Ο παγκόσμιος συναγερμός που έχει σημάνει για την αντιμετώπιση της Πανδημίας του COVID-19, δοκιμάζει, σήμερα, την παγκόσμια συνοχή και αντοχή των λαών και των κοινωνιών του πλανήτη μας.
Αυτή η πρωτοφανής παγκόσμια κινητοποίηση αναδεικνύει, μεταξύ άλλων, τόσο τις δυνατότητες όσο και τις αδυναμίες της ανθρωπότητάς μας, ως ενιαίο σύνολο, ως υποσύνολο λαών, εθνών, κοινοτήτων, οικογενειών, έως και ατόμων, ίσως, για πρώτη φορά στην γνωστή ιστορία της, τόσο καθαρά και σε τέτοια έκταση…
Ένα από τα πολλά και σοβαρά θέματα που εγέρθηκαν, αμέσως και ευρέως, είναι η πλήρης ή μερική αναστολή ορισμένων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των λεγομένων και ‘ατομικών ελευθεριών’, όπως πχ, το δικαίωμα των συναθροίσεων, των μετακινήσεων, της εκπαίδευσης, της αγοράς και των συναλλαγών, της θρησκευτικής λατρείας, του απορρήτου των προσωπικών δεδομένων, κ.α. Και όλα αυτά, στο όνομα της προστασίας του Εθνικού Συστήματος Υγείας, κατ’ επέκταση της δημόσιας υγείας του πληθυσμού κάθε τόπου, κάθε χώρας, των γειτονικών κρατών συμπεριλαμβανομένων, μα και του πλανήτη ολόκληρου!
Η πρωτόγνωρη αυτή κατάσταση μας υποχρεώνει να στρέψουμε την προσοχή μας -για μία ακόμη φορά – στις βαθύτερες αξίες της Ζωής, οι οποίες απειλούνται ή θίγονται από την Πανδημία, προκειμένου να ανακαλύψουμε τυχόν καινούργια νοήματα, που, ενδεχομένως, θα μας οδηγήσουν σε μια ορθότερη διαχείριση τόσο της ατομικής όσο και της κοινωνικής μας ζωής.
Άρθρο 1ο. Όλοι οι άνθρωποι γεννήθηκαν ελεύθεροι και ίσοι, όσον αφορά την αξιοπρέπεια και τα δικαιώματά τους. Είναι προικισμένοι µε λογική και συνείδηση και οφείλουν να συμπεριφέρονται μεταξύ τους µε πνεύμα Αδελφοσύνης. (Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ – 10 Δεκεμβρίου 1948)
Ατομικές Ελευθερίες και Δικαιώματα
Το 1ο Άρθρο της Διακήρυξης μας βεβαιώνει ότι: «Όλοι οι άνθρωποι γεννήθηκαν ελεύθεροι…»
Ήδη, από την πρώτη φράση, η βαθυστόχαστη αυτή διακήρυξη χρειάζεται την προσοχή μας, διότι δεν μας εξηγεί καθόλου τι σημαίνει ‘γεννήθηκαν ελεύθεροι’, εκτός και αν το θεωρεί αυτονόητο. Είναι, όμως, έτσι;
Οι άνθρωποι, όλοι οι άνθρωποι :
– Άραγε, ήταν ελεύθεροι να γεννηθούν ή να μην γεννηθούν;
– Άραγε, ήταν ελεύθεροι να γεννηθούν άνδρες ή γυναίκες;
– Άραγε, ήταν ελεύθεροι να γεννηθούν λευκοί, κίτρινοι ή μαύροι;
– Άραγε, ήταν ελεύθεροι να γεννηθούν στον χρόνο και στον τόπο που γεννήθηκαν;
– Άραγε, ήταν ελεύθεροι να γεννηθούν στο περιβάλλον όπου γεννήθηκαν;
– Άραγε, ήταν ελεύθεροι να γεννηθούν υγιείς ή ασθενείς;
– Άραγε, ήταν ελεύθεροι να γεννηθούν υψηλής ή χαμηλής νοημοσύνης (IQ) ή/και συναισθηματικής (EQ);
Κ.ο.κ.
Ασφαλώς, ένας τέτοιος προβληματισμός φαίνεται ότι δεν ήταν μέσα στις προθέσεις της Διακήρυξης, διότι, για να απαντηθεί χρειάζεται μια άλλη, εξ ίσου βαθυστόχαστη, φιλοσοφική/οντολογική θεωρία.
