοήσουν τον κόσμο. Παρουσιάζοντας ένα ευρύ φάσμα προοπτικών και δίνοντας φωνή σε διάφορες απόψεις, ενθαρρύνει την αίσθηση της κοινής κατανόησης και της συλλογικής ταυτότητας. Ενισχύει την αίσθηση της κοινότητας και λειτουργεί ως αγωγός για δημόσιο διάλογο, επιτρέποντας στη κοινωνία να έρθει σε επαφή, να εκφράσει τις σκέψεις της, να αμφισβητήσει το status quo και τελικά να διαμορφώσει το πεπρωμένο της.

Στο παρόν τεύχος, επιχειρούμε μια διεξοδική σύνδεση της έννοιας της κατανόησης σε πολλούς τομείς, με αφορμή τα όσα βιώνουμε τελευταία, έντονα, δραματικά, πιεστικά όσον αφορά την ανάγκη εξεύρεσης λύσεων. Μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία, μας προέκυψε και ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή, ένας ακόμη στην πολύπαθη περιοχή. Πρέπει να καταλαβαίνουμε όλοι τι συμβαίνει και οι αντιμαχόμενες πλευρές να οδηγούνται σε συνεννόηση (είναι μονόδρομος) με τη συμβολή της ορθά ενημερωμένης διεθνούς κοινής γνώμης.  Η οποία είναι αναγκαίο να κατανοήσει τα όρια του δικαίου και του αδίκου, διαχρονικά και σήμερα. Ρίχνουμε φως στο σκότος του πολέμου… Δίνουμε, παράλληλα, έμφαση στο ρόλο που παίζει η κατανόηση σε επίπεδο ηγεσίας, πως δηλαδή συνδέεται με την υπεύθυνη στάση ενός προσώπου, το οποίο οφείλει να εξηγήσει με τον σωστό τρόπο σε μια ομάδα που κατευθύνει ή επηρεάζει, τις υποχρεώσεις και τις κατάλληλες δράσεις ώστε να προχωρήσουν όλοι μπροστά με θετικά αποτελέσματα. Μεταξύ άλλων, παρουσιάζουμε πάνω στο ίδιο μοτίβο, γιατί οι μη βίαιες ενέργειες είναι εξαιρετικά πιο αποτελεσματικές από το αντίθετό τους –το κατανοούμε μέσω ερευνών.

Τελικά, μέσω της κατανόησης μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε ότι «τα πάντα σχετίζονται με τα πάντα». Ίσως κανείς δεν εξέφρασε αυτή την πραγματικότητα πιο εύγλωττα από τον Λεονάρντο Ντα Βίντσι: «Μελέτησε την επιστήμη της τέχνης, μελέτησε την τέχνη της επιστήμης. Ανακάλυψε τις αισθήσεις σου, κυρίως μάθε πώς να βλέπεις. Συνειδητοποίησε ότι τα πάντα συνδέονται με τα πάντα»…