Επομένως, είμαστε υποχρεωμένοι να δεχτούμε ότι η έννοια της ‘ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ’ του Ανθρώπου, εδώ, κινείται μέσα στα ήδη καθορισμένα πλαίσια γένους, φυλής, χρόνου, τόπου, κλπ. και αναφέρεται στις συνθήκες τις οποίες ο άνθρωπος θα συναντήσει από την στιγμή της γέννησής του και μετά.
Αλλά, μήπως και μετά, πόσο ελεύθερος θα είναι να αποφασίσει ή να επιλέξει ‘ποιος είναι’, ‘τί θέλει’ και τι ‘μπορεί’;
Και το Άρθρο συνεχίζει, προσθέτοντας: «…και ίσοι στην αξιοπρέπεια και τα δικαιώματά.»
Προσπερνώντας το θεμελιώδες ζήτημα της Ελευθερίας και αφήνοντας το στην φιλοσοφική έρευνα, η Διακήρυξη αναγνωρίζει την ‘ΙΣΟΤΗΤΑ’ μεταξύ των ανθρώπων, ως προς την ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ και τα ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ τους, και, όχι βέβαια – και πολύ ορθά – την ΙΣΟΤΗΤΑ ως προς τις εκ φύσεως δυνατότητές τους.
Για να μην μείνουν και αυτές οι έννοιες στην ατέρμονα φιλοσοφική αναζήτηση, ας εξετάσουμε, εδώ, τις έννοιες της ‘Ισότητας’, της ‘Αξιοπρέπειας’ και του ‘Δικαιώματος’.
Ισότητα
Αν και κανένας άνθρωπος δεν ομοιάζει με κανέναν άλλο άνθρωπο του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος, επί της Γης, εν τούτοις, ο καθένας και η καθεμία αναγνωρίζονται (σχεδόν αμέσως), ως είδος, τουλάχιστον, από τα εξωτερικά τους χαρακτηριστικά. Βλέποντας ή εξετάζοντας κάποιο πλάσμα, μπορούμε να πούμε (με σχετική πάντοτε βεβαιότητα) αν ‘είναι ή δεν είναι ‘Άνθρωπος’ (Homo).
Υποθέτω, δε, ότι και τα εσωτερικά του χαρακτηριστικά θα είναι αντίστοιχα, ανάλογα και παρόμοια με τα εξωτερικά του χαρακτηριστικά, σύμφωνα και με το αρχαίο γνωμικό: «Οία η μορφή, τοιάδε και η ψυχή» (Αίσωπος, 620-560 π.Χ., Αρχαίος μυθοποιός, δούλος εκ Φρυγίας!)
Και τούτο διότι, παρ’ όλους τους αγώνες και τις αγωνίες των φιλοσόφων, αλλά και των ανθρωπολόγων, υπάρχει ακόμα ζήτημα αν ο άνθρωπος είναι αυτό που φαίνεται ή αν φαίνεται εκείνο που είναι.
Αποφεύγοντας και εδώ άλλες φιλοσοφικές επεξηγήσεις, οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι η ΙΣΟΤΗΤΑ μεταξύ των ανθρώπων αναφέρεται μόνον στην χαρακτηριστική κατασκευή του είδους τους και όχι στις ειδικότερες δυνατότητες/ικανότητές τους, που είναι σαφώς ιδιαίτερες, διαφορετικές και ανόμοιες για τον καθένα και την κάθε μία από εμάς.
Γι’ αυτό άλλωστε και η Διακήρυξη σπεύδει να περιορίσει την ΙΣΟΤΗΤΑ στην ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ και τα ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ του κάθε ανθρώπου.
Αξιοπρέπεια
Τι καταλαβαίνουμε με τον όρο ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ;
Μήπως, τον ‘καθωσπρεπισμό’, όπως τον αντιλαμβάνεται το κάθε άτομο, η κάθε οικογένεια, συλλογικότητα, κοινότητα, κοινωνία, κάθε τόπου και κάθε εποχής; Ασφαλώς όχι!
Η ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ, για να είναι εκ γενετής ίση σε κάθε άνθρωπο, ασφαλώς αναφέρεται στην ΑΞΙΑ της ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΖΩΗΣ, την οποία ο καθένας/καθεμία από εμάς φέρει με την γέννηση του και σε όλη την διάρκεια της βιωτής του, πάνω σε αυτήν την Γη.
Αν και η ΑΞΙΑ αυτή είναι ΙΣΗ για τον καθένα και την καθεμία από εμάς (τους ανθρώπους), εντούτοις, άλλοτε απαξιώνεται με απάνθρωπες εγκληματικές πράξεις και άλλοτε καταξιώνεται με υπεράνθρωπες δράσεις αλληλεγγύης και αλτρουϊσμού (αυτοθυσίας). Παρ’ όλα αυτά, η ΑΞΙΑ της ανθρώπινης ζωής δεν παύει να παραμένει ίση και άθικτη ως ‘δυνητική αξία’, από την στιγμή της γέννησης έως και την στιγμή του θανάτου, έτοιμη πάντα να υψωθεί ξανά, αλλά και να καταρρεύσει ξανά, όπως …ο Χρυσός στο Χρηματιστήριο!
Δικαιώματα
Ακριβώς, μέσα από αυτήν την ΙΣΑΞΙΑ όλων των ανθρώπων, απορρέουν και τα ίσα (ίδια) ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ, τα οποία και απαριθμεί στην συνέχεια η Διακήρυξη.
Τα ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ της Διακήρυξης είναι το αποτέλεσμα μιας συμφωνίας μεταξύ των (εκπολιτισμένων) κρατών (περισσότερο ή λιγότερο ισχυρών και δυνατών), τα οποία δεσμεύονται να επιτρέπουν στην κάθε αξία, δηλ. στον κάθε άνθρωπο, να εργασθεί και να προσπαθήσει να αξιοποιήσει την ύπαρξή του προς όφελος του εαυτού του, αλλά και προς όφελος των ομοίων του.
Παρ’ όλα αυτά, εξακολουθεί προσωπικά να μου λείπει, έστω από το πνεύμα της Διακήρυξης, μια βαθύτερη και αυθεντική γνώση (επιστημονική, φιλοσοφική ή κάποια άλλη) για την φύση, τα αίτια, την καταγωγή και τον προορισμό του Ανθρώπου επί της Γης, αλλά και μέσα στο Σύμπαν. Μια τέτοια «έγκυρη γνώση» θα μας αποκάλυπτε τις αληθείς και εκ φύσεως ελευθερίες του ανθρώπου, οι οποίες -και μόνον αυτές- θα ικανοποιούσαν πραγματικά και αληθινά την ανάγκη του για Ζωή.
Ελλείψει μιας τέτοιας ‘αυθεντικής’ (εννοώ, παραδεκτής από όλους) γνώσης, εμείς, σήμερα, βασιζόμαστε στα δικαιώματα που απορρέουν από την Διακήρυξη.
Άλλοι -όχι όλοι!- (και είναι πολλοί αυτοί οι ‘άλλοι’) δημιουργούν ή διατηρούν εξ ίσου σοβαρές ή αυθαίρετες παράλληλες προσεγγίσεις, συμπληρωματικές ή ανταγωνιστικές της Διακήρυξης, όπως είναι οι θρησκείες, οι φυλετικές ή εθνικές παραδόσεις, τα τοπικά ήθη και έθιμα και άλλες προσωπικές προσεγγίσεις. Όλες αυτές οι προσεγγίσεις, πάντως, είναι εξ ίσου σημαντικές, τουλάχιστον, από την άποψη ότι μπορούν να επηρεάσουν έως και να καθορίσουν την ζωή, αλλά και την ποιότητά της ζωής, μεγάλου αριθμού ανθρώπων, πάνω σ’ αυτόν τον πλανήτη μετακινώντας προς τα επάνω ή προς τα κάτω τον γενικό δείκτη της υγείας, της ευτυχίας και της προόδου.
Η Λογική και η Συνείδηση
« (Όλοι οι άνθρωποι) Είναι προικισμένοι µε λογική και συνείδηση, …»
Πώς, όμως, μπορούμε να υποστηρίξουμε έναν τέτοιον ισχυρισμό όταν, όπου και να ρίξουμε το βλέμμα μας, όποιο δελτίο ειδήσεων και να δούμε, όποια συζήτηση και να ακούσουμε, διαπιστώνουμε ‘καλπάζοντα παραλογισμό’ και ‘απέραντη ασυνειδησία’; (ασφαλώς υπερβάλλω, ‘ποιητική αδεία’).
Ας επιχειρήσουμε να δούμε, βαθύτερα, ποιο σημαντικό μήνυμα μας στέλνει αυτή η φράση της Διακήρυξης μέσα από τους όρους ‘Λογική’ και ‘Συνείδηση’.
– Τι είναι η Λογική?
Λογική είναι το διανοητικό απόσταγμα της φυσικής εμπειρίας (βλέπε και μια σειρά Στοχασμών «περί Ορθού Λόγου», τεύχος Ιουλίου 2019 και μετά).
Αφού, ο άνθρωπος συλλαμβάνεται, κυοφορείται, γεννιέται και αναπτύσσεται, σύμφωνα με τους Φυσικούς Νόμους, αυτοί του είναι και ο ‘εκ φύσεως’ Παιδαγωγός, ο οποίος -δια των Εμπειριών- του διδάσκει την ‘φυσική’ Λογική του, η οποία και καταγράφεται στην διανοητική του κατάσταση και την διαπλάθει.
Η Λογική χαρακτηρίζεται για την συνοχή των συλλογισμών και των συμπερασμάτων, μέσα από την διάκριση του αιτίου και του αποτελέσματος.
Απομακρυνόμενος ο άνθρωπος, με οποιονδήποτε τρόπο ή τέχνασμα, από τους Φυσικούς Νόμους, απομακρύνεται από την ‘φυσική λογική’ και αποκτά μια ‘αφύσικη λογική’ (παραλογισμό), η οποία τον φέρνει, αργά ή γρήγορα, αντιμέτωπο με τους ίδιους τους Φυσικούς Νόμους που τον δημιούργησαν και, επομένως, μπορούν και να τον εκμηδενίσουν, ατομικά και ομαδικά (« ο έχων ώτα ακούειν, ακουέτω »).
Πχ. Οι ‘ειδήσεις’ δεν είναι φυσική εμπειρία, η ‘κοινή γνώμη’ και ‘η γνώμη των άλλων’ δεν είναι φυσική εμπειρία, τα βιβλία δεν είναι φυσική εμπειρία, η σχολική και ακαδημαϊκή εκπαίδευση δεν είναι φυσική εμπειρία …αν δεν επαληθεύονται από την προσωπική φυσική εμπειρία και μαρτυρία. Προτιμώντας ή/και εμπιστευόμενος τις «αφύσικες εμπειρίες», ο άνθρωπος πλανάται, σφάλει, αποτυγχάνει και, τελικά, δυστυχεί…
«Η Ιστορία» έλεγαν κάποιοι Σοφοί, «είναι ένα ύφασμα αλήθειας, υφασμένο με νήματα ψεύδους».
Μόνο, λοιπόν, η Παρατήρηση, η Μελέτη και η Έρευνα της Φύσεως μπορεί να μας διδάσκει την Λογική της Φύσεως, την μόνη αξιόπιστη και αντικειμενική Λογική, την μόνη Λογική την οποία μπορεί ο άνθρωπος να μελετήσει, χωρίς να χάνει τον χρόνο του και να αφομοιώνει, χωρίς να δηλητηριάζεται και να πεθαίνει!
«Μα, αυτό», θα μου πείτε, «χρειάζεται να φτιάξουμε από την αρχή έναν ολόκληρο, καινούργιο και γενναίο πολιτισμό!
Και εγώ θα συμφωνήσω μαζί σας…
– Τι είναι η Συνείδηση?
Συνείδηση, στον άνθρωπο, είναι η λογική ανάγνωση, αναγνώριση και επίγνωση της πραγματικότητας που τον περιβάλλει και, σε μια βαθύτερη προσέγγιση, είναι η Γνώση της Αλήθειας που τον αφορά (κι αυτό, πάλι, για όσους αντέχουν).
Η Συνείδηση, συμπληρώνοντάς την Συνοχή της Λογικής, χαρακτηρίζεται από την Κατανόηση. Και για να γίνω πιο σαφής (τουλάχιστον ως προς αυτά που εννοώ εγώ), η Συνείδηση διαπιστώνεται από την ΣΥΜΠΑΘΕΙΑ προς εκείνα που υπάρχουν και την ΕΠΙΕΙΚΕΙΑ προς εκείνα που συμβαίνουν. Διότι, ‘κατανοώ’ σημαίνει ‘συλλαμβάνω την απόσταση που υπάρχει μεταξύ της σχετικής και πεπερασμένης πραγματικότητας εκείνου που αντιλαμβάνομαι και της απόλυτης και άπειρης Αλήθειας εκείνου που όντως Υπάρχει (Άρχει).
Ευτυχώς, η Διακήρυξη δεν προαπαιτεί όλα αυτά. Είναι πιο απλή, στην διατύπωσή της τουλάχιστον. Όμως εγώ υποψιάζομαι ότι τα εννοεί. Γι’ αυτό άλλωστε και διευκρινίζει: «… (Όλοι οι άνθρωποι) Είναι προικισμένοι µε λογική και συνείδηση, και (εις απόδειξιν αυτού) οφείλουν να συμπεριφέρονται μεταξύ τους µε πνεύμα Αδελφοσύνης.»
‘Προικισμένοι’ σημαίνει ‘έχουν την δυνατότητα’. Αυτό, ακριβώς, μας δημιουργεί δύο σοβαρές ΕΥΘΥΝΕΣ:
1) Να αξιοποιήσουμε αυτήν την προίκα (την έμφυτη ικανότητα της Λογικής και της Συνείδησης) και να μην την αφήσουμε στο ‘σεντούκι της γιαγιάς μας’ να μουχλιάσει (οι παλαιότεροι θα θυμούνται τα ‘προικώα σεντούκια’). Να την εξελίξουμε, να την επεκτείνουμε, να την αναπτύξουμε, να την κάνουμε από προίκα, περιουσία, να μην την παίξουμε στα χαρτιά, να μην την σπαταλήσουμε, ώστε να ζήσουμε, από αυτήν και με αυτήν, ασφαλείς και ευτυχείς.
2) Η πληρότητα και η ωριμότητα της Λογικής και της Συνείδησης, την οποία αξίζει ο άνθρωπος, αποδεικνύεται με το πνεύμα της παγκόσμιας Αδελφοσύνης, δηλ. με Αλληλεγγύη και Αμοιβαιότητα εγκατεστημένες μέσα στην Ανθρωπότητα.
Αυτό θα είναι το Υπέρτατο Δικαίωμα αλλά και Καθήκον που θα ορίζει ομόφωνα μια μελλοντική Οικουμενική Διακήρυξη των πολιτισμένων λαών: Το Δικαίωμα και το Καθήκον, την Χαρά του να είσαι ΑΝΘΡΩΠΟΣ!
Επίλογος
Η «Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων» δεν είναι οικουμενική επειδή την συμφωνήσαν και την σέβονται όλοι οι άνθρωποι της Οικουμένης, αφού, σε κάθε ευκαιρία και περίσταση, οι ίδιοι οι άνθρωποι την παραβιάζουν και την εξευτελίζουν (ή μήπως αυτοί … δεν είναι άνθρωποι;)
Είναι, όμως, Οικουμενική, διότι συνοψίζει και αντιμετωπίζει με έναν σαφή τρόπο όλες τις περιπέτειες, τις πτώσεις και τις παρεκκλίσεις της Ανθρωπότητας, που, σαν άλλες πληγές, παλιές και καινούργιες, έχουν χαραχτεί ανεξίτηλα πάνω στο σώμα της και έχουν εντυπωθεί, δια παντός, μέσα στην συλλογική της μνήμη, υπενθυμίζοντας της, με οδυνηρό βέβαια τρόπο, τόσο την αληθή καταγωγή της όσο και τον αληθή προορισμό της.
Από αυτήν την άποψη, συνοψίζει τις μέχρι τώρα συλλογικές (παγκόσμιες) συνειδητοποιήσεις και κατακτήσεις του Ανθρώπου περί του ανθρώπου, μέσα στην γνωστή και άγνωστη ιστορία του πάνω στην Γη και μέσα στο Σύμπαν.
Αυτές οι συνειδητοποιήσεις και κατακτήσεις είναι μια ιερή κληρονομιά. Ας μην παραλείπουμε να τις τιμούμε και να τις αξιοποιούμε!
